En todos os manuais de farmacoloxía existe un capítulo dedicado ás interaccións entre medicamentos para saber se deben espaciarse uns doutros e, en tal caso, coñecer cales son. Tamén hai información sobre os medicamentos que alteran a absorción de determinados nutrientes ou que poden provocar trastornos dixestivos que favorezan unha desnutrición. Con todo, non é habitual atopar información sobre como inflúen os alimentos na acción dun medicamento, xa sexa para potenciar, diminuír ou mesmo bloquear a súa acción. Diso trata o seguinte artigo, que explica cales son os fármacos que interaccionan con máis frecuencia cos alimentos, que nutrientes inflúen no efecto dos medicamentos, como deben tomarse certos fármacos en relación coas inxestas e ofrece consellos prácticos para ter sempre a man.
As interaccións poden previrse cunha actuación conxunta do equipo de profesionais sanitarios
Nun documento elaborado en 2011, o Ministerio de Sanidade advirte de que as interaccións entre medicamentos e alimentos poden producir efectos negativos na seguridade e eficacia do tratamento farmacolóxico e, tamén, no estado nutricional do paciente. No entanto, estas interaccións poden previrse mediante unha actuación conxunta por parte do equipo de profesionais sanitarios: médico, farmacéutico, dietista-nutricionsita e enfermeiro. Na actualidade existe un amplo consenso sobre a importancia de que os profesionais sanitarios estean familiarizados coas interaccións entre fármacos e nutrientes, e que ademais reciban unha educación continuada para optimizar a terapéutica e manter un estado nutricional adecuado do paciente.
Medicamentos que interaccionan con máis frecuencia cos alimentos
Os fármacos máis susceptibles de interaccionar con alimentos son os seguintes:
- Fármacos cunha marxe terapéutica estreito, é dicir, cuxa dose terapéutica é próxima á dose tóxica, tales como warfarina, fenitoína, hipoglucemiantes orais, antihipertensivos, digoxina, contraceptivos orais ou litio.
- Medicamentos que teñen unha curva dose-efecto de gran pendente, de forma que os cambios pequenos na dose producen grandes cambios no efecto. Isto é moi importante naquelas interaccións que reducen o efecto do fármaco.
- Fármacos que para ser eficaces deben manter unha concentración en sangue sostido. Este é o caso, por exemplo, dos antibióticos, cuxa eficacia pode comprometerse se durante o tratamento non se manteñen uns niveis plasmáticos constantes.
Os grupos de poboación cun risco de interaccións máis elevado deben recibir especial atención. Este é o caso dos anciáns, as persoas de baixo peso corporal, as persoas con insuficiencia renal e as mulleres embarazadas, ademais daquelas persoas con enfermidades crónicas -como cancro ou sida-, ou que reciben tratamento con anticoagulantes.
Que alimentos ou nutrientes inflúen no efecto dos medicamentos?
Dificultan a absorción dun medicamento:
- As proteínas: interferen na absorción da L-DOPA, o tratamento da enfermidade de Parkinson. Se un paciente con esta enfermidade detecta que a medicación non fai o efecto esperado, debe eliminar as proteínas no almorzo, o xantar e a comida (carnes, peixes, ovos, lácteos e legumes sobre todo), e consumilas só na cea.
- A vitamina K: presente en coles, remolacha, leituga, té verde, espinacas, guisantes, acelga, brócoli, coles de bruselas, e tamén no fígado, limita a eficacia dos anticoagulantes orais.
- As graxas: diminúen a eficacia de medicamentos que se empregan no tratamento da sida (zidovudina, indinavir e didanosina). Do mesmo xeito que os alimentos ricos en vitamina K, as graxas tamén diminúen a acción dos anticoagulantes orais. Unha opción é tomar estes medicamentos en xaxún.
- Os lácteos: reducen a absorción e a eficacia de varios medicamentos. Entre eles, os antibióticos (tetraciclinas) e as penicilinas orais. Tamén dificultan a absorción dos suplementos de ferro, cando se prescribe no tratamento de anemias ou no embarazo, e dos laxantes que conteñan magnesio. Por iso recoméndase que deben pasar polo menos 2 horas entre o consumo dun e outro.
