Como inflúen a pobreza e o gasto sanitario na obesidade infantil

As institucións, conscientes de que nos atopamos ante un problema de saúde pública, levan anos traballando. En 2005 o Goberno de España lanzou a Estratexia NAVES (Nutrición, Actividade Física e Prevención da Obesidade) co fin de desenvolver accións ou intervencións, conforme á evidencia científica e en todos os ámbitos da sociedade, paira investir a tendencia crecente do sobrepeso entre os españois.

Segundo recoñeceu o ministro de Consumo, Alberto Garzón, na entrevista concedida paira este especial sobre a obesidade infantil de EROSKI Consumer, a estratexia non está a funcionar e aínda se rexistran “baleiros” que impiden frear as cifras.

Os datos falan por si sós. Segundo o Ministerio de Sanidade, en 2017, a media de obesidade (índice de masa corporal superior a 30) en nenos de 2 a 17 anos era do 10,3 %. É máis, o Estudo Nutricional da Poboación Española (ENPE), promovido pola Fundación EROSKI, revela que a prevalencia da obesidade en menores de 25 anos en España aumentou durante o século XXI entre un 3 % e un 5 % en función do grupo de idade.

E este exceso de peso carrexará na idade adulta numerosas complicacións de saúde, como a diabetes e as cardiopatías, e por primeira vez una menor esperanza de vida, tal e como recoñece Idoia Labayen, profesora de Ciencias da Saúde da Universidade Pública de Navarra.

Obesidade infantil: diferéncialas norte-sur

Por comunidades, a máis castigada por esta “pandemia” sería Murcia, onde 4 de cada 10 menores teñen sobrepeso e obesidade. Séguenlle Canarias co 35,5 % e Andalucía co 33,4 %. O tres aparecen entre as cinco comunidades coa maior taxa de pobreza de España.

Falamos do fenómeno coñecido como pobresidad, que indica que a taxa de obesidade infantil é o dobre entre as familias cunhas rendas máis baixas que naquelas con rendas máis altas, segundo datos do informe ALADINO 2019, do Ministerio de Consumo e a Axencia Española de Seguridade Alimentaria (AESAN). Este estudo corrobora o vínculo obesidade-pobreza.

As familias coas rendas máis baixas acoden a establecementos de comida rápida máis a miúdo que as máis acomodadas polos seus baixos prezos: un 18,5 % come nestes restaurantes polo menos una vez por semana fronte ao 10,7 %. Ademais, os nenos con menos recursos consumen máis lambetadas que os avantaxados (11,5 % fano varias veces ao día fronte ao 3,9 %). Moitas veces, estes produtos son a única maneira coa que as familias poden “premiar” aos máis pequenos.

Conscientes desta realidade, recentemente aprobouse un real decreto lei paira protexer ás persoas máis vulnerables no consumo, definindo así mesmo a figura da persoa consumidora vulnerable, na que se inclúen nenos e nenas e persoas de idade avanzada.

Se Murcia salgue mal parada neste ranking, no outro extremo está Navarra, coa renda máis alta de España e tamén cos mellores datos respecto desta patoloxía: só o 1,4 % dos menores navarros padece obesidade e o 15 % ten algún tipo de sobrepeso. Séguenlle Aragón e Galicia, onde uno de cada cinco menores supera a barreira do exceso de peso.

En metade da táboa, atópanse País Vasco e Cataluña. En ambas as comunidades adoptáronse distintas estratexias paira ser máis eficaces na loita contra a obesidade e adoptáronse con éxito medidas pioneiras como a subida de impostos ás bebidas azucaradas que se levou a cabo en Cataluña e que, segundo anunciouse o pasado mes de outubro, ía facer súa o Ministerio de Consumo paira aplicarse en todo o país.

Pola súa banda, País Vasco desenvolveu o ‘Plan dos 1.000 días‘, cuxas conclusións están a piques de ver a luz. Esta comunidade descarta os plans a moi longo prazo e, por iso, fixa 1.000 días paira cumprir obxectivos saudables, como aumentar nun 20 % o número de menores que consumen froita e verdura, reducir o consumo de sal un 20 %, rebaixar os azucres libres na dieta nun 20 % e lograr que o 50 % dos axentes e iniciativas que traballan a favor da alimentación saudable fágano de forma aliñada. Obxectivos reais nun tempo razoable.

A obesidade infantil e as carencias da sanidade

O certo é que os datos de obesidade en España non melloran, polo que aínda queda moito por facer. Máis aínda cando, segundo os datos da Organización Mundial da Saúde (OMS), esta prevalencia é das máis altas de Europa, só por detrás de Grecia e Italia.

❌ Non hai dietistas-nutricionistas na sanidade pública

En materia de Sanidade, a incorporación de dietistas-nutricionistas ao Sistema Nacional de Saúde podería marcar a diferenza. Pode parecernos insólito, pero estes profesionais non se atopan dentro da sanidade pública na maioría das comunidades autónomas, aínda que si noutros países europeos como Francia. A súa incorporación é una antiga demanda deste sector: se tanto se insiste en que a obesidade infantil é multicausal e debe abordarse de forma multidisciplinar, parece evidente que este profesional titulado, experto en alimentación, pode ser moi eficaz paira combatela.

