Novos perfís nutricionais para restrinxir a publicidade de alimentos dirixida aos menores

A obesidade infantil ten múltiples causas e unha das máis importantes é o tipo de alimentación. Diversos estudos corroboran a influencia dos produtos malsáns na saúde das persoas. Esta evidencia non é nova nin para os especialistas na materia nin para as administracións públicas.

Un exemplo diso é a ‘Declaración de Viena sobre Nutrición e Enfermidades Non Transmisibles no Contexto da Saúde‘. Este documento, asinado en 2013 e ratificado en 2020, recoñece a alta carga de morbilidad causada por dietas pouco saudables en moitos países da Unión Europea (UE) e expresa a especial preocupación polo aumento do sobrepeso e a obesidade entre os nenos.

Non só iso. A declaración, que foi adoptada polos ministros de Saúde dos Estados membros da OMS na nosa rexión, tamén inclúe o compromiso de tomar “medidas decisivas para reducir a presión da comercialización de alimentos sobre os nenos” cando se trata de produtos “ricos en enerxía, graxas saturadas, ácidos graxos trans, azucres libres ou sal”. O documento cumprirá en xullo 10 anos.

Para adoptar políticas comúns é necesario usar ferramentas comúns. E este é o xerme dos perfís nutricionais: un sistema que a OMS define como “a ciencia de clasificar os alimentos segundo a súa composición nutricional por razóns relacionadas coa prevención de enfermidades e a promoción da saúde”.

O primeiro modelo de perfís nutricionais desenvolveuse e publicou en 2015. Este modelo define 17 categorías de produtos e, en liñas xerais, establece cales delas poden anunciarse sempre, cales nunca e cales esixen unha revisión máis exhaustiva dos nutrientes antes de tomar unha decisión. Por exemplo:

• ✅ A promoción das froitas e verduras (tanto frescas como conxeladas) sempre está autorizada.
• ❌ A promoción de bebidas enerxéticas, chocolates ou produtos de pastelaría non se permite entre os menores.
• 🔎 O anuncio dalgúns lácteos depende das características nutricionais do produto. Os iogures, por exemplo, deben ter menos do 25 % de graxa, 2 % de graxas saturadas, 0,2 % de sal e 10 % de azucres totais para poder anunciarse.

Este modelo púxose en práctica en catro países da nosa contorna (Austria, Portugal, Eslovenia e Turquía), que o adaptaron ás súas restricións nacionais sobre a comercialización de alimentos para nenos. E este modelo é tamén o que utilizou como referencia o Ministerio de Consumo en 2021 cando anunciou a prohibición da publicidade de alimentos insáns dirixida ao público infantil, unha norma que debía entrar en vigor en 2022 pero que non se aprobou aínda.

Esta ciencia dos perfís nutricionais, explica a OMS, desenvolveuse desde 2015. A adaptación desta ferramenta á realidade concreta dos países (tanto dentro como fóra da UE) permitiu ver as súas limitacións e fortalezas, e “aprender leccións para mellorar o modelo”.

Tras unha revisión sistemática publicada en 2018 e unha reunión técnica en 2021, a Oficina Rexional da OMS para Europa acordou actualizar o modelo de 2015.

O segundo modelo de perfís nutricionais publicouse en marzo de 2023.

• O seu alcance é igual ao anterior: cobre todos os alimentos e as bebidas non alcohólicas que se venden para os nenos maiores de 3 anos.
• Analiza os mesmos nutrientes: enerxía, graxas totais, graxas saturadas, ácidos graxos trans, azucres totais, azucres agregados, edulcorantes sen azucre e sodio ou sal.
• Engade un par de categorías: “alimentos salgados de orixe vexetal/similares de carne” e “bebidas lácteas de orixe vexetal”, porque o mercado para este tipo de produtos é cada vez maior.

En termos xerais, parécese moito ao anterior, pero ten unha diferenza substancial: en lugar de prohibir ou permitir a publicidade de categorías enteiras (como zumes, bollería ou xeados), establece limiares de nutrientes para todas elas. É dicir, con este novo modelo, a posibilidade de promover os produtos estará suxeita á súa composición nutricional, e non á categoría á que pertenzan.

A única excepción é a categoría “froitas e verduras frescas e conxeladas”, cuxa promoción sempre se permite (como antes). Para o resto de produtos, a premisa é que ningún debe permitirse ou prohibirse só por pertencer a unha categoría sen ter antes en conta a súa composición nutricional. 

O modelo de 2023 propón 22 categorías de produtos (17 alimentos e 5 bebidas) e uns limiares de nutrientes para todas (excepto a de froitas e verduras). Así, por exemplo, os xeados, que co modelo anterior non se podían anunciar en ningún caso, agora si poderían anunciarse sempre que non teñan azucre, edulcorantes nin máis de 3 g de graxa por cada 100 g de produto.

As 22 categorías propostas no documento da OMS abarcan miles de alimentos e bebidas. A recompilación de datos realizouse entre marzo e xuño de 2022. En total, clasificáronse e analizaron 108.578 produtos seguindo os dous modelos, para poder comparar.

Os resultados mostran unha clasificación bastante similar en ambos os modelos (por exemplo, ningún zume dos 2.865 rexistrados nin ningún pastel ou galleta doce das 10.810 analizadas cumpre os requisitos para poder anunciarse), aínda que nalgunhas categorías si hai cambios.

Co novo modelo, a cantidade de cereais de almorzo que se poderían anunciar baixa do 21 % ao 18 %, mentres que a categoría dos alimentos precociñados e preparados aumenta a permisividad. Neste caso, o 66 % dos 13.309 produtos podería anunciarse (co modelo anterior, pasaba a criba o 53 %).

En total, o novo modelo de perfís nutricionais só autoriza a promoción do 27 % dos 108.578 produtos dispoñibles para os nenos e nenas. Co modelo de 2015, a porcentaxe de produtos que se podían anunciar ao público infantil situábase nun 24 %. Dito doutra maneira, a Organización Mundial da Saúde estima que apenas a cuarta parte dos alimentos e bebidas que se comercializan na nosa contorna deberían formar parte dos anuncios e a dieta cotiá dos nosos fillos.