A fortificación con acedo fólico das fariñas ou os pans é obrigatoria en varios países como método eficaz para a prevención de anomalías ou defectos do tubo neural (espiña bífida, anencefalia e encefalocele) durante a xestación. Detectáronse claras evidencias entre o consumo adecuado de ácido fólico antes da concepción e durante os primeiros meses de embarazo e a prevención destes trastornos. Agora, científicos do Instituto de Investigación dos Alimentos (Institute of Food Research) do Reino Unido estudan as súas consecuencias.
O ácido fólico é a forma sintética do folato, vitamina hidrosoluble do grupo B abundante en vexetais de folla, legumes, froitos secos e principalmente no fígado. En outubro de 2007, o “British Journal of Nutrition” fíxose eco da investigación levada a cabo por científicos do Instituto de Investigación dos Alimentos (IFR, nas súas siglas inglesas) do Reino Unido. Estes científicos puxeron de relevo as posibles consecuencias da fortificación dos alimentos con acedo fólico debido ao novo proceso de absorción e metabolización identificado respecto da forma sintética da vitamina no organismo.
Enriquecemento cuestionado
Unha nova investigación suxire que o ácido fólico se metaboliza no fígado e non no intestino como sucede cos folatos
Desde a década de 1980, aténdese ao coñecemento de que o ácido fólico se metaboliza no intestino delgado de modo similar aos folatos, a forma natural da vitamina B9 presente nos alimentos. Tense a seguridade de que os folatos son absorbidos nas células da parte superior do intestino delgado e metabolizados a ácido 5-metiltetrahidrofólico, un metabolito activo da devandita vitamina. A partir desta información, estableceuse por consenso que o ácido fólico, a forma sintética, seguía a mesma ruta metabólica. Este consenso garantía a seguridade da fortificación dos alimentos con ácido fólico.
Desde entón, os gobernos de diversos países (EE.UU., Canadá, Chile, Reino Unido, entre outros) fixeron obrigatoria a fortificación da fariña con ácido fólico, como principal ingrediente empregado en variedade de alimentos de consumo cotián como o pan, as galletas e os cereais de almorzo. Sen ir máis lonxe, en maio de 2007, a Food Standard Agency británica (FSA, nas súas siglas inglesas), acordou a fortificación obrigatoria da fariña ou do pan como método eficaz para previr trastornos derivados da deficiencia dietética de folatos e reducir o número de bebés nados con defectos do tubo neural.
No entanto, e antes de establecer como obrigatoria a fortificación da fariña con ácido fólico e determinar as doses mínimas e máximas, o Comité Científico Asesor de Nutrición (SACN) está pendente de examinar -entre finais de 2008 e principios de 2009-, os resultados de diversos ensaios sobre o efecto do ácido fólico e o risco dalgúns tipos de cancro.
Neste sentido, a novidade na investigación é que científicos do Instituto de Investigación de Alimentos do Reino Unido suxiren que o ácido fólico se metaboliza no fígado, e non no intestino como sucede cos folatos. Esta nova evidencia crea a necesidade de levar a cabo máis investigacións dada a capacidade limitada do fígado para metabolizar o ácido fólico, e o risco para a saúde de determinados grupos de poboación que pode carrexar un exceso no organismo de ácido fólico non metabolizado.
O perigo do exceso
O ácido fólico usado tanto en medicamentos como na fortificación de alimentos está en forma de pteroilmonoglutamato (PGA), unha forma sintética inexistente na natureza. O organismo transforma este composto, o PGA, en ácido 5-metiltetrahidrofolato. Parece ser que este proceso de transformación do composto sintético desenvólvese primeiramente no fígado, e o órgano satúrase con dose de 0,4 mg (400 microgramos). Esta é a dose máxima recomendada para tomar en forma de suplemento ás mulleres que teñan previsto quedar embarazadas.
