Descoñecida e ignorada até fai apenas una década, a enfermidade celíaca está hoxe na fala da xente. Desde os produtos do súper ás cartas dos restaurantes, os menús escolares ou as chuches infantís, todo sector relacionado coa alimentación está obrigado a ter en conta as necesidades do colectivo das persoas con celiaquía. Máis aló da lexislación, as noticias sobre esta patoloxía tamén se han distorsionado con informacións incorrectas e lendas ao redor de personaxes famosos que prescriben a moda gluten free. Calcúlase que un 1 % da poboación española é celiaca, unhas 450.000 persoas, das cales o 80 % ignora a súa condición. Paira entendela achegámonos ás súas causas e distinguimos as súas formas de manifestarse.
Que é a celiaquía?
A enfermidade celíaca é una patoloxía autoinmune na que, por erro, o sistema inmunitario ataca a células sas do organismo e provoca un dano no intestino delgado. Este fallo prodúcese en persoas predispostas xeneticamente, desencadéao a inxesta de gluten e ocasiona atrofia nas microvellosidades intestinais, o que ocasiona problemas na absorción dos nutrientes dos alimentos, como vitaminas ou minerais. Debido a estes problemas de absorción, os pacientes poden presentar malnutrición.
O gluten é malo?
As persoas con enfermidade celíaca non toleran o gluten. Cando inxeren alimentos que conteñen esta proteína, o seu sistema inmunológico reacciona de maneira anómala e dana a mucosa que reviste o intestino delgado. Pero iso non significa que, en si mesmo, o gluten sexa prexudicial paira a saúde nin que deba eliminarse da dieta da poboación xeral: só é nocivo paira as persoas con celiaquía.
O gluten está presente no trigo, a cebada, o centeo e outros cereais menos comúns, como a espelta, o kamut (variedade de trigo de orixe oriental) ou o triticale (cereal que procede do cruzamento de trigo e centeo). Así mesmo, está a investigarse a toxicidade da avena paira as persoas celíacas, xa que, aínda que non ten gluten, adoita chegar con trazas. Por tanto, as persoas con celiaquía non deben consumir avena a menos que estea certificada como libre de gluten.
Celiaquía: síntomas e tratamento
Falabamos de que oito de cada 10 persoas con celiaquía non están diagnosticadas. Isto débese a que esta enfermidade non ten una forma definida e pódese manifestar de maneiras moi distintas. “É camaleónica”, define o pediatra do Servizo Andaluz de Saúde, Cristóbal Coronel, quen engade que “hai afectación dixestiva, extradigestiva e mesmo ausencia total de síntomas”. Por iso compárase a enfermidade cun iceberg, “no que as formas sintomáticas serían só a parte visible do mesmo, mentres o resto das formas atoparíanse na parte mergullada e reflectirían as que aínda están por diagnosticar”, explica o doutor, tamén celíaco.
Por que hai persoas sen síntomas?
Os síntomas poden aparecer a calquera idade. Antes desa aparición, atopámonos con persoas xeneticamente predispostas ás que o consumo de gluten non lles está causando ningún dano aparente. Ata que chega un momento no que, por diferentes factores aínda en investigación, ese mesmo gluten comeza a facerlles dano, e de moi distintas maneiras. As manifestacións clínicas poden ser tremendamente diversas. Por iso tárdase tanto en sospeitar, en adultos, da existencia de celiaquía.
- Síntomas en nenos. A idea que se tivo habitualmente da celiaquía é a dun bebé con diarreas frecuentes, vómitos, hinchazón abdominal e desnutrición. É a forma clásica, que adoita aparecer en menores de dous anos e que rapidamente fan sospeitar ao pediatra da posibilidade de enfermidade celíaca.
- Síntomas en adultos. Poden ser en grao sumo variado. Pode estar detrás de síntomas dixestivos (como diarrea crónica, estreñimiento ou síndrome do intestino irritable), pero tamén de abortos de repetición, dores articulares e óseos vos, trastornos emocionais como ansiedade ou depresión, cadros de epilepsia, infertilidade, desordes menstruales…
Hai máis celiaquía que antes?
“O aumento no número de casos débese a que se está diagnosticando máis e mellor”, sinala o doutor Coronel. Agora é máis frecuente que o médico se pregunte si o cadro de síntomas que ten diante pode ser celiaquía e fáganse as probas correspondentes ao paciente”. A medida que estas probas se vaian xeneralizando, é previsible que continúe aumentando a cifra de persoas diagnosticadas como celíacas.
Que facer tras o diagnóstico de celiaquía
Imaxe: Getty Images
O diagnóstico de celiaquía a miúdo cae como un xerro de auga fría no fogar. Moitas cousas cambiarán en diante, pero o primeiro que deben facer os familiares é “facerse as probas paira confirmar ou descartar si tamén eles son celíacos”, sinala o doutor Coronel. “Sabemos que entre o 10 % e o 20 % dos familiares de primeiro grao van ter a enfermidade; se hai dous fillos con celiaquía, o risco triplícase paira o resto da familia”, engade. Estas probas van permitir detectar a posible existencia de novos casos silentes ou asintomáticos dentro do fogar.