Bloquean a acción dun medicamento:
- O regaliz -tamén presente en chicles, bombóns, cigarros ou cervexas para mellorar o seu sabor- anula a acción de certos antihipertensivos, diuréticos e betabloqueadores.
- A soia anula a acción do tamoxifeno, fármaco de acción antiestrogénica para a prevención do cancro de mama.
- O té, polo seu alto contido en taninos, impide a absorción dos suplementos de ferro.
- En xeral, os alimentos moi quentes.
Potencian a acción dun medicamento:
- O allo abundante na dieta potencia a acción dos anticoagulantes orais (warfarina e acenocumarol), o que aumenta o risco de hemorraxias e sangrados.
- O zume de laranxa aumenta a absorción de complementos de ferro para o tratamento da anemia e durante o embarazo. Trátase dun efecto beneficioso.
Provocan efectos adversos ao coincidir con algúns medicamentos:
- O zume de pomelo produce reaccións de toxicidade ao mesturarse con bastantes medicamentos: algúns utilizados para tratar a hipertensión, fármacos antirrechazo de transplantes, antihistamínicos e hipocolesterolemiantes.
- A soia produce toxicidade cando se consome xunto co haloperidol (para alteracións do sistema nervioso) e a warfarina.
- A tiramina (presente en queixos maduros como cheddar, azul, gorgonzola, camembert e brie, a cervexa, carnes afumadas e embutidos, o viño tinto, os alimentos en escabeche, en conserva ou marinados e os produtos fermentados) reacciona cos antidepresivos como os inhibidores da monoaminooxidasa (IMAO) e produce efectos vasoconstrictores, crises hipertensivas, cefaleas intensas, náuseas e palpitaciones.
Diminúen a acción dun medicamento:
- O allo reduce o nivel plasmático do saquinavir, utilizado no tratamento do VIH.
Como tomar certos medicamentos en relación coas inxestas
En xaxún:
- Antiulceroso sucralfato (ou dúas horas antes das comidas).
- O ferro (ou dúas horas antes e despois das comidas). O ideal é tomalo antes de irse a durmir.
Acompañados de alimento:
- Os AINES (antiinflamatorios non esteroideos), porque producen irritación no estómago.
- Os antibióticos, cuxo subministración adoita durar 7 días. Esa semana é aconsellable consumir abundante iogur con lactobacillus para recuperar a flora intestinal e vaginal, que nos protexe ambos os órganos. No entanto, é preciso espaciar a inxesta de iogur (lácteo) do momento en que se toma o antibiótico.
Nunca mesturados con alcol:
- Os antibióticos -en especial, o metronidazol e algunhas cefalosporinas-. co fin de evitar dificultade respiratoria, sudoración e vómitos.
- Todo medicamento debe tomarse con abundante auga, polo menos un vaso. Aumentar o volume de líquidos mellora a absorción dos fármacos.
- En xeral, acompañar o medicamento dalgún alimento produce unha maior presenza de mollos gástricos e, por tanto, unha mellor dilución.
- “En xaxún” considérase como a ausencia de inxesta de alimentos durante polo menos 1 hora antes e 2 horas despois da toma do medicamento.
- “Afastado das comidas” significa que debe facerse 30 minutos antes da comida ou dúas horas despois da mesma.
- “Con alimentos” significa tomar o medicamento durante a comida ou inmediatamente despois.
- Evitar tomar medicamentos xunto con bebidas gaseosas, zumes acedos, café e té.
- Para o uso correcto do medicamento son de gran utilidade a ficha técnica e o prospecto, xa que conteñen información completa sobre o fármaco (sobre todo, nos epígrafes de Interaccións, Contraindicaciones, Advertencias e Precaucións).
- No caso de presentarse unha reacción adversa resultante de posibles interaccións entre alimentos e medicamentos de recente comercialización (durante os primeiros 5 anos), débese notificar ao Sistema Español de Farmacovigilancia (SEVFV), a través dos Centros Rexionais existentes en cada Comunidade Autónoma. O directorio de Centros do SEFV pódese consultar nesta páxina web.
