Nin demos nin fantasmas nin alimañas misteriosas asexando baixo a cama. Existen criaturas máis concretas e cotiás que ameazan a nosa saúde. Están na neveira, na despensa, nos supermercados e as gasolineiras. Sobreviven nas máquinas de vending , nos aeroportos, nos restaurantes e en calquera caixón do conxelador. Falamos, por suposto, dos produtos ultraprocesados, desde pastelería e lambetadas ata bebidas azucaradas e snacks de pobre perfil nutricional. Como os monstros máis temibles de Halloween , tamén son fascinantes: adáptanse a case todo e adoptan diferentes formas. A diferenza é que non son unha fantasía nin se esconden na noite. Son reais, fan dano e móstranse a plena luz do día.
Cando acabe o ano, e se non hai sorpresas, cada un de nós bebería case oito litros de viño, máis de oito litros de zumes e néctares, 18 litros de cervexa e máis de 36 litros de refrescos. O 83 % desa cervexa será con alcol, a metade dos refrescos sería de sabor cola e o 71,2 % dos zumes, en realidade, serán néctares e concentrados. Litro arriba, litro abaixo, o escenario é máis que probable: isto foi exactamente o que fixemos o ano pasado, segundo recolle o ‘Informe do consumo alimentario en España 2018′.
Unha lata de refresco contén uns 35 gramos de azucre, pero unha lata de bebida enerxética ten aínda máis. O seu contido rolda os 50 gramos, xusto o dobre da cantidade máxima diaria recomendada pola Organización Mundial da Saúde (OMS). Hoxe, bébenas sete de cada dez adolescentes, e máis da metade a mestura con alcol. Tamén un de cada cinco nenos en idade escolar toma bebidas enerxéticas e, no 16 % dos casos, a razón de case catro litros ao mes.
As bebidas espirituosas merecen unha consideración aparte. Conteñen, ademais de alcol e dos seus riscos asociados, unha notable cantidade de calorías baleiras, como detalla o dietista-nutricionista Xullo Basulto neste artigo. No noso país, case o 5 % das calorías que consumimos a diario proceden das bebidas alcohólicas, unhas bebidas cuxa inxesta tamén se asocia a un menor control do mecanismo da saciedade.
Chocolates, galletas e xeados
O informe do consumo alimentario, publicado polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación, ofrécenos outros datos de interese. Por exemplo, que cada ano comemos 3,5 quilos de chocolates por persoa. O 65 % deses chocolates son bombóns, snacks, cacaos solubles e cremas de untar. Respecto diso, é útil saber que cando collemos un bote normal de crema de untar, máis da metade do seu peso é azucre, mentres que, no caso dos cacaos solubles, o contido de azucre supera o 70 %.
Imaxe: Larry White
Máis datos. Inxerimos anualmente case 6 quilos de pastelería. O 75 % é industrial. As galletas —uns produtos moi calóricos que, como debullamos nesta análise comparativa, conteñen grandes cantidades de azucre, graxas e sal— son o tipo de pastelería que máis consumimos. Na categoría pastelería, o Ministerio de Alimentación tamén inclúe os cereais de almorzo e os produtos do Nadal (polvorones, mantecados, turróns, etc.), que, a pesar da súa estacionalidade, están dispoñibles ao público desde finais do verán. Nun típico turrón de chocolate, a metade do produto é azucre.
Sen contar o queixo nin o iogur, os derivados lácteos teñen unha presenza destacada na nosa cesta da compra; sobre todo, os azucarados. Tomamos, por persoa e ano, máis de 10 quilos/litros de batidos, sobremesas lácteas, xeados e tortas. Por suposto, as composicións varían segundo o produto e a marca, pero, en xeral, a cuarta parte dun xeado é azucre. Tamén hai que pensar nas graxas saturadas, cuxo consumo se asocia a diversos problemas cardiovasculares e a patoloxías como o exceso de colesterol. A hipercolesterolemia, por certo, é un dos trastornos crónicos máis prevalentes no noso país, segundo reflicte a última Enquisa Nacional de Saúde España (ENSE). E non é a única patoloxía vinculada ao estilo de vida e a alimentación. Tamén figuran nesa lista a diabetes, a hipertensión e un dato tan rotundo que asusta: máis da metade dos adultos españois ten sobrepeso ou obesidade (no caso dos homes, a cifra alcanza o 62,5 %).
