A palabra “natural” acompaña hoxe, coa maior alegría, a miles de complementos alimenticios, suplementos nutricionais, produtos a base de plantas, “quemagrasas” e demais sustancias con supostas propiedades saudables. No entanto, utilizar ese adxectivo nestes casos é unha práctica que prohibe de forma explícita a lexislación española. A primeira ollada non parece ter moito sentido, xa que o natural evócanos imaxes máis saudables (como a lactación natural) que o artificial (como a silicona líquida). Para saír de dúbidas, no presente texto amplíase que prohibe de forma concreta a lexislación e por que o fai.
Produtos naturais: que prohibe a lexislación?
A prohibición antes descrita xa case é maior de idade: ten 17 anos. En agosto de 1996 fíxose público un Real Decreto que delimitou as características a cumprir pola publicidade e a promoción comercial de produtos, actividades ou servizos con pretendida finalidade sanitaria. Nel achamos que está prohibido usar o termo “natural” como característica “vinculada a pretendidos efectos preventivos ou terapéuticos” (é dicir, para previr unha enfermidade ou para curala) en calquera clase de publicidade ou promoción (directa, indirecta, masiva ou individualizada) de:
- remedios secretos,
- fórmulas maxistrais,
- preparados oficinales,
- produtos en fase de investigación clínica e
- produtos (diferentes aos medicamentos ou a produtos sanitarios con normativa específica), materiais, sustancias, enerxías ou métodos con pretendida finalidade sanitaria.
O impacto da palabra “natural” no consumidor
Para abordar ben esta cuestión convén empezar polo principio: que quere dicir “natural”? Segundo a Real Academia Española (RAE), é todo o pertencente ou relativo á natureza. En tal caso, que é a natureza? Pois, de novo segundo a RAE, é o conxunto, a orde e a disposición de todo o que compón o universo.
Así, en sentido estrito, o límpido aire dun frondoso bosque de coníferas de California é tan “natural” como o tóxico e maloliente xofre extraído da cortiza do Teide. Con todo, mentres que pagariamos en euros contantes e sonantes un extracto de alcachofa adornado coa frase, “tan natural como a nai terra”, non soltariamos nin medio céntimo se a frase fóra “tan natural como o uranio radioactivo”.
Estas reflexións pretenden expor que mentres que a poboación asocia a palabra “natural” a algo saudable, o certo é que o fabricante pode utilizala nun extracto dunha planta que sufriu unha infinidade de modificacións físicoquímicas, pero cuxo orixe é, de forma indiscutible, a natureza. Ou nuns compostos a base de vitaminas, minerais e aminoácidos, elaborados nun laboratorio pero provenientes do noso universo. Aínda que hai máis, xa que o feito de que unha sustancia sexa “pura” e orixinaria dunha planta (sen ir moi lonxe, a cocaína) non garante a súa salubridade, como se amplía a continuación.
Natural non é sinónimo de seguro, inocuo ou beneficioso
Esta é unha frase que non se cansan de repetir as autoridades sanitarias, nacionais ou internacionais. En España, por exemplo, a Asociación Española Contra o Cancro (AECC) explica que “o feito de que en moitas ocasións empréguese o termo ‘natural’ para describir produtos ou terapias complementarias e alternativas non significa que sexan inocuas, é dicir, que non fagan dano”. O mesmo opina o National Cancer Institute de Estados Unidos, tal e como detalla este texto de EROSKI CONSUMER.
Por que esta postura? Porque tanto os suplementos nutricionais de determinadas vitaminas e minerais, como moitas das herbas ou extractos de plantas que podemos comprar nas mal chamadas “tendas de dietética” poden ter unha potente actividade biolóxica en humanos. En canto aos suplementos de vitaminas e minerais, basta un recente exemplo para facernos á idea: unha investigación concluíu en outubro de 2011 que as mulleres maiores que os toman teñen máis risco de morrer de forma prematura. E en canto ás herbas “medicinais” ou os seus extractos, é preciso saber que conteñen mesturas complexas de sustancias químicas orgánicas (alcaloides, glicósidos, saponinas, etc.) e convén avaliar a súa seguridade a longo prazo antes de expor a toda a poboación ao seu consumo indiscriminado, algo que non adoita facerse. No proceso de elaboración do produto, así mesmo, pódese alterar a súa actividade farmacolóxica e a concentración dos seus constituíntes.
Os seguintes son algúns exemplos, tomados do compendio médico ‘Harrison’s principles of internal medicine‘:
- Os produtos a base de plantas que conteñen determinadas especies de Aristolochia asociáronse con neoplasias genitourinarias.
- O uso de extractos de Kava (Piper methysticum) xerou en 2001 diversos casos de insuficiencia hepática fulminante.
- Determinados produtos con Ginkgo biloba asociáronse con hemorraxias postoperatorias.
- Os suplementos con Ephedra sinica (“ma huang”, en chinés) vinculáronse de forma clara a eventos adversos graves e mortais.
Non estraña, por tanto, que o National Center for Complementary and Alternative declarase en marzo de 2013 que o uso, por parte dun fabricante, do termo “certificado” ou “verificado” ou “estandarizado” nun complemento alimenticio ou nun suplemento a base de plantas (ou “suplemento herbal”) non garante a calidade do produto, que a cantidade do ingrediente activo pode ser inferior ou superior ao detallado na etiqueta (“o que aparece na etiqueta pode non ser o que hai no frasco”), que un suplemento a base de plantas pode conter ducias de compostos con principios activos non coñecidos e que devandito suplemento pode estar contaminado con outras herbas, pesticidas ou metais, ou mesmo adulterado con ingredientes non declarados, como medicamentos.
E tampouco estraña, por último, que o Grupo de Revisión e Posicionamento da Asociación Española de Dietistas Nutricionistas (GREP-AEDN) detalle que una das características que define aos produtos fraudulentos é que conteñan “afirmacións que suxiren que o produto é seguro, xa que é ‘natural'”. Antes de encandearnos con brillantes promesas e termos que soan ben, convén lembrar que unha alimentación equilibrada é como un abrazo: non necesita palabras “comodín” para que saibamos que é saudable.