Segundo unha revisión sistemática publicada en 2015, da que se fai eco o Consello Xeral de Colexios Oficiais de Dietistas-Nutricionistas (CGCODN), incorporar a estes profesionais en Atención Primaria podería aforrar ao sistema de saúde até 105 euros por cada euro investido, mediante a redución das admisións hospitalarias e o tratamento médico. Estas cifras están baseadas nos datos de varias investigacións internacionais sobre o tema.

Aínda que se avanzou moito nos últimos anos, o número de colexiados dietistas-nutricionistas por cada 1.000 habitantes en España segue sendo insuficiente. Segundo os últimos datos do CGCODN, na actualidade hai 5.715 especialistas. Suficientes paira atender a ese 40 % da poboación nova con exceso de peso?

É significativo que a comunidade con menor taxa de sobrepeso é a que máis dietistas-nutricionistas ten. Falamos de Navarra, onde hai catro profesionais por cada 1.000 habitantes. Séguelle Cataluña, a primeira comunidade en ofertar estudos superiores desta especialidade, con dúas. Á cola, Estremadura e Canarias, con menos de dous profesionais por cada 1.000 habitantes.

❌Faltan pediatras

Paira o médico José Serrano, membro da Asociación Española de Pediatría (AEP), os dietistas-nutricionistas deberían ter as súas consultas “porta con porta” coas dos pediatras nos centros de saúde paira traballar de maneira coordinada. Con todo, o tratamento dos problemas derivados da obesidade infantil segue recaendo na Atención Primaria. Un sector que sofre o mesmo problema en canto á falta de recursos: a media en España é dun pediatra por cada 1.000 menores.

Imaxe: natik_1123

A diferenza por comunidades autónomas apenas varía. O rango oscila entre o 1,27 e o 0,87 pediatras por 1.000 menores, coa Comunidade Valenciana, Asturias e Canarias na cabeza. No outro extremo, Cataluña e Madrid, onde non chegan a un. Trátase de dous das catro rexións con maior PIB per cápita. Con todo, senllas comunidades sitúanse na metade baixa da táboa no que respecta ao gasto sanitario por habitante.

Máis de 500 euros por persoa de diferenza entre o que destina Navarra, que se sitúa á cabeza dese investimento con 1.843 euros, e Madrid, penúltima na táboa con 1.320 euros, que apenas achega 78 euros máis que Andalucía. Cataluña atópase lixeiramente por baixo da media nacional, que está nos 1.574 euros por cidadán.

Ante esta escaseza de medios, existen algunhas iniciativas particulares paira avanzar na loita contra a obesidade infantil. Un exemplo é a realizada polo Colexio de Médicos de Bizkaia en 2013 que puxo en marcha una campaña formativa paira educar a menores e pais sobre a importancia dunha boa alimentación.

Paira expertos como Serrano, colaborador do programa Infancia e Dieta Mediterránea (Infadimed), que promove a dieta mediterránea entre os alumnos de entre tres e nove anos, estes baremos son insuficientes. “Se permitisen que a Atención Primaria puidese dedicar máis tempo, que dietistas-nutricionistas participasen nas consultas, que non deixasen que a industria alimentaria campase ás súas anchas e que puxesen impostos aos produtos azucarados, todo levaría unha canle moito máis lóxica”, aseguraba este pediatra a EROSKI Consumer nesta entrevista do especial de xuño de 2021.

Obesidade infantil: investir paira aforrar

Atallar esta enfermidade crónica tería destacables repercusións sobre a economía. Segundo os datos da Organización paira a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE), a obesidade reduce a produción do mercado de traballo no noso país nunha contía equivalente a 479.000 traballadores a tempo completo por ano. Todo iso tradúcese en que o sobrepeso reduce o PIB español nun 2,9 %. Paira cubrir estes custos, cada cidadán en España paga 265 euros adicionais de impostos ao ano.

En cómputos xerais, o gasto público destinado ao tratamento desta enfermidade e as patoloxías asociadas ascende a 2.500 millóns de euros, o 9,7 % do total do gasto en saúde do país, segundo o libro branco ‘Custos sociais e económicos da obesidade e patoloxías’. E vai en aumento: a Asociación Europea paira o Estudo da Obesidade (EASO) estima que, en 2030, a obesidade suporá un gasto de 3.081 millóns de euros anuais paira os españois.

Con todo, as actuacións de saúde pública paira promocionar estilos de vida saudables teñen un impacto positivo sobre a saúde da poboación e supoñen una excelente investimento. Segundo desvela a OCDE no informe ‘A pesada carga da obesidade’, publicado antes da pandemia, un paquete de comunicacións con regulación de publicidade, etiquetaxe de alimentos e campañas de comunicación masiva aforraría 41 millóns de euros en custos en saúde en España ao ano.

Adicionalmente, lograr una redución calórica do 20 % nos alimentos con alto contido en azucre, sal, calorías e graxas saturadas podería previr 472.000 enfermidades non transmisibles de aquí ao ano 2050, aforrar 169 millóns de euros ao ano en custos sanitarios e aumentar o emprego e a produtividade nunha contía equivalente a 13.000 traballadores a tempo completo por ano.