Azucre ata nas salchichas
En España, cada persoa come, ao ano, máis de 11,5 quilos de carne transformada. Esta categoría inclúe os seguintes produtos: xamón curado e paleta, lombo embuchado normal e ibérico, chourizos, salchichón e salami, fuet e longanizas, xamón cocido, paleta cocida e fiambres, ósos de xamón curado, outros produtos curados, produtos a base sangre, outras salgaduras e outros cocidos, salchichas, fuagrás e paté. A OMS e outras institucións de referencia internacional, como o Fondo Mundial para a Investigación do Cancro ou a Escola de Saúde Pública de Harvard, recomendan reducir o noso consumo de carnes procesadas. No noso país, polo menos, comemos case un quilo por persoa ao mes. Esta cifra non inclúe a carne sen transformar.
Case todo o mundo sabe que moitos destes produtos conteñen cantidades notables de graxa e de sal, pero é interesante ter en conta que tamén levan azucre. No ‘Estudo ANIBES’, realizado en 2013 pola Fundación Española de Nutrición (FEN), “observouse a presenza de azucres engadidos no 86 % dos embutidos e outros produtos cárnicos do subgrupo (é dicir, salchichas, touciño, chourizo)”. O mesmo estudo, que analizou centenares de produtos, detectou que o 42 % dos alimentos e bebidas contiña algún tipo de azucre engadido na súa composición.
Imaxe: PublicDomainPictures
Boa parte do azucre que consumimos atópase nos alimentos; mesmo naqueles que, como os embutidos, son pouco sospeitosos de contelo. Esta presenza, sumada ao cambio de hábitos alimenticios e ao afastamento da dieta mediterránea, explica o que recolle no seu libro Antonio Rodríguez Estrada, responsable do proxecto sinAzucar.org: que “un neno español medio consome máis de 32 quilos de azucre ao ano, e que un neno de oito anos xa comeu máis azucre que o seu avó durante toda a vida“. O consumo de azucre, que se une a un estilo de vida e de lecer sedentarios, tamén explica as elevadísimas cifras de diabetes que se rexistran na actualidade.
Diabetes tipo 2, cifras que asustan
Segundo o ‘Estudo di@bet.es’, realizado en 2011 e considerado o mellor estudo epidemiolóxico feito no noso país ata a data, o 13,8 % dos españois maiores de 18 anos ten diabetes tipo 2; isto é, máis de 5,3 millóns de cidadáns. Ademais, hai outros 4,8 millóns de persoas que teñen intolerancia á glucemia ou glucemia basal alterada, situacións que se consideran prediabéticas.
E que sucede cos nenos? En palabras das investigadoras Raquel Barrio e Purificación Ros, expertas nesta patoloxía, existen numerosos datos que confirman que a incidencia de diabetes mellitus tipo 2 en nenos e adolescentes incrementouse de maneira significativa na última década, non só en Norteamérica senón tamén en diversos países de Europa, Asia, África, Australia e América do Sur, coincidindo cun incremento paralelo da obesidade. Detallábano en 2013, neste traballo da revista Elsevier, aínda que hai cifras máis recentes.
Un artigo de Pilar Aizpurua Galdeano, publicado en 2018 en Evidencias en Pediatría, non só coincide en que o número de nenos que se diagnostican de diabetes tipo 1 e tipo 2 está a aumentar, senón que desvela que os casos novos de diabetes tipo 2, a forma asociada co sobrepeso, hanse quintuplicado no último lustro.
