O mito das 15 plantas milagrosas

Rumores farmacéuticos

Existe o rumor de que a industria farmacéutica conspira para “extinguir” ao medicamento alternativo, cando sucede xusto o contrario: o que fai é aproveitar a oportunidade comercial que supoñen tales terapias para aumentar as súas vendas, tal e como explica o profesor Edzard Ernst no seu blogue. Os fármacos tradicionais, a diferenza dos remedios naturais, están suxeitos a estritos controis sanitarios e legais. Tanto a composición, como a posología e as contraindicaciones aparecen detalladas nun prospecto, ao alcance do consumidor. Isto non significa que non teñan efectos secundarios, pero si que se informa sobre eles.

No caso dos complementos naturais non sempre é así. E isto entraña dous riscos: un, consumir algo crendo que é inofensivo, cando non sempre o é; e dous, deixar de lado un tratamento médico que si funciona para consumir algo inútil pensando que solucionará o noso problema. Devandito isto, nos seguintes puntos detallarase o que podemos ler neste momento en diversas páxinas web sobre as 15 plantas medicinais “que arruinarían ás farmacéuticas” e contrastarase coa opinión de entidades reputadas ou con fontes fidedignas de información biomédica.

As 15 plantas milagrosas: que revela a ciencia

• 1. Menta. Compáralla á aspirina e “aos seus parentes”, coa promesa de que o aceite esencial de menta é útil para as jaquecas. Tamén se indica que con el mellorarán as molestias dixestivas e a acidez. Para o Centro Nacional de Medicamento Complementario e Alternativo (NCCAM), unha das autoridades de referencia neste campo, non hai probas que sustenten propiedades antipiréticas ou antiinflamatorias do aceite de menta. As probas científicas que sustentan posibles melloras nas molestias dixestivas son “preliminares”. En canto á acidez, esta entidade desaconsella encarecidamente deixar de tomar antiácidos recetados por un médico para pasar a tomar aceite de menta porque os síntomas empeorarán de forma considerable.
• 2 Regaliz. Tamén se supón que mellora a acidez e as dixestións, entre outras molestias estomacais, ademais de exercer (en teoría) efectos antiinflamatorios. Por sorte, neste caso, advírtese de que grandes doses ou un consumo prolongado “pode provocar retención de líquidos e hipertensión”. O NCCAM, que non recoñece ningunha propiedade terapéutica ao regaliz, coincide co risco de hipertensión e engade que pode xerar “problemas cardíacos”. Se se combina con fármacos como diuréticos, corticosteroides ou outros medicamentos que reducen os niveis de potasio no corpo, os riscos cardíacos multiplícanse. As mulleres embarazadas non deben tomar grandes cantidades de regaliz e deben “evitar” o uso de complementos alimenticios con esta planta, porque iso pode aumentar o risco de parto prematuro.
• 3. Sol de ouro. Atribúenlle propiedades antihistamínicas e detállase canta cantidade hai que tomar para a asma ou a rinitis. Con todo, cabe preguntarse en que se basean tales recomendacións, porque non existe ningún estudo rigoroso (ensaio controlado e aleatorizado en humanos) sobre esta planta (Helycrysum italicum) na principal base de datos de estudos científicos: PubMed. Sen esta clase de datos, non podemos saber a súa eficacia nin a súa seguridade. O mellor, por precaución, é non consumila.

• 

  4. Sementes de zaragatona. Son laxantes e reducen o estreñimiento, algo que recoñece MedlinePlus (o portal de saúde da Biblioteca Nacional de Medicamento de Estados Unidos), aínda que engade que se debe consumir acompañado de abundante líquido, “pola contra, podería asfixiarse”. Isto é tan importante, que a Administración de Drogas e Alimentos da EE.UU. (FDA) esixe que na etiqueta destas sementes léase unha advertencia: “Tomar este produto sen unha cantidade suficiente de líquido pode facer que a garganta ou o esófago ínchense e bloqueen, o que pode causar asfixia. Non tome este produto se ten dificultade para tragar. Se vostede experimenta dor no peito, vómitos ou dificultade para tragar ou respirar despois de tomar este produto, busque atención médica inmediata”. Outros posibles efectos secundarios atribuíbles á zaragatona son reaccións alérxicas, diminucións no azucre no sangue (algo importante en persoas con diabetes) ou obstrucións intestinais en persoas con certos problemas dixestivos.

