Os comedores escolares constitúen un servizo indispensable para moitas familias. É o caso dos pais que están fóra de casa ao mediodía e non poden encargarse de preparar os alimentos dos seus fillos. E non son poucos. En España, ao redor de dous millóns de nenos comen na escola. Por iso, é necesario coñecer mellor como se alimentan e relaciónanse os pequenos nos máis de 14.000 centros educativos con servizo de comedor. É fundamental que haxa menús saudables nos comedores da escola, que han de ser un espazo para a convivencia. Todo isto nun contexto onde, segundo explícase a continuación, a crise económica afecta os comedores escolares e define un novo escenario.
Menús saudables nos comedores da escola
A calidade dos menús escolares ha mellorado de maneira substancial nos últimos anos. E isto ten unha explicación: a presenza crecente de especialistas en materia de alimentación e dietética. Para os profesionais que traballan nos comedores escolares e para as familias que delegan a responsabilidade alimentaria dos seus fillos ao mediodía, a maior preocupación é que os menús infantís estean ben planificados e sexan sans. O I Congreso Internacional “Comer na Escola”, que acaba de celebrarse en Barcelona, abordou estas cuestións.
Dado o gran número de nenos que fan uso deste servizo, os responsables da súa xestión contratan expertos en nutrición que lles asesoran para confeccionar menús adecuados ás necesidades nutricionais dos pequenos. Así o sinalaron distintos relatores do congreso, organizado polo Observatorio da Alimentación (ODELA), a Fundación Alicia e o Instituto de Investigación en Nutrición e Seguridade Alimentaria da Universidade de Barcelona (INSA·UB).
Cada vez máis comedores escolares serven menús adaptados ás necesidades nutricionais dos nenos
Na actualidade, os dietistas-nutricionistas combinan os seus coñecementos coas directrices que marcan as guías oficiais sobre este tema, como é o caso do Documento de Consenso sobre a Alimentación nos Centros Educativos, elaborado no marco da Estratexia NAVES polos Ministerios de Sanidade e de Educación , xunto coas respectivas consellerías das distintas comunidades autónomas. O resultado é unha importante mellora dos aspectos críticos no comedor escolar, como unha cantidade excesiva de fritos e lácteos e a escasa achega de hortalizas, froitas frescas e peixe.
Desta maneira, cada vez son máis os centros que cumpren coas frecuencias recomendadas de consumo destes alimentos, aínda que os expertos tamén recalcan que aínda é necesario traballar nesta liña para que as programacións de menús sexan cada vez máis próximas ás recomendacións.
O comedor escolar: un espazo para a convivencia
Os expertos en nutrición consideran que os comedores infantís son máis que un lugar con mesas, cadeiras e comida. Neles xérase un espazo de convivencia e socialización, de aprendizaxe sensorial e alimentaria, de hábitos, valores e coñecementos dietéticos, entre outros aspectos.
Alimentarse non é sinónimo de nutrirse. A nutrición é o conxunto de procesos a partir dos cales o organismo recibe, transforma e utiliza as sustancias químicas dos alimentos que son indispensables para o correcto desenvolvemento e mantemento do organismo humano. En cambio, a alimentación é o proceso de selección, adquisición e manipulación de alimentos, que é froito da dispoñibilidade, a aprendizaxe, os hábitos, os condicionantes socioeconómicos, psicolóxicos ou xeográficos. Por esta razón, o comedor escolar é un ámbito complexo: máis aló de que os menús estean ben planificados e acheguen os nutrientes adecuados, o lugar en si mesmo é fonte de múltiples vivencias alimentarias.
O contexto sociocultural da comida e os elementos que a rodean -como a cultura alimentaria, a gastronomía, as técnicas culinarias, o espazo físico onde se come, a compañía ou o rol familiar na adquisición de preferencias alimentarias- constitúen un terreo idóneo para que os profesionais das Ciencias Sociais estuden o comportamento alimentario de forma global e, se procede, propoñan estratexias para mellorar os puntos débiles. Nesta liña, é de gran interese analizar a actitude da adultos fronte ao rexeitamento de alimentos por parte dos nenos e fomentar unha maior participación dos comensais, neste caso, os nenos e novos, na toma de decisións de todos os aspectos que afectan o comedor escolar.
A actual crise económica alcanza a todos os sectores da sociedade. Por iso, os organizadores do congreso incluíron no programa un debate sobre os novos escenarios que se expoñen coas dificultades económicas das familias.
As asociacións de pais e nais de alumnos manifestaron inquietude polo número crecente de alumnos que, carentes de bolsas de comedor, vagan polos arredores do recinto durante o mediodía. Para liquidar esta situación, algunhas comunidades autónomas exponse autorizar o uso de fiambreras nos comedores escolares.
Isto posibilitaría ás familias reducir o custo asociado ao servizo de media pensión, aínda que non eliminalo por completo, xa que gran parte do prezo do menú escolar está vinculado ao servizo de coidado e vixilancia (os monitores) e ao uso de espazos e utensilios, que se mantería.
Un protocolo e instrucións claras acerca dunha correcta manipulación e hixiene, o transporte e almacenamento das fiambreras (así como unhas recomendacións para a correcta planificación de menús) poden dar unha resposta satisfactoria a este novo escenario.
