Licenciada en Nutrición pola Universidade de Buenos Aires (UBA) no ano 1996, Nancy Babio Sánchez, doutora en Nutrición e Metabolismo, ligou o seu oficio á docencia e a investigación. Comezou como responsable das materias de Nutrición infantil e Avaliación do estado Nutricional na Facultade de Medicina, e conformou equipo nun grupo interdisciplinario de Trastornos da Conduta alimentaria no Hospital bonaerense Ramos Mejía. Especializouse en Obesidade e Trastornos da Conduta Alimentaria (TCA) con capacitación pedagóxica. Realizou o doutoramento en Nutrición e Metabolismo na Universidade Rovira i Virgili (URV) de Reus (Tarragona), centro do que forma parte do seu profesorado e no que coordinou a parte dietética do estudo PREDIMED. Tras conseguir Cum laude na súa tese doutoral, Babio enfróntase a un horizonte no que os trastornos das condutas alimentarias adiántanse no tempo e, aínda que son menos severos, cada día son máis habituais.
Son moi poucos os estudos que valoraron a alimentación de forma cuantitativa e, neste estudo transversal, non podemos falar de influencia dun patrón dietético no desenvolvemento dos TCA, pero si dunha asociación estreita no consumo ou non de determinados alimentos e o seu maior risco de desenvolver TCA. No grupo de primaria púidose observar que o menor consumo de aceite podería ser un indicador precoz de risco. No grupo de adolescentes, a restrición dietética detectada foi moito máis xeneralizada, con principais limitacións de dous nutrientes: o calcio e o ferro, claves para a etapa biolóxica de crecemento e desenvolvemento. Os datos indúcennos a pensar que se comeza cunha restrición de graxas que evoluciona nunha redución de nutrientes máis xeneralizada.
“A restrición inicial de graxas evoluciona nunha redución de nutrientes máis xeneralizada”A restrición de lípidos, se é acentuada e constante na puberdade, pode afectar á biodisponibilidad das vitaminas liposolubles e ao desenvolvemento hormonal adecuado. Observouse en diferentes estudos que someterse a réximes nutricionais e enerxéticos inadecuados pode alterar o desenvolvemento normal da puberdade, e mesmo, atrasar a menarquía (primeira menstruación). Ademais, a restrición dos nutrientes, básicos para a síntese de determinados neurotransmisores, pode non só precipitar, senón perpetuar, os síntomas dos TCA.
No grupo de menor idade observouse unha porcentaxe de nenos que cumprían todos os criterios de diagnóstico da anorexia ou bulimia nerviosa, excepto un, así que non pode clasificarse de TCA, pero si dun trastorno na conduta alimentaria non especificado (TCANE), e evidencia unha exposición ao risco de padecer TCA. A detección concluínte faise a través dun test de cribado validados que determinan un trastorno, aínda que a confirmación devén das entrevistas estruturadas e psicolóxicas. De calquera forma, nos nenos, antes de confirmar un TCA, hai que valorar a síndrome denominada trastorno de alimentación selectiva.
“Un 20% dos nenos menores de cinco anos padecen un trastorno de alimentación selectiva”É un dos comportamentos alimentarios observados na primeira infancia e a metade da segunda descrita por Lask e Bryant-Waugh no ano 2000. Equivale dentro do manual de psiquiatría ICD-10 ao “feeding disorder of infancy and childhood”, que se define como un TCA de variadas manifestacións. Inclúe rexeitamento e extrema teima alimentaria ante a dispoñibilidade de alimentos e en ausencia de enfermade orgánica. Este trastorno é recoñecido e, con todo, é un fenómeno pouco estudado. Ocorre en xeral en nenos sans, pero malos comedores, e considérase como unha fase da alimentación dos pequenos que se resolve coa idade.
