Na última edición de ‘O estado da seguridade alimentaria e a nutrición no mundo‘ estímase que o 8,9 % da poboación mundial, case 690 millóns de persoas, pasou fame o ano pasado. Son 10 millóns máis que en 2018 e case 60 millóns máis que fai cinco anos. Desde 2014 o número de persoas que padece fame aumentou ao ritmo da poboación mundial. Así, cinco anos despois de que todos os países membros de Nacións Unidas comprometésense coa Axenda 2030 para o Desenvolvemento Sustentable a pór fin á fame, a inseguridade alimentaria e todas as formas de malnutrición, seguimos sen realizar progresos suficientes para alcanzar este obxectivo.
A segunda meta dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable (ODS) é pór fin á fame no mundo e ten dúas variantes: asegurar o acceso de todas as persoas a unha alimentación sa, nutritiva e suficiente durante todo o ano (2.1) e pór fin a todas as formas de malnutrición (2.2). Os datos máis recentes da Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura (FAO) indican que o mundo non está a avanzar cara a ningunha das dúas.
Existen moitas ameazas que afectan os progresos: desde os conflitos, a variabilidade climática e os fenómenos meteorolóxicos extremos, á desaceleración e o enfraquecemento da economía. E agora atopámonos ademais coa pandemia da covid-19, así como os brotes sen precedentes de lagosta do deserto en África oriental, que están a empeorar as perspectivas económicas mundiais dun modo que ninguén podería anticipar. É posible que a situación só vaia a peor, se non se actúa con urxencia e tómanse medidas sen precedentes.
O prezo dunha dieta saudable
A superación da fame e a malnutrición en todas as súas formas (incluíndo desnutrición, déficit de micronutrientes, sobrepeso e obesidade) vai máis aló de garantir alimentos suficientes para sobrevivir: o que a xente come —e, especialmente, o que os nenos e nenas comen— debe tamén ser nutritivo e saudable. E, con todo, un obstáculo crave sigue sendo o alto custo dos alimentos nutritivos e a baixa dispoñibilidade de dietas saudables para un gran número de familias.
O informe presenta probas de que o custo dunha dieta saudable excede os 1,90 dólares diarios, o limiar da pobreza internacional. Isto significa que mesmo o prezo da dieta saudable máis barata quintuplica o custo de alimentarse tan só con alimentos ricos en fécula ou almidón. Os alimentos lácteos ricos en nutrientes, froitas, verduras e os alimentos ricos en proteínas (procedentes de plantas ou de animais) son os grupos de alimentos máis caros.
Resulta inaceptable que, nun mundo que produce alimentos suficientes para alimentar a toda a súa poboación, máis de 1.500 millóns de persoas non se poidan permitir unha dieta que cumpra os niveis necesarios de nutrientes esenciais e máis de 3.000 millóns nin sequera póidanse permitir a dieta saudable máis barata.
As persoas que non dispoñen de acceso a dietas saudables viven en todas as rexións do mundo; por tanto, estamos ante un problema global que nos afecta a todos. En Euskadi, por exemplo, segundo a Enquisa de Pobreza e Desigualdades Sociais (EPDS) 2018, máis de 33.000 nenos, nenas e adolescentes viven en fogares en situación de privación material severa, o que pode supor non permitirse unha comida de carne, pito ou peixe polo menos cada dous días.
Como resultado, a carreira para terminar coa malnutrición parece comprometida e segue sendo unha grave ameaza en especial para os nenos e as nenas. En 2019, entre un cuarto e un terzo dos menores de cinco anos (191 millóns) sufrían atraso no seu crecemento ou emaciación (é dicir, eran demasiado baixos ou demasiado delgados para a súa idade). Outros 38 millóns de nenos e nenas menores de cinco anos tiñan sobrepeso.
Un cambio global contra a fame e a malnutrición
“O avance na loita contra a malnutrición é demasiado lento para alcanzar as metas mundiais de nutrición de 2025 e 2030”, advirte o informe da FAO. Pero aínda é posible lograr un cambio global cara a dietas saudables que axudaría a controlar o retroceso na fame e, á vez, xeraría enormes aforros. Calcúlase que un cambio así permitiría compensar case por completo os custos asociados ás dietas pouco saudables derivados da mortalidade e as enfermidades non transmisibles relacionadas coa alimentación, que se calcula alcanzarán 1.300 millóns en 2030; mentres que os custos sociais das emisións de gases de efecto invernadoiro asociados ás dietas, estimados en 1.700 millóns, poderían reducirse en máis de tres cuartas partes.
Aínda que as solucións específicas serán diferentes en cada país, ou mesmo dentro dun mesmo país, as respostas xerais pasan pola totalidade da cadea de subministración de alimentos, na contorna alimentaria e na economía política que configura as políticas de comercio, gasto público e investimento. É fundamental unha transformación dos sistemas alimentarios para reducir o custo dos alimentos nutritivos e aumentar a asequibilidad das dietas saudables.
Os gobernos deben integrar a nutrición nas súas formulacións da agricultura; traballar para acabar cos factores que causan o aumento de custos na produción, almacenamento, transporte, distribución e comercialización dos alimentos —incluíndo a redución de deficiencias e de perda e malgaste de alimentos—; apoiar aos produtores locais a pequena escala para que cultiven e vendan máis alimentos nutritivos, e garantir o seu acceso aos mercados; priorizar a nutrición infantil como a categoría que máis o necesita; promover o cambio de hábitos a través da educación e a comunicación; e incorporar a nutrición nos sistemas de protección social e nas estratexias de investimento.
Pero non esquezamos adoptar tamén un compromiso individual para apoiar este xiro transcendental, para garantir que se converta nun camiño sustentable para todas as persoas e para o planeta.