Primeiros pasos
A convivencia coa enfermidade celíaca require un proceso de adaptación: cambia a lista da compra, a forma de cociñar, preséntanse dúbidas, medos… Por iso é tan importante non dar pasos en falso.
- Non quitar o gluten porque si. Aínda cando teñamos sospeitas, non se debe quitar o gluten até non ter o diagnóstico de certeza e ata que non o indicou expresamente o médico. O mesmo serve paira os familiares. “A miúdo, cando a un neno diagnostícanlle celiaquía, o cambio na alimentación esténdese aos demais membros, que empezan a comer tamén sen gluten”, explica Izaskun Martín-Cabrejas, coordinadora da Federación de Asociacións de Celíacos de España (FACE). “É un erro, porque as probas diagnósticas, en concreto a biopsia, deben facerse cando a persoa está a comer gluten”, agrega. É un punto crave, advirte Coronel: “A prescrición desta dieta pola sospeita clínica ou polo resultado dos anticorpos específicos elevados é un erro que se comete con frecuencia e o único que se consegue é atrasar, enmascarar o diagnóstico ou someter de forma innecesaria a persoas non celíacas a unha dieta sen gluten”.
- Buscar apoio fiable. Olvidémonos de influencers e veciños: as asociacións de celíacos son o gran soporte dos recentemente diagnosticados e das súas familias. Auténticos expertos en dietas sen gluten, son os que mellor poden orientar nos produtos, etiquetaxe, elaboracións… As súas recomendacións están avaladas polos médicos e, ademais, apoiadas na súa experiencia persoal.
- Falar con claridade. O mellor que se pode facer por un neno con celiaquía é falarlle con claridade da súa enfermidade (sempre, está claro, nunha linguaxe adaptada á súa idade). Non se debe nin minimizar a súa importancia nin tampouco convertela no eixo ao redor do cal vira toda a vida. Todos no fogar deben saber que alimentos pódense consumir e cales non. Igualmente, é esencial explicar na contorna (amigos, colexio, campamentos) en que consiste una dieta sen gluten e que riscos pode carrexar paira una persoa con celiaquía non seguila.
Enfermidade celíaca: seguridade en diversas contornas
Non é suficiente con non comer alimentos que conteñan gluten. Hai tamén que evitar que o que se coma entre en contacto co gluten en calquera momento da cadea. Por iso é esencial que as diferentes contornas estean concienciados e informados sobre como evitar a contaminación.
🍳 Na cociña. A contaminación cruzada é un dos cabalos de batalla de quen padecen a enfermidade. Debido a ela, alimentos libres de gluten poden mesturarse con outros e deixar de ser aptos paira os celíacos. “Este problema pode xurdir si usamos os mesmos accesorios de cociña á hora de preparar receitas con e sen gluten á vez”, explica Martín-Cabrejas. Así, hai que ter moito coidado co uso de culleres paira remover os guisos, táboas nas que se puido cortar pan, freidoras, sandwicheras, bayetas, estropajos… A hixiene, por tanto, é esencial, e desde FACE danse os seguintes consellos:
- Utilizar accesorios de cociña como culleres, pas ou táboas de cortar de silicona: son máis fáciles de limpar e non son porosos.
- Situar os produtos sen gluten na zona alta dos armarios. Así, se caen faragullas será sobre os outros produtos.
- Ao usar o microondas debemos tapar a comida.
- Nunca se debe utilizar o mesmo aceite paira cociñar produtos con e sen gluten.
- Os pequenos electrodomésticos (sandwicheras, tostadoras…) deben ser de uso exclusivo paira persoas celíacas.
📚 No colexio. Na Lei 17/2011 de Seguridade Alimentaria e Nutrición especifícase que, nos centros escolares nos que haxa servizo de comedor, os menús paira persoas celíacas deberán estar programados de maneira detallada e mensual, e estar a disposición dos pais ou titores. Se non se poden garantir unhas boas prácticas de manipulación e cociñado, débeselles proporcionar aos nenos con celiaquía un espazo de uso exclusivo paira os alimentos que levan preparados desde casa (neveiras, microondas, cubertos…). “Máis aló destas normas, tamén se está traballando en ser inclusivos paira evitar que estes nenos queden fose de actividades, aniversarios… Trátase de sensibilizar a todo o persoal, pais, nais, profesores…”, aclara Izaskun Martín-Cabrejas, quen engade que o pasado setembro FACE presentou a guía escolar ‘Enfermidade celíacas, alerxias alimentarias e intolerancia á lactosa’ en centros educativos.
🍴 En restaurantes. Aínda que a lexislación acompaña e protexe á persoa con celiaquía, aínda queda moito camiño por andar. “Non se trata só de que na carta póñase se un prato leva ou non gluten, senón de que realmente se cumpran os protocolos paira evitar a contaminación cruzada. Quen traballan en restauración deben facer un curso obrigatorio, pero co tempo váiselles esquecendo ter ese coidado. Fai falta formación tanto en sala como en cociña. Se non, todo vaise ao garete”, conclúe Martín-Cabrejas.