En España non se coñece a prevalencia, pero noutros países indícase que un 20% dos nenos menores de cinco anos padéceno e un terzo deles persisten con este trastorno ata o oito anos. Descoñécese a prevalencia en adolescentes e adultos. Con todo, este trastorno non debe confundirse cos TCA como a anorexia nerviosa, que se caracteriza por un temor ao consumo de alimentos por un aumento de peso e unha distorsión da imaxe corporal. Aínda que algúns autores consideran que se se prolonga na adolescencia podería ser a antesala da anorexia nerviosa.
Nos últimos anos diminuíu a súa severidade, pero houbo un aumento na prevalencia destes trastornos, sobre todo, nas súas formas parciais (TCANE, subclínicos e sintomatología de risco). Os estudos sinalan que a prevalencia da anorexia (0,17 – 0,69%) non é moi elevada e a da bulimia é algo maior (0,41 – 1,38%). Con todo, a prevalencia dos TCANE (3,1 – 4,86%) ou os suxeitos con síntomas de risco de TCA (14,75 – 20,65% -mulleres-; 2,2 – 8,8% -homes-) disparouse.
O fenómeno mediático ha servido para que os pais estean máis alerta, pero o forte impacto que exercen os medios masivos de comunicación, a promoción do ideal de beleza e de éxito como o equivalente a estar delgado, son unha influencia negativa sobre as mulleres novas e adultas. Autores de gran prestixio afirman que a promoción dos estándares sociais de beleza imposibles de alcanzar orixina unha diminución da autoestima, elevados niveis de ansiedade , hábitos dietéticos alterados con realización de dietas severas e aparición de TCA. Con todo, é importante recalcar que os medios de comunicación actúan en determinados suxeitos, vulnerables desde o punto de vista biolóxico psíquico, como axentes “gatillo” de favorecer o desenvolvemento dun TCA que noutras circunstancias permanecería latente a pesar da predisposición.
As dietas milagre non só son estritas, tamén están carentes en determinados nutrientes e provocan serios problemas de saúde. De feito, a dieta é outro factor asociado aos TCA. Neste sentido, nunha análise realizada en 1999 estudouse unha cohorte durante tres anos e detectouse que as mulleres adolescentes que realizaban dietas a un nivel severo, avaliadas mediante a Adolescent Dieting Scale, tiñan 18 veces máis probabilidade de desenvolver un TCA que quen non facían dieta. Os seus achados mostraron que a dieta era o máis importante predictor de novos casos de TCA. Por outra banda, diversos autores suxeriron que a restrición dietética pode xerar unha síndrome por chea polo enfraquecemento dos sinais de fame e saciedade.
Un factor asociado ao TCA refírese a a autoevaluación subxectiva e negativa da propia figura corporal ou parte da mesma. Se a familia observa condutas depresivas e de illamento, debe estar alerta á súa alimentación e contactar cun equipo de saúde.
A familia é clave na recuperación, debe apoiar e evitar enfrontamentos co enfermo e ter moita, moita paciencia.
Desde o meu punto de vista, si pode axudar. Moitas veces, persoas con risco de desenvolver TCA aprenden as técnicas insanas de perder peso ou condutas compensatorias a través de Internet. O mesmo sucede con aquelas campañas de prevención de TCA de determinados profesionais que explican todos os síntomas e estratexias que levan a cabo as pacientes e non se dan conta de que, en lugar de facer prevención, promocionan a enfermidade.
O máis idóneo é que haxa un equipo interdisciplinario, non só multidisciplinario, e que este equipo traballe en forma conxunta e con moi boa comunicación, dado que é unha patoloxía que necesita un control clínico (médico), psicolóxico (psicólogo) e nutricional (dietista-nutricionista). Este é o equipo básico, aínda que se fose necesario, tamén o integra o psiquiatra, o xinecólogo, e mesmo, o odontólogo.
A recuperación é lenta, dura unha media de tres a catro anos, polo menos, pero supérase a enfermidade. O éxito é moi posible, a condición de que se trate cun bo equipo.
