O espectacular aumento nas vendas de produtos baixos en calorías, azucres ou graxas non se acompañou dunha diminución nas taxas de obesidade ou nunha redución da inxesta de calorías da poboación. Convén preguntarse, por tanto, como nos inflúen as declaracións de saúde “lixeiro” ou “baixo en graxas ou azucres”. Conciencian sobre aspectos dietético-nutricionais ou xeran a ilusión de que son alimentos “que adelgazan”? Incrementan a calidade dietética ou promoven o sobreconsumo de alimentos insaludables? Informan ou, máis ben, aumentan a confusión dos consumidores? O presente artigo analiza estas cuestións.
Por outra banda, cando se indica que se reduciu o contido en azucres ou graxas, tamén debe diminuír nun 30% a cantidade de azucre ou de graxa. No entanto, un alimento ao que se lle reduciu o contido en graxa pode sufrir un incremento no contido en azucres, e viceversa, polo que o seu achegue enerxético non sempre será menor.
En ambos os casos, tanto no alimento “lixeiro” como no alimento ao que se reduciron as súas graxas ou os seus azucres, é posible que se estea fronte a produtos con grandes cantidades de sal . Para comprobar se é así, é preciso saber que se considera que un alimento ten “moito sal” cando contén 1,25 gramos de sal, ou máis, por cada 100 gramos de alimento, e que ten “pouco sal” (é a situación idónea) cando achega 0,25 gramos (ou menos) de sal por cada 100 gramos de alimento.
Pero o verdadeiro problema non é tanto o sal, senón como pode cambiar o comportamento alimentario da persoa cando adquire os produtos que conteñen eslóganes como “lixeiro”, “baixo en graxas” ou similares, tal e como se amplía a continuación.
Contido reducido en azucres… Tamén en enerxía?
Non se debe confundir as declaracións “baixo contido en azucres” ou “sen azucres” coa declaración “contido reducido en azucres”. Mentres que nas dúas primeiras estase ante produtos con cantidades baixas de azucres, esta última detalla que se reduciu a cantidade de azucre nun 30% (ou máis) en relación a un produto similar. Por tanto, se o “produto similar” tiña unha notable cantidade de azucre (por exemplo, unha marmelada), é posible que as calorías non diminuísen de forma considerable.
Non sempre que un alimento ten poucos azucres achega poucas calorías, pois é posible que o seu contido en graxas sexa importante
Sexa como for, non sempre que un alimento ten poucos azucres achega poucas calorías, porque é posible que o seu contido en graxas sexa importante, algo que observaron Patterson e os seus colaboradores en xuño de 2012 (revista Nutrition Bulletin). A investigación constatou que os consumidores “son claramente desconocedores desta situación” e que cando descobren a realidade senten enganados. É recomendable, por tanto, revisar a etiqueta do produto e comprobar o seu achegar calórico. Unha pista que pode ser de utilidade é revisar se o montante de calorías é inferior a 225 kilocalorías por 100 gramos. Trátase dunha cifra a partir da cal a capacidade de promover a obesidade por parte de alimentos procesados é notoria, segundo indicou en 2007 o Fondo Mundial para a Investigación do Cancro.
Unha declaración de saúde que tamén pode ser desconcertante, aínda que cumpra á perfección a lexislación vixente, é a seguinte: “sen azucres engadidos”. Neste caso, a confusión pódese producir pola existencia de produtos en cuxa elaboración se xeran azucres en grandes cantidades, como é o caso de certos cereais para bebés.
Teñen poucas calorías os alimentos desnatados ou “sen graxas engadidas”?
A resposta a esta pregunta é “non sempre”, tal e como detallaron en maio de 2015 os Centros para o Control e Prevención de Enfermidades de Estados Unidos (CDC). E é que algúns alimentos aos que se reduciu o seu contido en graxas é posible que teñan aínda moita graxa. Un exemplo claro son os queixos. Un queixo curado pode conter ata un 50% do seu peso en graxa (por iso a súa achegar calórico é tan alto), polo que unha redución do seu contido en graxa non se traducirá nun alimento baixo en calorías.
