Diabetes: todos os tipos e as precaucións que debes ter en conta

Que é a diabetes?

Para entender de que se trata, podemos pór un exemplo: do mesmo xeito que o motor dun coche necesita enerxía para poder funcionar, tamén as nosas células precisan enerxía para manter as funcións vitais (desde un simple latexado ata a respiración), así como para regular a temperatura corporal ou os movementos musculares. No coche, a principal fonte de enerxía será o carburante; no noso corpo, a glicosa (azucre) que obtemos a través dos alimentos. Pero, para que esta glicosa chegue a transformarse en enerxía, precísase da intervención dunha hormona, denominada insulina. A insulina actúa como chave das células do corpo; unha chave que, cando se abre, permite que a glicosa sexa transportada ao interior das células e aliménteas. Así pois, trátase dunha hormona imprescindible para transformar os nutrientes na enerxía que necesitamos para a vida diaria.

A diabetes aparece cando o organismo non produce a cantidade de insulina necesaria para que os niveis de azucre en sangue (glucemia) mantéñanse normais, ou ben cando as células non utilizan adecuadamente a insulina para introducir o azucre no seu interior. Prodúcense así niveis elevados de glicosa en sangue (hiperglucemia). Cando estes niveis están permanentemente altos, aínda que só sexa un pouco e non houbese subidas bruscas, vanse xestando  complicacións e lesións en distintas partes do corpo. Por iso, considérase que a hiperglucemia sostida é a antesala da diabetes.

Tipos de diabetes

Cando falamos de diabetes, non nos referimos a unha soa patoloxía, senón a varios tipos: cada unha coas súas causas, consecuencias e tratamentos propios.

?? Diabetes tipo I

Na tamén chamada diabetes insulinodependiente, a produción de insulina é escasa ou nula, debido a que máis do 90 % das células produtoras de insulina no páncreas están danadas. Dado que o organismo é incapaz de producir esta hormona, os pacientes están obrigados a inxectarse insulina con regularidade.

Con respecto ás súas causas, segundo a Federación Española de Diabetes (FEDE), parece que existe un certo compoñente xenético na predisposición a desenvolvela, “pero poida que tamén sexa necesario un compoñente ambiental para que se desencadee a reacción inmune”.

Os seus síntomas (náuseas, vómitos, visión borrosa, necesidade frecuente de ouriñar ou sensación de fame ou sede extrema) adoitan aparecer bruscamente, polo que non pasan desapercibidos e o diagnóstico é rápido. Este diagnóstico realízase mediante unha análise de sangue en xaxún ou facendo unha proba de tolerancia á glicosa.

• Relación coa enfermidade celiaca. En torno ao 8 % de persoas con enfermidade celiaca (intolerancia ao glute) padecen tamén diabetes tipo 1, e  aproximadamente o 3,5 % dos descendentes de persoas con diabetes tipo 1 desenvolven a celiaquía. Aínda que polo momento descoñécese a relacióndirecta que une a estas dúas patoloxías, si parece evidente que a clave está en que ambas son trastornos autoinmunes, nos que o sistema inmunitario (as defensas do organismo) reacciona contra células do propio corpo. No caso da enfermidade celíaca, os anticorpos xéranse fronte a proteínas do tubo dixestivo, mentres que na diabetes os anticorpos van dirixidos ás células produtoras de insulina.

?? Diabetes tipo 2

Estímase que entre o 85 e o 95 % das persoas diabéticas padecen este tipo. Nela, o páncreas si fabrica insulina, pero o organismo desenvolve unha  resistencia aos seus efectos: os receptores de insulina que teñen as células non son capaces de identificar a hormona e, por tanto, as células resístense a utilizala.As principais causas, indican desde a Federación de Diabetes, “son a falta de actividade física e a acumulación de tecido adiposo”. Así mesmo, tamén existe un compoñente xenético, o que axuda a explicar por que son frecuentes os casos de diabetes tipo 2 en distintas xeracións dunha mesma familia.

?? Diabetes gestacional

Imaxe: stanias

Como o seu nome indica, afecta a mulleres embarazadas. Prodúcese naqueles casos nos que o organismo non é capaz de fabricar e utilizar toda a insulina necesaria para a xestación. Este tipo de diabetes adoita desaparecer despois do parto, aínda que tanto a nai como o neno terán un risco máis elevado de desenvolver diabetes tipo 2 no futuro.

?? Diabetes tipo MODY

É moi pouco común: estímase que tan só entre o 1 % e o 5 % dos casos de diabetes son do tipo MODY (Maturity-Onset Diabetes of the Young). Afecta a menores de 25 anos, e débese a unha única mutación xenética que produce unha alteración na capacidade de xeración de insulina a través do páncreas.

?? Diabetes tipo LADA

Siglas de Diabetes Autoinmune Latente en Adultos. Aínda en investigación, considéralla unha enfermidade autoinmune de orixe xenética na que o sistema inmune ataca de forma paulatina, pero progresiva, ás células produtoras de insulina.

Isto que me pasa pode ser diabetes?

Mentres que na diabetes tipo 1 a total ausencia de insulina provoca que os síntomas aparezan de forma rápida, facilitando o diagnóstico, na diabetes tipo 2 os síntomas van aparecendo gradualmente; por iso, a miúdo, a enfermidade pasa inadvertida durante un tempo. Hai anos, considerábase que os síntomas máis habituais eran a necesidade de ouriñar frecuentemente (poliuria), así como un forte incremento da fame (polifagia) e da sede (polidipsia). Outros síntomas inclúen fatiga, visión borrosa, perda de peso e lenta cicatrización de feridas e úlceras.

