O desexo de adelgazar , xa sexa por razóns de saúde ou como mera cuestión estética con intención de perder uns poucos quilos que “afean a figura”, explica que sexan miles os produtos naturais elaborados a base de plantas que se utilizan de maneira indiscriminada para previr o aumento de peso ou coa finalidade de reducilo. Hoodia gordonii é un deles, aínda que esta planta está prohibida na Unión Europea e non pode comercializarse. Para iso, antes debe pasar os controis e avaliacións que demostren que é segura e eficaz.
No noso país, durante os meses de primavera e verán, farmacias, parafarmacias e tendas de herbodietética colman os seus escaparates de produtos relacionados coa perda de peso a través do control do apetito, englobados pola “súa aparente” propiedade de inhibir o apetito. Entre outros compoñentes destacan o glucomanano, os fructooligosacáridos, o nopal ou o fucus vesiculosus, e outras plantas novas como a Hoodia gordonii.
Esta é a última aposta das compañías farmacéuticas que, segundo acompaña a información nunha das marcas comerciais, “é a única das 13 especies de Hoodia que existen que contén o principio activo responsable da acción reductora do apetito”. O órgano consultor científico da Asociación Española de Dietistas-Nutricionistas insiste en que non se utilicen os seus produtos ata que non haxa máis datos acerca desta planta.
Esta advertencia pódese extrapolar a case todos os supostos complementos saciantes ou supresores do apetito que se comercializan xa que, para a maioría deles, non hai estudos con suficiente entidade científica en humanos que avaliasen a súa eficacia terapéutica e a seguridade dun consumo continuado.
Hoodia gordinii: de acción descoñecida
Nos últimos anos rexistrouse un crecente interese sobre os complementos saciantes a base de Hoodia gordinii (Apocinaceae) que se reflicte no aumento de numerosos produtos con diferentes presentacións: cápsulas, pílulas… O saber empírico atribúelles a cualidade de reducir o apetito ao ter referencias de ser utilizadas durante milenios polos San, máis coñecidos como bosquimanos, un pobo indíxena do sur de África de quen se di que consumían os talos frescos e carnosos para mitigar o apetito durante as súas longas expedicións sen apenas comida.
Este efecto da supresión do apetito espertou o interese científico, e nos anos 60 do século XX o Consello de Investigación Científica e Industrial (CSIR) de Sudáfrica illou e patentou o principio activo, o glucósido P57. Na década dos 90, a industria farmacéutica fíxose cos dereitos de uso para a explotación do extracto de Hoodia como complemento supresor do apetito, un proxecto moi atractivo e lucrativo no mercado occidental, onde a obesidade, a preocupación pola estética e os produtos adelgazantes ocupan titulares a diario.
A industria farmacéutica pretende explotar unha planta da que non se avaliou nin a súa seguridade, nin a súa eficacia, nin a súa toxicidade en humanos
No entanto, os estudos que demostraron a súa actividade saciante e coadyuvante na perda de peso realizáronse en animais de experimentación e non en humanos a gran escala. Ademais non hai informes na literatura científica respecto de efectos secundarios e posibles contraindicaciones da inxestión continua ou combinada con outros compostos de Hoodia gordonii. É por iso que se precisan máis investigacións que dean a coñecer con certeza e seguridade o seu mecanismo de acción na inhibición do apetito e da sede, e a súa suposta relación coas hormonas insulina e a leptina que participan no control neuroendocrino do apetito e a saciedade.
Mensaxes indignantes sobre a súa eficacia
“É un supresor natural do apetito, estimándose que é 100.000 veces máis potente que a glicosa enviando sinais ao cerebro de que o corpo se atopa nun estado de saciedade”. Ningunha credibilidade pode dar esta mensaxe cando outra páxina web informa de que “a molécula P57 contida no Hoodia é 10.000 veces máis activa que a glicosa”. Pero, non era 100.000 veces máis potente? Notable diferenza de acción para un mesmo composto.
Quen pode xustificar de maneira científica estas afirmacións? En que se sustenta se non se realizaron estudos en humanos a gran escala que diluciden o funcionamento do principio activo no organismo? Mensaxes como estes colgados na Rede xeran indignación en tanto que atentan contra a ignorancia de centos de miles de persoas, e contra a esperanza que teñen outros tantos millóns de curarse da obesidade, unha enfermidade que custa asumir que é crónica e de difícil manexo e tratamento.
A preocupación sobre a magnitude da súa comercialización sen seguridade nin garantía para a saúde do consumidor provoca a resposta de Autoridades sanitarias e organizacións de saúde de distintos países. A Axencia Nacional de Vixilancia Sanitaria Nacional (ANVISA) de Brasil xustifica a prohibición da propaganda dos preparados a base de Hoodia gordinii desde febreiro de 2007 debido á ausencia de probas científicas da súa eficacia e seguridade.
O Ministerio de Saúde de EE.UU. afirma achega que non existen evidencias fiables que apoien o uso, non se publicaron estudos a gran escala en humanos, a seguridade da Hoodia descoñécese e non se estudaron os seus riscos potenciais, efectos secundarios e interaccións con fármacos ou outros suplementos.
En España o posicionamento polo momento márcao a Asociación Española de Dietistas-Nutricionistas (AEDN) a través do seu órgano científico consultor, o GREP-AEDN, que propón que “non deberían utilizarse produtos con extractos de Hoodia Gordonii ata que non haxa máis datos acerca da súa seguridade e eficacia”.
Polo momento, non deixa de ser máis que un punto de alto interese para a industria farmacéutica cuxas pretensións son explotar unha planta da que non se avaliou nin a súa seguridade, nin a súa eficacia, nin a súa toxicidade en humanos. Pero as compañías farmacéuticas que a comercializan obteñen dividendos millonarios, polo que teñen altas expectativas da súa comercialización nun mercado, o da obesidade e os produtos adelgazantes, un gran negocio, onde todo se vende e cómprase, aínda que poida prexudicar a saúde.
Na análise exhaustiva sobre produtos para axudar a perder peso de venda en farmacias, realizado polo equipo de dietitas-nutricionistas de EROSKI CONSUMER en 2008, avaliáronse os efectos saciantes de distintos complementos dietéticos. Algúns contiñan compostos catalogados como supresores do apetito como o glucomanano, o fucus vesiculosus, o nopal e os fructooligosacaridos.
De todos eles, só un, o glucomanano, resultou ter certo rendemento na perda de peso ao provocar saciedade e reducir o apetito. Este composto ten un efecto de acougar o apetito ao ser capaz de absorber auga e formar un xel espeso se se inxere con abundante líquido. No entanto, non está exento de efectos secundarios e contraindicaciones, polo que convén tomalo sempre co asesoramento dun experto.
Convén subliñar que non se acharon evidencias científicas que xustificasen o uso nin as mensaxes rechamantes da capacidade saciante ou inhibidora do apetito nin para os fructooligosacaridos, nin para o fucus vesiculosus nin para o nopal. Aínda que o consumo pode beneficiar a determinadas persoas, o seu uso non se debe xeneralizar como complementos alimenticios inhibidores do apetito.