• 5. Hipérico. Asegúrase que esta planta, tamén coñecida como herba de San Juan (Hypericum perforatum) é un “antidepresivo natural”. Aínda que se citan posibles efectos secundarios e indícallenos que “non debe combinarse o hipérico con medicamentos antidepresivos”, óbviase a mensaxe principal que emite hoxe o NCCAM: “A herba de San Juan non é unha terapia probada para tratar a depresión. Unha depresión tratada de forma inadecuada pode converterse en severa e, nalgúns casos, asociarse a suicidios”. Tamén nos advirte de que “pode exercer efectos secundarios serios”.
• 6. Espino albar. Atribúese ás infusións de espino albar (Crataegus monogyna), ou ás cápsulas con esta planta, as mesmas propiedades dos fármacos usados para controlar a tensión arterial, pero sen efectos secundarios. No entanto, unhas poucas liñas máis abaixo advírtese de que se debe deixar de tomar espino albar se aparecen “arritmias cardíacas”, así que parece ser que si existen tales efectos. Para o NCCAM, hai indicios de que esta planta podería ser útil para formas leves da insuficiencia cardíaca, pero os estudos son “contraditorios”. Non atopa motivo para atribuírlle outros beneficios (como o tratamento da hipertensión), pero si insiste en que pode interaccionar con moitos fármacos, incluídos os que toman as persoas con problemas cardíacos.
• 7. Valeriana. Lemos que “é o remedio natural contra o insomnio máis eficaz; non causa adicción nin espertar confuso”, algo que non subscribe o NCCAM, xa que non hai suficientes probas a partir de estudos ben deseñados que confirmen dita hipóteses ou se esta planta funciona para outras condicións, como a ansiedade ou a depresión. En canto a posibles efectos secundarios, esta entidade si cita o “cansazo pola mañá despois do seu uso”, ademais de dores de cabeza, mareos e malestar estomacal. O máis importante é que “non existe información dispoñible sobre a seguridade a longo prazo da valeriana”.
• 8. Ginseng. A lista de supostas propiedades é longa. Ao parecer, o Panax ginseng controla a tensión, favorece o funcionamento do sistema inmunitario, mellora o rendemento e a resistencia física. Non se cita ningún efecto adverso asociado ao seu uso, aínda que si o fai o NCCAM. A maioría son leves, como dores de cabeza, soño e problemas gastrointestinales, pero algúns poden ser graves, como diminucións dos niveis de azucre en sangue en persoas con diabetes. En canto aos seus supostos beneficios, o NCCAM indica que as investigacións dispoñibles “non apoian de maneira concluínte as declaracións de saúde que se atribúen a esta planta”.
• 9. Címifuga. O caso da cimífuga ou cohosh negro é o máis grave de todos porque se indica que “carece de efectos secundarios”, algo que é falso. En teoría “combate” os sofocos, a sudoración, as palpitaciones, a depresión e outras alteracións asociadas á menopausa, algo que non subscribe en absoluto o NCCAM. Pero si advirte que se produciron diversos casos de hepatites e insuficiencia hepática en mulleres que estaban a tomar cimífuga. Outros posibles efectos secundarios son malestar estomacal, dor de cabeza ou sarpullidos.

• 

  10. Allo. Proponse que tomar a diario una certa dose de aliina, “o seu principio activo máis relevante”, reduce “eficazmente o colesterol” e favorece “o control da tensión arterial”, entre outros beneficios. O NCCAM recoñece que os estudos “suxiren” que o consumo de allo pode diminuír a tensión arterial “lixeiramente” en persoas con hipertensión, pero non opina o mesmo con respecto ao seu efecto sobre o colesterol. Un estudo financiado polo NCCAM non atopou que o allo baixase os niveis de colesterol en sangue. En canto ao resto de propiedades, os estudos son “preliminares” e non concluíntes. O consumo de allo como alimento é seguro, pero non hai probas a longo prazo sobre a seguridade dos extractos de allo (que poden interaccionar con certos fármacos).

• 11. Ortiga. A infusión de ortiga (Urtica dioica) “serve”, din, para estimular a circulación e mellorar a artrite, a alerxia e o eccema. Non existe ningún estudo rigoroso en PubMed que referende supostas melloras sobre a circulación ou as artrites atribuíbles ao consumo de ortiga. O NCCAM indica que non temos probas que sustenten beneficios para a alerxia grazas á ortiga. Pola súa banda, unha revisión publicada en agosto de 2004 na revista Annals of allergy, asthma & immunology detallou que o consumo de ortiga pode xerar “efectos adversos significativos”.
• 12. Dente de león. Ás infusións con dente de león (Taraxacum officinale) atribúese a capacidade de mellorar o esgotamento, a dor de cabeza, o cólico ou a indigestión. Non se citan efectos adversos. Si o fai o NCCAM. Aínda que sinala que, en xeral, é seguro, advirte de que houbo casos de malestar estomacal e diarrea atribuíbles ao dente de león, e que as persoas con trastornos da vesícula biliar deben evitar o seu uso. En canto á súa efectividade, para o NCCAM non está probada para “ningunha condición médica”.
• 13. Lavanda. En teoría, masajear os músculos doloridos, as tempas ou a base do pescozo con aceite de lavanda (Lavandula angustifolia) reverte o esgotamento e trata a dor de cabeza, os cólicos e a indigestión. O NCCAM non referenda ningún de tales beneficios. Con todo, advirte do seguinte: “A aplicación de aceite de lavanda na pel pode causar irritación”.
• 14. Ginkgo biloba. Proponnos que usemos pastillas con Ginkgo biloba para o “reforzo da circulación nos capilares cerebrais” porque se asegura que iso “mantén e mellora a memoria”. Advírtese de que o seu exceso pode provocar problemas na pel e dor de cabeza, aínda que non se detalla en que consiste ese “exceso”. O NCCAM non atopa probas rigorosas que sustenten beneficios para a memoria grazas ao Ginkgo e cita efectos secundarios como dor de cabeza, náuseas, molestias gastrointestinales, diarrea, mareos, ou reaccións alérxicas na pel, entre outros.
• 15. Saúco. En infusión, en tintura ou en forma de enjuague, o saúco (Sambucus nigra) exerce hipotéticas melloras en catarros, arrefriados, rinitis alérxicas, ademais de ser antiinflamatorio e expectorante. Desaconséllase no embarazo. O certo é que non hai estudos que nos digan que o saúco é seguro no resto da poboación. O NCCAM, en todo caso, apunta que as evidencias dispoñibles non apoian o uso desta planta para ningunha condición médica.

Como vimos, boa parte dos beneficios que se atribúen ás “15 plantas medicinais que arruinarían as farmacéuticas” está por demostrar. Pero, ademais, existen posibles efectos secundarios e interaccións que é preciso coñecer antes de lanzarse a consumilas como o que toma un puñado de améndoas.