Un novo achado científico puxo o foco na dieta mediterránea. Un equipo internacional de expertos describiu por primeira vez os metabolitos (moléculas que circulan polo sangue e que se producen durante o proceso fisioquímico do corpo humano denominado metabolismo) que advirten da aparición de infarto de miocardio e ictus na poboación. A través desta dieta, entón sería posible saber quen pode sufrir en cinco anos episodios cardio ou cerebrovasculares. Nas seguintes liñas contámosche máis sobre este descubrimento, o que podería supor nun futuro e que alimentos debe ter (e cales non).
Máis aló de agrupar un conxunto de alimentos saudables, a dieta mediterránea é un estilo de vida considerado hoxe patrimonio cultural pola Unesco e referente de formulacións de sustentabilidade para Nacións Unidas. Unha paradigma milenario do que España forma parte e obxecto de estudo para a ciencia desde os anos cincuenta do século XX, cando o científico estadounidense Ancel Keys, pai da investigación dos determinantes nutricionais en relación coa enfermidade cardiovascular, observou que os habitantes dos países ribeiregos do Mediterráneo tiñan unha esperanza de vida superior á dos estadounidenses, debido a unha menor incidencia de infartos. A ciencia contemporánea ha seguido validando o papel desa dieta como escudo protector ante as dúas enfermidades non transmisibles da civilización moderna que máis vidas se cobran: o infarto de miocardio e o ictus.
A pegada metabolómica da dieta mediterránea, contra o ictus e o infarto
Así, o estudo español Predimed (Prevención con Dieta Mediterránea), desenvolvido por investigadores da Universidade de Navarra, a Rovira i Virgili e a de Harvard e iniciado en 2003 con máis de 7.000 participantes, demostrou en diferentes investigacións a relación dos hábitos de vida coa saúde e a enfermidade. A pasada primavera, ademais, esta investigación facía público o seu último achado: o descubrimento do rastro da dieta mediterránea no plasma sanguíneo a través da combinación de 67 metabolitos capaces de predicir un infarto de miocardio ou ictus a cinco anos vista.
Este descubrimento supón que, por primeira vez, identificouse unha pegada metabolómica relacionada coa adherencia á dieta mediterránea, o que aumenta a exactitude da predición de quen vai ter un infarto ou un accidente cerebrovascular nun período de cinco anos, tal e como xa demostrou o ensaio Predimed nun artigo publicado no ano 2013 en The New England Journal of Medicine, e que se volve a confirmar co achado.
Hoxe, cunha análise de sangue pódese determinar o grao de adherencia dunha persoa a este patrón alimentario. A principal novidade afecta á maneira de facer investigación epidemiolóxica: substitúe os habituais cuestionarios aos miles de participantes nos estudos por probas máis exactas, xa que, como apunta o catedrático de Saúde Pública da Universidade de Navarra e responsable do ensaio Predimed, Miguel Anxo Martínez-González, a técnica dos cuestionarios presentaba certos límites de obxectividade. Algo que agora se soluciona coa identificación no sangue desta pegada (ou “firma”) que informa da adhesión a este estilo de alimentación. “A pegada metabolómica da dieta mediterránea depende do patrón dietético e de como responde o organismo con todos os seus mecanismos de regulación. A Intelixencia Artificial, que se emprega para detectar estes metabolitos, é a demostración contundente de que todo o que viñamos dicindo é verdade”.
Imaxe: DanaTentis
O seguinte paso nesta liña de investigación será demostrar o rastro metabólico no plasma do alto consumo de ultraprocesados . “De momento, catro estudos internacionais, publicados nos anos 2018 e 2019, relacionan o seu consumo con incrementos da mortalidade”, explica Miguel Anxo Martínez González.
Que é a dieta mediterránea (e que non)
O factor etnográfico dos países do arco mediterráneo ha favorecido o seu arraigamento a esa dieta durante 5.000 anos. Con todo, desde finais do século XX, a invasión da comida rápida e os ultraprocesados relegou ás cociñas locais, o que levou ás sociedades modernas a unha ruptura de contacto con aqueles usos culinarios. Un cambio de paradigma que se traduce en aumento da obesidade, diabetes e mortes prematuras por enfermidades cardíacas ou cerebrovasculares.
? Pero a clave non está na procura con lupa de ingredientes, senón na perspectiva xeral dun hábito de vida saudable. E iso implica o regreso a un patrón baseado en verduras e hortalizas, froitas en pezas enteiras —mellor que zumes, aínda que sexan caseiros—, legumes, cereais de gran enteiro e, en menor medida, un consumo de peixes brancos e azuis, ovos e carnes de ave brancas, todo iso sempre cociñado con aceite de oliva.
? A dieta mediterránea ten gran sinal no receitario tradicional, pero non se debería confundir “tradicional” con “saudable”. Así, quedarían fóra alimentos moi cotiáns como os cereais refinados (incluídos os seus derivados como o pan, as galletas, a pasta, os cereais de almorzo e os snacks elaborados con fariña branca), os embutidos, a repostaría, os alimentos e bebidas azucarados e as bebidas alcohólicas. Todos eles quedan relegados a un consumo moi puntual na dieta mediterránea. É dicir, este patrón non contempla un consumo habitual de alimentos ultraprocesados nin daqueles que conteñan elevadas cantidades de azucres, graxas de baixa calidade, sal e fariñas refinadas.
?? O sal, pola súa banda, debe reducirse ao mínimo posible, sen exceder o máximo recomendado pola Organización Mundial da Saúde (OMS) de 5 gramos diarios, apurando máis este límite no caso de persoas hipertensas. Pero a principal fonte de sal na alimentación non é o salero, senón alimentos como o pan branco, os pratos preparados, os queixos curados e os ultraprocesados como os snacks, os cereais de almorzo, os embutidos… Ademais, a cociña da dieta mediterránea usa herbas aromáticas, especias e outros ingredientes que permiten potenciar o sabor dos nosos pratos sen recorrer en tanta medida ao sal.
Dieta mediterránea e covid-19
O azoute do coronavirus SARS-CoV-2 puxo a proba o sistema inmune. Hai persoas que non presentan síntomas da enfermidade e outras que, pola contra, acaban falecendo. Levar un patrón de alimentación san e equilibrado pode axudar ao bo funcionamento do sistema inmune: “A súa resposta depende dun conxunto de múltiples variables. Fronte ás infeccións, hai varios nutrientes que xogan un gran papel: o cobre, o ferro, o selenio, o zinc e as vitaminas A, B12, B9, B6, C e D. Sabemos que a dieta mediterránea asegura a adecuación nutricional mellor que ningún outro patrón, o que nos leva a pensar que nos deixa mellor protexidos fronte a infeccións, pero en relación coa covid-19 aínda é pronto para establecer conclusións”, remacha Martínez-González.
