Isto é o que propoñen os adolescentes para mellorar a nosa alimentación

A obesidade infantil é un problema apremiante en España. As cifras do último estudo ALADINO revelan que o 40,6 % dos nenos e nenas de 6 a 9 anos ten sobrepeso ou obesidade. Este dato, malo de seu, enténdese mellor no marco do estudo COSI, publicado pola Organización Mundial da Saúde (OMS) en 2022, que nos sitúa como o terceiro país con maior prevalencia de sobrepeso infantil e o cuarto en obesidade de toda Europa.

A alimentación non é a única responsable desta situación, pero si está entre os seus principais desencadenamentos. Por iso é polo que as políticas públicas máis recentes centráronse en limitar a publicidade de produtos ultraprocesados dirixida ao público infantil e en promover o consumo de alimentos saudables.

Agora ben, para que as campañas en favor duns bos hábitos sexan máis eficaces, é preciso coñecer mellor cales son os coñecementos, preferencias e influencias dos seus destinatarios; neste caso, os adolescentes. Por iso, o informe da AESAN buscou un achegamento moito máis real, interpelándoos directamente para convertelos en protagonistas das políticas de alimentación saudable. Estes son os resultados.

Algunhas mensaxes e modelos tradicionais sobre que é a alimentación saudable han calado na percepción xuvenil. Entre as respostas apréciase o seguinte:

• A influencia do modelo da pirámide alimenticia: “Aprendinmo do imán que hai pegado na neveira da miña avoa. Pon o bo e o malo. As mazás abaixo, a chuchería arriba. Ou ao contrario”.
• A idea de que a variedade é necesaria: “Eu creo que [comer ben] é comer froitas e verduras polo menos tres veces ao día. Comer ovos tamén, espaguetis unha ou dúas veces á semana, e carne e peixe”.
• A noción de que os pratos caseiros son pratos saudables: “Comer comidas caseiras, non bollería industrializada e esas cousas”.
• O coñecemento de que hai bebidas prexudiciais… aínda que con dúbidas: “Alcol, tabaco e outro tipo de sustancias non son bos para ninguén”. “Eu escoitei que tomarse un par de cervexas ao día non é malo. Igual co viño. Un vaso de viño ao día, porque o fabrican a partir das uvas”.

Alimentarse de maneira saudable non sempre resulta sinxelo, máxime cando nos atopamos en dinámicas e contornas obesogénicos que facilitan eleccións menos interesantes para a saúde. Entre os principais obstáculos para “comer mellor”, os adolescentes sinalan estes:

• Falta de tempo: “A falta de tempo da persoa que cociña en casa. Ás veces non dá tempo para preparar e dis: ‘Ah! pois isto!'”.
• Falta de diñeiro: “Tamén depende do diñeiro que teña a túa familia, porque ás veces comer san tampouco é que sexa moi económico”.
• Falta de organización: “Si organízasche ben o diñeiro, pódesche comprar isto, despois o outro, e vas comendo máis equilibrado”.
• Oferta alimentaria e presenza de ultraprocesados: “O único malo é que che pon o chocolate en fronte da froita; que, si ti vas coller algo, éntrache fame porque o ves de fronte”.
• Crenza nos supostos beneficios de certos nutrientes, como o azucre, ou de produtos ultraprocesados, como as bebidas enerxéticas: “O azucre dáche enerxía ao momento; dáche que che volves tolo, dáche un subidón. Si estou a estudar axúdame máis”.

É importante sinalar que os alimentos que máis lles gustan son os que están compostos, sobre todo, por carbohidratos simples. O pan, a pasta ou as patacas son os alimentos que máis lles gustan, a pesar de que consideran que as carnes, verduras, legumes e froitas son máis saudables.

Tamén é interesante saber que cando poden elixir que alimentos comer, fano baseándose na súa aparencia e sabor, independentemente de si considéranos saudables.

Os factores que inciden en que os adolescentes leven un estilo de vida saudable son, sobre todo, a familia, os profesionais (por exemplo, deportivos), Internet e o centro de estudos.

