As alerxias alimentarias e as súas manifestacións físicas (asma, eczema, dermatitis) aumentaron entre os máis pequenos nos últimos anos. O coidado pola hixiene é cada vez maior, de maneira que a falta de limpeza e aseo non se considera a causa do desenvolvemento destas patoloxías, aínda que si poida selo o exceso de hixiene. Á súa vez, as evidencias actuais apuntan cara a un forte vínculo entre a dieta, as enfermidades infecciosas do intestino e as alerxias alimentarias. Con todo, tense pouco coñecemento dos mecanismos que dan lugar a estes problemas de saúde que afectan a unha porcentaxe relevante de infantes durante os seus primeiros anos da súa vida.
Dieta, bacterias intestinais e alerxias
En persoas adultas xa se recoñece como a dieta pode provocar disbiosis intestinal, termo co que se coñece o desequilibrio da flora intestinal que pode ser desencadenamento de estreñimiento ou da síndrome do intestino irritable. Mesmo se asocia a composición da flora intestinal coa xestión enerxética dos alimentos, as súas calorías, e por tanto co risco de sobrepeso e obesidade.Ao parecer, a colonización bacteriana e a consecuente maduración correcta da flora intestinal no recentemente nado está estreitamente relacionada co desenvolvemento do seu sistema inmune e, polo tanto, coa protección fronte a infeccións que puidesen desencadear procesos alérxicos.
Para esclarecer a asociación entre dieta, bacterias intestinais e alerxias, a nivel europeo desenvolveuse un traballo, o proxecto INFABIO, cuxo obxectivo foi avaliar o impacto da zona xeográfica e o modo de alimentación, entre outros factores, sobre a composición da microbiota fecal en nenos. Para iso tomáronse mostras de feces de 606 infantes cunha idade mínima de seis semanas, nacidos en sete países europeos coas súas particularidades no estilo alimentario e de vida (Reino Unido, Irlanda, Alemaña, Francia, Italia, España e Suecia).Os resultados mostraron como o tipo de alimentación influía de maneira determinante na microbiota intestinal dos bebés. As Bifidobacterias, relacionadas co fortalecemento do sistema de defensas e coa prevención e/ou a redución do risco de alerxia, foron as dominantes da microbiota dos lactantes criados con leite materno. Mentres, nos bebés alimentados con fórmula había unha proporción significativamente maior de Bacteroides e Clostridium, xéneros bacterianos asociados con infeccións intestinais.O dato que resultou máis rechamante para os investigadores foi que as bacterias do xénero Bifidobacterium predominaron nas feces dos bebés nados nos países do norte, mentres que unha microbiota foi máis diversa con máis bacteroides nos recentemente nacidos dos países do sur.
Os nenos con alerxias comparáronse con outros sen alerxia e avaliouse o efecto das fórmulas infantís enriquecidas con prebióticos (mesturas de oligosacáridos como inulina, incluídas no leite humano, que estimulan o crecemento das bacterias beneficiosas) ou probióticos. O obxectivo é profundar na composición das fórmulas infantís co fin de protexer ao bebé fronte a infeccións ao estimular o seu sistema inmunitario intestinal.O número e tipo de bacterias dependen en gran medida, por tanto, de que o bebé sexa alimentado con peito ou con biberón, de cando se produce o destete e do tipo de alimentos con que se inicia a alimentación.
Outros factores ambientais tamén afectan as alerxias, por exemplo, o contacto con mascotas, alfombras, po, etc. De feito, constátase que os procesos alérxicos son máis comúns en nenos criados en ambientes moi hixiénicos respecto de nenos criados en granxas ou en condicións menos limpas.
Prevención primaria
O fin da prevención primaria é evitar a sensibilización a alergenos alimentarios e o desenvolvemento das manifestacións alérxicas asociadas. En moitos casos, trátase dunha secuencia de síntomas e trastornos (dermatitis atópica, eczema, asma) que se inician durante os primeiros meses de vida e seguen e desenvolven ao longo da idade escolar, a adolescencia e a idade adulta. Por iso, a actuación preventiva eficaz é esencial, en particular, en persoas de alto risco, co fin de evitar os primeiros contactos.A prevención primaria susténtase en dous alicerces:
1) A identificación precoz, perinatal, de individuos de alto risco atópico: historia familiar (proxenitores e irmáns) de atopia e determinación de niveis de IGE en sangue de cordón umbilical. Describiuse un risco entre un 20-40% se só un dos proxenitores é atópico, 40-60% se ambos son atópicos, e ata un 80% se os dous sofren a mesma enfermidade alérxica.
2) A instauración de normas dietéticas destinadas a evitar o contacto esporádico ou con doses mínimas de alimentos potencialmente sensibilizantes (leite, ovos, peixe, froitos secos…). As normas van desde prolongar a lactación materna exclusiva ata os 6 meses de idade e adaptar a dieta na nai con exclusión dos alimentos máis alergénicos; o uso de fórmulas ‘hipoalergénicas’ (hidrolizados de proteínas de leite de vaca) a atrasar a introdución de alimentos potencialmente alergénicos.
Os cambios cuantitativos e cualitativos na alimentación rexistrados nas últimas décadas contribuíron ao aumento das alerxias. A dieta actual caracterízase polo consumo de alimentos procesados, modificados, almacenados e transportados a grandes distancias, moi diferente á dieta tradicional, conformada por alimentos cunha produción e comercialización local e un consumo case inmediato. Ao mesmo tempo, especúlase sobre a posibilidade de que unha dieta baixa en antioxidantes ou a inxesta insuficiente de acedos grasos poliinsaturados teñan a súa influencia na aparición de alerxias. No entanto, as pescudas realizadas nestas direccións revelan resultados diversos e contraditorios.
O proxecto INFABIO ten como obxectivo prioritario avaliar a influencia da dieta e o estilo de vida sobre a incidencia da alerxia, as infeccións e as enfermidades alérxicas en lactantes. Para iso desenvolvéronse diversos traballos.
Algúns deles identificaron os factores de risco para o desenvolvemento da alerxia e as infeccións intestinais por medio da identificación de biomarcadores na materia fecal dos lactantes de menos dun ano. Isto serviu para coñecer con máis detalle a composición da alimentación que pode conformarse en alimentos funcionais, como poden ser as fórmulas infantís enriquecidas en prebióticos e probióticos para nutrir aos nenos que non son aleitados.