O consumo habitual de doses máis altas podería superar a capacidade metabólica do fígado, coa consecuente acumulación plasmática de acedo fólico sintético non metabolizado, o que podería causar diversos problemas de saúde. Neste sentido, diversos estudos confirmaron que o ácido fólico non metabolizado acelera a deterioración cognitiva nas persoas anciás con baixos niveis de vitamina B12. As persoas maiores teñen un risco maior de desenvolver anemia perniciosa por deficiencia de B12 porque teñen limitada a capacidade para absorber esta vitamina dos alimentos.
Estudos recentes en humanos tamén suxiren (aínda que se precisan máis estudos) que a administración de doses elevadas de ácido fólico, ben en forma de suplementos ou por medio de alimentos fortificados, pode promover a progresión de cancro de intestino (xa iniciado, aínda que non necesariamente diagnosticado), corroborando observacións anteriores en animais e en estudos in vitro. Os investigadores tamén inclúen nos grupos de risco das consecuencias da saturación hepática a persoas en tratamento para a leucemia e a artrite, e mulleres con embarazos ectópicos (embarazos que se producen fóra do lugar natural).
Adecuar a dose
Estímase que en doses moi altas, superiores aos 1.000-2.000 microgramos, a inxesta de acedo fólico pode desencadear o mesmo tipo síntomas para os que se utiliza habitualmente como preventivo. Estes síntomas inclúen trastornos nerviosos como insomnio, malestar, irritabilidad, así como disfunción intestinal. De acordo a estas razóns, o Instituto de Medicamento da Academia Nacional de Ciencias de EE.UU. fixou xa en 1998 o «límite máximo tolerable» en 1.000 microgramos (mcg) de ácido fólico para os homes e as mulleres maiores de 19 anos. Esta dose aplícase ao ácido fólico sintético empregado nos suplementos farmacolóxicos e nos alimentos fortificados.A estratexia de enriquecer de maneira masiva os alimentos en acedo fólico ten o problema de que toda a poboación quedaría exposta ao consumo de alimentos fortificados. En moitas persoas, sobre todo maiores, poderíase enmascarar unha anemia perniciosa, aumentando o risco de desenvolvemento dunha enfermidade neurológica irreversible por deficiencia de vitamina B12. Ademais, existe unha interacción nutricional entre o ácido fólico e o cinc, polo que o exceso de acedo fólico pode afectar á correcta absorción de devandito mineral.
Por tanto, a decisión relativa á fortificación dos alimentos con acedo fólico deberá ter en conta non só os efectos beneficiosos recoñecidos, senón tamén os posibles efectos adversos. Así mesmo deberase establecer con garantía a dose segura para conseguir o efecto saudable perseguido, xa que o exceso podería ocasionar consecuencias graves en moitas xeracións.
Imagen: Patrick LeducA dose de ácido fólico para tomar durante o embarazo en forma de suplemento que se coñece como segura e eficaz é a de 400 microgramos. É a cantidade que recomenda a clase médica a toda muller que teña intención de quedar embarazada. O recomendable é comezar a tomar o suplemento polo menos tres meses antes do embarazo, e como mínimo durante as 12 primeiras semanas de xestación.
No entanto, parece ser que no noso país, as mulleres que se expoñen o embarazo toman suplementos de ácido fólico a destempo e en cantidades superiores ás recomendadas. Estas son as conclusións que se desprenden dun recente estudo nacional no que participaron 16.761 nais de recentemente nacidos sen defectos congénitos, da base de datos do Estudo Colaborativo Español de Malformacións Congénitas, Centro de Investigación sobre Anomalías Congénitas (CIAC-ECEMC) (Instituto de Saúde Carlos III).
No período 2003-2004 constatouse que tan só o 17,37% das mulleres tomou suplemento de ácido fólico antes do embarazo, e o 11,50% non o tomou nunca. Ademais, das mulleres que tomaron suplemento, máis do 70% inxeriu dose de 4 miligramos ou máis (10 veces superior ao recomendado), e mesmo se observou que unha porcentaxe importante de mulleres tomou doses medias diarias entre 12,5 e 20 veces superiores á recomendada de 0,4 miligramos diarios.