Hoxe, como sinala o doutor Martín López da Torre, do Grupo de Diabetes da Sociedade Española de Endocrinoloxía e Nutrición (SEEN), “os especialistas en diabetes temos claro que non se pode esperar a que a diabetes dea síntomas. Hai que identificala antes, para evitar que poida causar danos permanentes no organismo. É fundamental actuar a tempo e, para iso, serven as análises periódicas dos niveis de glicosa en sangue”.

Teño que facerme análise de azucre?

Tempo atrás, a diabetes tipo 2 era denominada “diabetes do adulto”, xa que afectaba de forma case exclusiva a persoas maiores. Pero, cada vez máis, diagnostícanse casos en nenos, adolescentes e novos (probablemente debido a que, entre eles, cada vez hai máis hai máis obesos). Por tanto, non só as persoas de idade avanzada deben realizarse controis, senón tamén quen teñen obesidade, historial familiar de diabetes, historial previo de diabetes gestacional e inactividade física. Cando se fala de obesidade, explica López da Torre, o importante é a distribución da graxa e se esta acumúlase no abdome. “Non é tan importante o índice de masa corporal [peso (kg) / estatura (m2)] como o feito de que haxa obesidade central. Porque este tipo de obesidade é a que predispone máis a enfermidades asociadas á diabetes, como hipertensión arterial ou alteracións nos lípidos”.

Que niveis de glicosa son normais?

Imaxe: stevepb

A diabetes tipo 2 diagnostícase medindo a cantidade de glicosa no sangue (glucemia). Considérase normal cando é inferior a 110 miligramos por decilitro (mg/dl). Estímase que hai diabetes cando a cifra en xaxún en plasma venoso é maior ou igual a 126 mg/dl polo menos en dúas ocasións. Nos casos nos que o paciente ten os seus niveis de glicosa entre 110 e 126 mg/dl, considérase que está en prediabetes. Este é o mellor momento para comezar a actuar.

Como previr a diabetes

Os dous factores máis importantes que propician o desenvolvemento da diabetes son a obesidade e o sedentarismo. A adquisición de hábitos saudables de nutrición e de exercicio son claves, tanto para previr a diabetes como para evitar complicacións se xa a desenvolvemos. Non se trata de seguir unha dieta de  adelgazamento, senón de facer un cambio crónico dos hábitos de vida. “Ás veces é suficiente cunha perda dun 5 ou un 10 % de peso para lograr previr a diabetes e mellorar os parámetros asociados (como hipercolesterolemia ou hipertensión arterial)”, explica López da Torre. “Aínda que non sexa unha gran cantidade, se se logra manter no tempo esa perda de peso pode ser moi beneficioso”.

?? Alimentación

Se o paciente ten obesidade e necesita reducir peso e graxas, a indicación é cambiar do patrón occidental de alimentación (pobre en fibra, moi calórico e cheo de azucres), a un de dieta mediterránea. Os seus alicerces son:

• Incrementar consumo froita e verduras.
• Comer legumes.
• Reducir a inxesta de carne vermella.
• Incrementar o consumo de peixe.
• Cociñar con aceite de oliva.
• Incluír na dieta froitos secos.
• Reducir o consumo de ultraprocesados.

A importancia dun plan nutricional. Polas características desta enfermidade, na que son tan importantes os niveis de azucres en cada momento, resulta indispensable que a persoa con diabetes teña en conta “que, canto e cando se come de cada grupo de nutrientes”, explican desde a Federación Española de Diabetes. O obxectivo é ter baixo control os niveis de glicosa en sangue, evitando que se eleven demasiado, pero tamén que baixen en exceso. “Por exemplo, consumir máis hidratos do requirido pode provocar unha hiperglucemia, pero non consumir os suficientes pode carrexar a situación contraria, unha hipoglucemia”. Este plan nutricional será individualizado e deberá acordarse co médico.

?? Actividade física

Non só trátase de perder peso, senón tamén de mellorar a distribución da graxa, evitando a acumulación en torno ao abdome. Neste sentido, o exercicio físico xoga un papel moi importante. Pero, ademais, a actividade física mellora a sensibilidade do organismo á insulina e, en consecuencia, o control glucémico. En persoas con diabetes, a súa práctica diaria é unha gran ferramenta para previr a hiperglucemia.

Hai un exercicio mellor que outro? En xeral, considérase máis adecuado realizar exercicios aeróbicos, como correr, nadar, montar en bicicleta ou practicar na elíptica, xa que son os que máis glicosa consomen. Para que resulten eficaces, é importante que se fagan a diario (uns 30 minutos son suficientes).

Pautas para evitar o tratamento

A intervención inicial en diabetes sempre pasará por controlar o peso corporal, modificar a dieta e aumentar o exercicio físico. En moitos casos, en especial cando estamos en prediabetes ou nunha fase inicial da patoloxía, esta intervención podería bastar para reducir os niveis de glicosa en sangue e reverter a situación.

No entanto, a miúdo os pacientes adoitan terminar necesitando un tratamento farmacolóxico. Este tratamento, polo xeral, comeza con fármacos que aumentan a sensibilidade do organismo á insulina. Co tempo, é frecuente que se necesite utilizar outros medicamentos que actúan aumentando a secreción da insulina. Así mesmo, unha importante porcentaxe de pacientes termina requirindo o uso de insulina inxectada.