Tampouco é estraño achar produtos baixos en graxas pero cun extra de azucres engadidos. A proba está nalgúns iogures xeados sen graxas que poden ter unha gran cantidade de azucre. Tamén se atopa en determinadas galletas cunha redución na cantidade de graxa, pero cun contido en calorías idéntico ao das mesmas galletas sen modificar, tamén por unha maior presenza de azucres. Falaron destes exemplos ou outros similares os doutores Brian Wansink e Pierre Chandon na edición de novembro de 2006 da revista Journal of Mercadotecnia Research. A conclusión da súa investigación foi tan rotunda como desoladora: “As etiquetas co reclamo ‘baixo en graxas’ incrementan a inxesta de alimentos”.
Por iso, sempre é importante revisar o contido calórico do alimento e comparalo coa versión non baixa en graxa do mesmo produto. Facelo permite comprobar, en moitas ocasións, que o feito de que un produto non teña graxas non significa en absoluto que non teña calorías, nin moito menos que “adelgace”; tampouco que actúe como “quemagrasas” ou que permita ser indulgente co resto de alimentos, algo que pensa parte da poboación cando adquire produtos que declaran ter menos calorías, graxas ou azucres.
De feito, Wansink e Chandon constataron, na investigación antes citada, que a declaración “baixo en graxas” desinhibe a culpa dos consumidores, que perden de forma inadvertida o seu autocontrol. Nas súas palabras, “as etiquetas ‘baixo en graxas’ mostraron conducir aos consumidores -sobre todo, aos que padecen sobrepeso- a infraestimar o número de calorías por ración e, por tanto, a consumir unha maior cantidade de enerxía”.
Que sucede cando compramos un alimento lixeiro?
A diferenza dos alimentos “baixos en graxa/azucre”, os alimentos “lixeiro” sempre teñen menos enerxía que a versión “non lixeiro”. No entanto, tamén poden ter bastantes calorías. É máis, tal e como detallaron as doutoras Stacey R. Finkelstein e Ayelet Fishbach na revista Journal of Consumer Research (outubro de 2010), diversos estudos constataron que boa parte dos consumidores destes produtos consideran que sacian menos e, por tanto, ou ben toman máis cantidade, ou ben sobrecompensan a situación cunha maior inxesta doutros alimentos tanto saudables como non saudables.
Isto último coñécese como “halo de saúde” ou “halo saudable”; é dicir, pénsase que inxerir estes produtos protexe de tal maneira que non sucederá nada se máis tarde consómese unha gran cantidade de calorías. O máis preocupante é que se fará sen sentir ningunha clase de culpa e sen ser consciente de que se pode gañar peso.
Todo o descrito podería explicar o gran fracaso dos esforzos que realizan moitas persoas por adelgazar cando tentan instaurar uns hábitos de alimentación saudables. Sen darse conta, ao adquirir produtos “lixeiro” ou “baixos en graxas ou azucres”, é posible que se estea saboteando o camiño cara a unha alimentación saudable. Sabotear esta sabotaxe pasa por consumir menos produtos manufacturados e máis cantidade de alimentos frescos, sobre todo froitas, hortalizas, froitos secos, legumes ou grans integrais.
Os refrescos sen azucre detallan na súa etiqueta que non teñen calorías. Moitas persoas pregúntanse se isto é certo ou se trata dun erro ou dun engano do fabricante. Nin é un erro nin tampouco unha treta: a etiqueta é do todo correcta. A bebida contén edulcorantes cun sabor doce pero sen case enerxía.
Axudan a controlar o peso corporal? Depende. Se alguén pasa de beber a diario unha gran cantidade de refrescos azucarados a tomar a mesma cantidade pero a partir de refrescos “ligh”, é moi posible que preveña o incremento de peso, porque deixou de inxerir varios centenares de kilocalorías ao día. Pero iso non se aplica a quen non consome habitualmente moitos refrescos e pasa a tomar as versións “lixeiro”. O gran sabor doce destas bebidas pode provocar a longo prazo unha alteración da percepción do gusto que xeraría unha maior preferencia cara a alimentos máis doces, o que desequilibrará a alimentación. O líquido que mellor axuda a previr a obesidade é, sen dúbida, a auga.
