Hai poucas cousas máis reconfortantes, coa chegada do frío, que un vaso de leite quente. O leite é un dos alimentos máis aceptados tanto polos nenos como polos adultos, no almorzo, a merenda, numerosas receitas e, mesmo, a cea, pola súa morneza antes de durmir. No entanto, a pesar de ser un produto nutritivo, rico en certas vitaminas e minerais -como o calcio-, o leite é un dos alimentos máis castigados por falsos gurús, que difunden rumores dietéticos con pouco fundamento científico pero con moita notoriedade nas redes sociais. No presente artigo revísanse, de preto, os máis importantes.
O leite é un alimento nutritivo que pode formar parte de toda dieta saudable. Segundo a Sociedade Española de Nutrición Comunitaria e a Sociedade Española de Medicamento de Familia e Comunitaria, os nenos deben tomar de 2 a 3 racións diarias de lácteos (de 200 ml cada unha); os adultos, entre 2 e 4 racións (de 250 ml cada unha); e as persoas maiores, 3 racións ao día (tamén de 250 ml cada unha). Se o consumo de leite non despraza á inxesta de alimentos de orixe vexetal pouco procesados, como froitas frescas, hortalizas, froitos secos ou legumes, todo serán beneficios.
No entanto, e a pesar das súas bondades para a saúde, o leite conta no seu haber cunha longa lista de falsas crenzas. Algunhas delas están tan arraigadas no imaxinario popular que non hai maneira de que se extingan. É probable que isto teña que ver non só coa velocidade á que corren na actualidade os rumores grazas ás redes sociais, senón tamén coa tendencia a confiar máis en drásticas e desatinadas propostas dietéticas -esas que parecen funcionar a curto prazo-, que nos indiscutibles beneficios (a longo prazo, iso si) dun cambio xeneralizado no noso estilo de vida.
Falsas crenzas sobre alerxias ou intolerancias ao leite
Se alguén padece unha alerxia ás proteínas do leite, debe retirar os lácteos da súa dieta, sen dúbida. Pero iso non significa, de ningunha maneira, que quen tome leite acabará tarde ou cedo por presentar unha alerxia. A alerxia ás proteínas dos lácteos, que debe diagnosticar un alergólogo, é máis común na infancia, pero afecta a menos do 5% dos bebés, e ademais adoita desaparecer ao ano de idade.
É moi importante non confundir a intolerancia á lactosa (a lactosa é o azucre que contén de forma natural o leite) cunha alerxia ás proteínas lácteas. No primeiro caso prodúcense síntomas gastrointestinales que, polo xeral, son leves e pasaxeiros, mentres que no segundo caso existirán síntomas graves (se a persoa alérxica consome lácteos), que poden mesmo comprometer a vida.
Neste punto, é importante apuntar dúas cousas. A primeira, que hai un elevado número de casos “autodiagnosticados” de intolerancia á lactosa que non adoitan confirmarse con estudos médicos rigorosos. É importante desconfiar de test de intolerancia non avalados por estamentos científicos de referencia, como se advirte no artigo ‘Pódese facer o test de intolerancia alimentaria coa Seguridade Social?‘.
A segunda cuestión importante -e que non todo o mundo coñece- é que mesmo as persoas que realmente padecen intolerancia poden tomar a cantidade de lactosa presente nun vaso de leite sen presentar síntoma algún, tal e como indicou en 2010 a Axencia Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA).
O leite non produce mucosidades
Mención á parte merece a falsa crenza de que os lácteos producen mucosidades. É algo que quedou desmentido en decembro de 2005 na revista Journal of the American College of Nutrition. A conclusión dos autores -investigadores da Unidade de Alergología do Hospital Universitario de Zúric (Suíza)- foi rotunda: “As recomendacións de absterse de tomar produtos lácteos en base á crenza de que inducen os síntomas da asma non teñen sustento na literatura científica”.
O leite non descalcifica
As controversias relacionadas co leite non acaban en intolerancias, mucosidades ou alerxias; chegan mesmo a cuestionar o seu papel na saúde ósea. Así, neste momento, é fácil ler en fontes pouco informadas que o leite descalcifica. Aínda que na maior parte de casos non se achega bibliografía científica que sustente semellante contradición (os lácteos son a principal fonte de calcio na dieta), en ocasións achéganse estudos que observan que nos países onde se consomen máis lácteos existen máis fracturas óseas.
Con todo, calquera científico coñecedor de como interpretar os estudos observacionales (ou transversais), non tardará en caer na conta de que nos países occidentais non só tómanse máis lácteos, tamén existen outras características que son as verdadeiras responsables das maiores taxas de fracturas rexistradas: tabaquismo, sedentarismo, menor exposición ao sol (que permite a síntese de vitamina D, imprescindible para o metabolismo óseo), máis taxas de alcoholismo, unha inxesta de sal moito máis elevado ou un maior consumo de fármacos. Todos eses factores son os auténticos responsables das preocupantes taxas de osteoporoses e fracturas óseas.
Aínda que a clave da prevención das fracturas non reside en tomar altas cantidades de lácteos (seguir un bo estilo de vida é moito máis importante), un consenso español publicado en novembro de 2013 en revístaa Nutrición Hospitalaria chegou á conclusión de que o leite desempeña un “papel crucial” para cubrir as necesidades de calcio, un mineral importante na configuración dos ósos.
O leite non aumenta as taxas de mortalidade
A máis sonora das falsas crenzas relacionadas co leite é a que sostén que consumir este alimento produce cancro, causa diabetes ou xera enfermidades cardiovasculares. É o que revisaron nunha recente investigación a doutora Susanna C. Larsson e os seus colaboradores (revista Nutrients). A súa conclusión foi a esperada: o consumo de leite non se asocia con maiores taxas de ningunha do tres enfermidades descritas, nin tampouco cun aumento no risco de mortalidade por calquera outra causa.
Non podemos esquecer que existen no mercado moitos derivados do leite aos que se engadiron elevadas cantidades de azucre (flanes, natillas, xeados ou outras sobremesas lácteas). Tales produtos presentan un perfil nutricional moi diferente ao do leite só. Así, mentres o leite pode formar parte da nosa alimentación cotiá, o consumo destes produtos -dado o seu elevado achegar calórico- é mellor que sexa ocasional.
