Una noticia que ha circulado con rapidez estos días ha provocado un nuevo sobresalto y desconcierto generalizado entre los consumidores de todo el planeta. Según sostiene un estudio realizado sobre una población de 100.000 personas en Francia y publicado en la revista científica British Medical Journal, las bebidas azucaradas, incluidos los zumos de frutas, aumentan el riesgo de sufrir cáncer. ¿Qué hay de cierto en esta afirmación? En las siguientes líneas veremos si esta relación es directa y está de verdad probada o, si por el contrario, requiere de matizaciones.
Atopámonos de novo ante un deses titulares explosivos que van diluíndose a medida que o lector roza a letra pequena, coñece a casuística e analiza de forma pormenorizada as circunstancias nas que se levou a cabo o estudo. Todo iso non cabe na simplificación e o esquematismo abusivo que require unha frase resumen e que é a que chega con máis eco ao público xeral.
Que as bebidas azucaradas non son boas para a saúde é un feito comprobado de maneira científica. Este tipo de bebidas convertéronse nun problema ante a epidemia de obesidade que hoxe existe no mundo. As cifras asombran. Segundo o último informe da Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO), hai case 700 millóns de adultos con problemas de obesidade no planeta e, no caso dos nenos e adolescentes, uns 400 millóns con sobrepeso. A propia Organización Mundial da Saúde (OMS) solicitaba fai tres anos un incremento fiscal para as bebidas azucaradas co obxecto de reducir o seu consumo, causante desas cifras alarmantes de sobrepeso, diabetes tipo 2 e carie dental. Pero poucas referencias tíñanse sobre a súa relación co cancro.
No macroestudio francés, os propios autores xa avisaban de que “este é un estudo observacional, polo que non se pode establecer unha relación de causa e efecto”. Pero a súa advertencia non tivo demasiado éxito, dada a repercusión mediática que sempre ten un traballo médico cando ao seu lado aparece a palabra “cancro”. As 100.000 persoas participantes foron recrutadas en campañas en Internet e responderon a un cuestionario nunha páxina web. Hai suficiente solvencia científica para validar os resultados? Os propios autores entenden que é un estudo máis, pero non unha proba definitiva nin moitísimo menos.
Os participantes na sondaxe -unhas 79 % mulleres- teñen, de media, 42 anos e contestaron polo menos dúas veces ata o ano pasado preguntas sobre o seu consumo entre 3.300 tipos diferentes de bebidas e alimentos. O estudo foi levado a cabo por un equipo de investigadores da Axencia de Sanidade Pública francesa e do equipo de Epidemiología Nutricional de Bobigny (Francia).
Este equipo detectou un aumento do 18 % no risco de sufrir calquera tipo de cancro nas persoas que, como media diaria, tomaron 200 mililitros dunha bebida azucarada (é dicir, as que conteñen máis dun 5 % de azucre) ou mesmo un zume puro de froita. No caso das mulleres, os investigadores acharon un incremento do 22 % no risco de desenvolver cancro de mama. Os autores do estudo atribúen o risco de contraer cancro á elevada carga glucémica que conteñen as bebidas azucaradas.
Pero o estudo é de carácter observacional. Non hai intervención por parte do investigador, que se limita a cuantificar. E sucede que, neste tipo de estudos, inflúe ás veces a variable de confusión. Cando se produce esta confusión? Cando a asociación entre o factor de estudo e a variable resposta pode ser explicada por un terceiro elemento: a chamada “variable de confusión“. Por exemplo, cando se di que o consumo de café podería relacionarse cun maior risco de cancro, pero en moitas ocasións o café vai acompañado dun cigarro. Onde está o risco: no café ou o tabaco? O tabaco quedaría enmascarado polo café como verdadeiro factor cancerígeno. No caso das bebidas azucaradas, habería que analizar como se compón o resto da dieta das persoas que as inxeren con frecuencia, se teñen un estilo de vida activo ou, pola contra, é sedentario, e dilucidar se algún destes factores (ou o seu conxunto) non son responsables tamén da prevalencia de certas enfermidades, incluído o cancro.
Outros estudos sobre as bebidas azucaradas
Por suposto que non é a primeira vez que un estudo médico pon no ollo do furacán ás bebidas azucaradas. A finais de abril, unha investigación da Escola Chan de Saúde Pública da Universidade de Harvard, en Boston (EE.UU.), revelaba que as bebidas con azucre incrementan as mortes por enfermidades cardiovasculares. E tamén aludía ao cancro, aínda que máis tenuemente, razón pola cal tivo moita menos repercusión mediática.
Neste estudo participaron case 38.000 homes e 81.000 mulleres. Todos eles foron analizados con parámetros como o seu nivel de exercicio físico, o seu índice de masa corporal (IMC) e os seus hábitos de alimentación, incluíndo a cantidade de bebidas con azucre que tomaban. Este traballo concluía que o risco de morrer por problemas cardiovasculares disparábase ao 31 % no caso de quen inxerían dous ou máis bebidas azucaradas ao día. En xeral, sostiña que os consumidores habituais de bebidas azucaradas tiñan un 14 % máis de risco de falecer de forma prematura por calquera causa que quen non toman estas bebidas. No caso das mulleres, dun modo máis acusado. Neste estudo científico, o vínculo destas bebidas co cancro era menos contundente. Tan só observábase unha moderada asociación entre a inxesta destes produtos e o risco de morte por cancro.
“O menor consumo de bebidas azucaradas -sostén a OMS- implica unha redución da inxesta de azucres libres e da inxesta calórica total, unha mellor nutrición e unha diminución no número de persoas que presentan sobrepeso, obesidade, diabetes e carie dental”. Os azucres libres son os monosacáridos (como a glicosa e a fructosa) e os disacáridos (como a sacarosa ou o azucre de mesa) que engaden os fabricantes aos alimentos e as bebidas, así como aos azucres presentes de forma natural no mel, os jarabes, os zumes de froitas e os zumes a base de concentrado.
O que está cientificamente demostrado é que as calorías achegadas polas bebidas azucaradas teñen pouco valor nutricional e non proporcionan a mesma sensación de plenitude que ofrece o alimento sólido. Como resultado, pode aumentar o consumo total de enerxía, o que á súa vez pode levar a un incremento malsano de peso.Un consello final? Ante a sede, o mellor é un bo vaso de auga fresca. Niso si coinciden todos os expertos. Sen excepción.