• Referentes familiares: “A familia, a sabedoría que teñan, por exemplo, as avoas”. “Bo, a ver, os meus pais están a comer san agora porque ven vídeos en YouTube e está ben para saber”.
• Referentes profesionais: “Unha vez veu un adestrador que nos empezou a explicar a dieta que debería ter un xogador de fútbol. Despois de aí eu motiveime e deixei de tomar azucre no té, por exemplo, e funo deixando e xa non tomo case azucre. Tamén, antes dos partidos, dinos o adestrador que temos que comer antes de dúas horas”.
• Referentes educativos: “O ano pasado traían froitas; en febreiro, empezaron a traer froitas. Cada día, unha froita diferente, fresas ou plátanos. Había un concurso que a quen trouxese máis froitas da súa casa apuntábaselle un punto”. Aquí tamén inflúe a oferta alimentaria, por exemplo, da cafetaría: “Bocadillos que non sexan tanto de beicon senón de queixo e tomate, leituga, por exemplo”.

No estudo, varios adolescentes sinalaron que teñen moito para achegar, pero que senten pouco escoitados. “É que eles pensan: ‘Ai! Son nenos, non saben o que din!’ Hai nenos que somos moitísimo máis listos e temos moitísimo máis sentido común acerca da vida e temos moita máis capacidade para desenvolver as nosas ideas que algúns adultos”.

Neste sentido, son críticos e sinalan fallos e incongruencias nas iniciativas. Un exemplo: “Do programa de concienciar para que comamos froitas, botárono ao meu irmán por non comer froitas. Pero como o van a botar do programa? Non ten moito sentido. Van concienciar á xente que xa come froitas a que coma froitas”. 

Por iso, preguntóuselles que se podería facer para mellorar os hábitos alimenticios. Estas son as súas propostas:

• Aconsellar a compañeiros e compañeiras para que manteñan un peso saudable dunha maneira sa (comer san e facer deporte). 
• Preocuparse pola saúde: consumir cousas sas é importante máis aló do aspecto físico (a delgadez non ten por que estar relacionada co benestar). 
• Limitar o consumo de comida pouco saudable. 
• Facer campañas de información e comunicalo nos nosos barrios. Difundir nos barrios, con carteis e folletos. 
• Que se compre comida de comercio xusto. 
• Acompañar a facer a compra para poder achegar. 
• Comer froita, ensalada, comida variada. Non comprar tanta comida lixo. 
• Propor un menú en casa e establecer horarios para as comidas. 
• Facer exercicio en casa. 
• Cociñar a túa propia comida. 

• Levar a persoas para que falen sobre estes temas. 
• Estimular aos alumnos e alumnas para que leven froita ao colexio. 
• Facer xogos e dinámicas sobre o tema. 
• Visitas mensuais de médicos ao centro educativo para dar información: nutrición, revisión anual, beneficios do deporte, etc. 
• Informar: sobre hábitos de vida saudable, sobre as crenzas ao redor da estética, o peso e a saúde.
• Promover deportes. 
• Organizar talleres sobre estes temas. 
• Pór dietas saudables. Ofrecer comida saudable e variada nos colexios que axuden a xerar hábitos máis sans. 
• Que nos colexios fálese tamén da saúde mental en conxunto coa dieta saudable. 
• Campañas informativas, deseñar materiais con información. Información sobre as propiedades dos alimentos. 

• Promocionar por redes sociais hábitos saudables. 
• Hai máis quioscos que fruterías… debería haber máis oferta de comida saudable. Hai máis comida pouco sa nos supermercados. 
• Anuncios para nenos e nenas máis pequenos/as con información sobre alimentación saudable, para que o poidan entender e crezan sabendo como manter unha dieta saudable. 
• Actividades deportivas gratuítas. 
• Crear máis zonas de recreo. Non todas as persoas van a ximnasios e este tipo de espazos para facer deporte. Pero si que adoitan ir a parques e outros espazos públicos. 
• Promocionar fruterías e verdulerías e controlar que haxa máis comida saudable nos supermercados. 
• Fomentar actividades deportivas en espazos públicos.
• Baixar prezos de comida saudable e a comida non saudable pola máis cara. 
• Promocionar tendas de deportes máis baratas. 

Entre as múltiples conclusións e recomendacións do estudo, os investigadores sinalan que é fundamental construír contornas que promovan e favorezan opcións de consumo de alimentos saudables e sostibles, con especial incidencia na contorna educativa e familiar e comunitario, protexendo á infancia e adolescencia da presión a consumir alimentos non saudables.

Tamén subliñan a importancia de desenvolver iniciativas que fagan que a elección máis saudable sexa a máis fácil de elixir, promovendo tamén que as alternativas saudables sexan as máis baratas, facilitando o acceso dos grupos socioeconómicos máis desfavorecidos a unha alimentación máis saudable.