Influencers en alimentación: pistas para descubrir aos falsos gurús

“Vivimos na época da infoxicación: hai moita información, pero gran parte non é válida, queda na superficie e non chega ao meollo”, recoñece o dietista-nutricionista Juan Revenga. E diso aprovéitanse algúns influencers en alimentación, “o campo da saúde que máis bulos xera, porque hai moito interese en comer ben, pero moito descoñecemento”, aclara Carlos Mateos, coordinador de #SaludsinBulos , unha iniciativa que combate as mentiras sobre saúde con profesionais sanitarios e o aval de 40 sociedades científicas.

Que facer ante un bulo? Aínda que as mensaxes que se emiten deberían ser rigorosos e estar contrastados, vivimos en tempos de noticias falsas, e iso esíxenos implicarnos máis como consumidores e cidadáns para desenvolver un sentido crítico ante as potenciais fake news. Desde #SaludsinBulos indican que hai que tentar comprobar a fonte cunha sociedade científica. Consultar os blogues, apps e páxinas web con selos de acreditación como Web Médica Acreditada, HONcode ou Distintivo AppSaludable, que albergan contidos sobre saúde impulsados por colexios profesionais sanitarios e institucións, pode ser outra forma. E se non hai maneira, acudir a un profesional sanitario.

Polo Día Mundial do Dietista-Nutricionista (DN), estes profesionais da sanidade tamén dan as súas recomendacións: “Á hora de informarche sobre nutrición, busca sempre fontes fidedignas, evita titulares enganosos e non compartas información superficial e ambigua. Comprométeche coa ciencia; evita difundir erros e mitos. Non te fagas eco dos consellos de falsos gurús nin oportunistas“.

Pistas para descubrir aos falsos gurús en alimentación

• Formación. Un divulgador en alimentación debería ser un profesional sanitario. Por exemplo, graduado en Nutrición Humana e Dietética, licenciado en Medicamento, especialista en Seguridade Alimentaria e en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos ou licenciado en Farmacia. Aínda que a formación non é garantía de bo facer (existen bos e malos profesionais en todas as áreas), si reduce as probabilidades dun timo. “En redes sociais un dietista-nutricionista debe ser tan profesional como na súa consulta. Debe actuar sempre con profesionalidade e con ética, ao servizo da saúde da cidadanía e baseando a súa práctica na evidencia científica”, engade a presidenta do Consello Xeral de Dietistas-Nutricionistas, Alma Palau.
• Redes sociais. Que un divulgador estea ben valorado e acompañado por outros profesionais adoita ser bo sinal. Relaciónase en redes con outros influencers? Ten prestixio entre os seus colegasde profesión? Se non goza de respaldo profesional ou só preocúpase por difundir as súas propias mensaxes, desconfía. “Hai que ter pensamento crítico, pero non baseado na desacreditación doutros profesionais ou entidades”, agrega Carmen Pérez, presidenta da Sociedade Española de Nutrición Comunitaria (SENC), quen alerta que lesionar a intimidade ou a honra doutros sería denunciable.
• Citas. Sustenta as súas afirmacións en estudos científicos? Cita artigos ou publicacións de prestixio? “Presentará información fiable e fundamentada e interpretará a información controvertida, sen prexuízos persoais, recoñecendo as lexítimas diferenzas de opinión que existan”, sostén o Código Deontolóxico da profesión de Dietista-Nutricionista en España (2013).
• Valor. Retuitear unha noticia ou difundir unha mensaxe plana non basta. No caso dun divulgador, é clave que nos deaun contexto e algunhas ferramentas para poder comprender mellor aquilo do que se está falando.
• Plataformas. Ademais de lanzar as súas mensaxes en redes sociais, ten cabida noutros medios, como a radio, a prensa escrita ou a televisión? E se é así, en cales? Aparecer en medios non significa necesariamente ser un bo profesional, pero si expón máis a súa mensaxe ao control doutros expertos na materia.
• Promesas. Se o influencer prométeche curas milagrosas, perdas de peso infalibles ou alenta mensaxes do estilo “isto é o que a industria farmacéutica non quere que saibas”, desconfía. E se defende a existencia de superalimentos , fomenta a quimiofobia (prexuízo contra sustancias químicas) ou suxire métodos e sustancias alternativas, foxe. “Calquera que ‘venda’ milagres ou, especificamente, que use o seu testemuño persoal como único aval para facer recomendacións dietéticas faríame sospeitar”, confesa a tecnóloga de alimentos Beatriz Carballos. Neste sentido, Palau lembra que as malas praxes débense denunciar ante o Colexio oficial de Dietistas-Nutricionistas ou ante as autoridades sanitarias autonómicas, tamén as redes sociais poden ser obxecto dunha inspección de sanidade e unha denuncia. “Aínda que ás veces o que mellor funciona é facer público que alguén non está a actuar correctamente”, recoñece.
• Ton. Se é alarmista ou sensacionalista, ten precaución. Unha cousa é advertir sobre os efectos prexudiciais de certos alimentos e bebidas (ultraprocesados, refrescos, alcol), e outra é alimentar a sensación permanente de inseguridade e perigo. “Poden ter titulación universitaria e traxectoria profesional que avale esa bagaxe, pero se non dan as súas mensaxes con responsabilidade nin perspectiva de saúde pública, non o están facendo adecuadamente”, engade Carmen Pérez.
• Vendas. De que vive o influencer? Cal é a súa fonte de ingresos? Moitos divulgadores son investigadores, profesores universitarios, escritores, conferenciantes ou traballan no ámbito da alimentación, xa sexa pasando consulta, en hospitais ou en departamentos de I+D das empresas. Outros, sinxelamente, viven da publicidade ou crean un método propio e venden os seus produtos adelgazantes. Hai unha notable diferenza entre os primeiros e os segundos. “Os conflitos de intereses deben estar moi claros, e non só no plano comercial”, lembra a portavoz da SENC.