Algunhas persoas, cando consomen comidas frías (sobre todo xeados), sofren unha intensa dor de cabeza e de face, que describen como punzante ou “de tipo electrochoque”. A chamada cefalea por estímulos fríos pode ocorrer en calquera época do ano, aínda que coa chegada dos meses calorosos estes episodios poden ser máis comúns porque o consumo de xeados aumenta de forma notable. No presente artigo, ademais de revisar este curioso fenómeno, verase que o apaixonante mundo da investigación aplicada á saúde non se reserva a expertos adultos, senón que mesmo unha nena de 13 anos pode contribuír ao coñecemento científico cun experimento sobre esta dor de cabeza.
Aínda que hai quen denomina a esta peculiar dor de cabeza “conxelación cerebral“, en realidade o cerebro non cambia nadiña de nada a súa temperatura. Tamén se lle denominou “cefalea do xeado“, como fixo o doutor Joseph Hulihan en 1997 na revista British Medical Journal. Sexa como for, é máis común facer referencia a esta dor como “cefalea por estímulos fríos“, segundo apunta na súa páxina web o Clínica Maio.
Esta neuralgia afecta a case unha terceira parte da poboación e parece ser máis frecuente en persoas que sofren hemicrania. Sempre ocorre, en todo caso, tras a inxesta de alimentos fríos, bebidas frías ou, sobre todo, xeados ou granizados. A dor é agudo e de curta duración, moitas veces nun só lado da cara, e afecta á zona que rodea aos ollos, á fazula e á parte baixa da cara.
Non está do todo claro que causa a dor ao tomar xeado
Existen diversas hipóteses para xustificar este fenómeno aínda que, tal e como se detalla desde a Universidade Johns Hopkins, “ninguén está moi seguro de que causa en realidade a dor”. Mantense unha postura similar desde o Clínica Maio. Si se sabe que se produce por unha combinación da estimulación directa de nervios sensibles (como o trigémino) xunto á reacción ao frío dos vasos sanguíneos que rodean a boca. Os doutores Selekler e Budak indicaron en 2004 (Eur Neurol) que a dor garda unha estreita relación cun fallo no control dos mecanismos da dor nas zonas afectadas.
Como facer que esta dor desapareza canto antes?
Como en case todos os trastornos, o primeiro que se debe considerar é a prevención, que pasa por inxerir máis amodo os alimentos fríos ou por quentalos un momento na parte anterior da boca antes de consumilos. Unha vez desencadeado a dor, ademais de deixar de tomar o alimento frío de inmediato, e de esperar a que pase o malestar (desaparece nuns segundos ou minutos), pódese tentar seguir algunhas estratexias. Non contan con sólidas evidencias de eficacia pero, como non supoñen ningún perigo, vale a pena probalas. Unha delas consiste en presionar a parte máis profunda do padal coa lingua, para quentar a zona. Outras posibilidades son beber un líquido que estea a unha temperatura máis elevada que o alimento ou bebida que xerou a cefalea, ou respirar pola boca e sacar o aire polo nariz, para que o aire quente a zona nasal. Si é importante ter en conta, en calquera caso, que, a pesar de que resulta unha sensación moi desagradable, non reviste gravidade nin supón ningún perigo para o cerebro.
O descubrimento de Maya Kaczorowski, con 13 anos
Para falar da dor de cabeza causado por xeados, granizados ou alimentos similares, é imprescindible mencionar a Maya Kaczorowski. Aos seus 13 anos levou a cabo unha doce investigación. Convidou a 145 compañeiros de instituto a un xeado, quen aceptaron encantados. E só púxolles unha condición: a metade deles debían tomalo en menos de 5 segundos, mentres que a outra metade debía consumilo en máis de 30 segundos.
Co apoio do seu pai, profesor asociado na Universidade McMaster (Canadá), quen lle axudou cos cálculos estatísticos, Maya constatou que quen se toma o xeado a maior velocidade ten máis do dobre de posibilidades de sufrir unha cefalea (un 27,3% dos voluntarios tívoa) que quen o consome en máis de 30 segundos (12,5%). Así probou que o factor tempo é determinante á hora de desencadear esta clase de dor.
A súa investigación resulta un notable avance no coñecemento desta doenza por dous motivos. En primeiro lugar, non había estudos en humanos destas características (ensaio controlado aleatorizado). En segundo lugar, o experimento levou a cabo no inverno, dado que ata entón críase que esta dor era máis probable que ocorrese no verán (cando non é así). Aínda que os resultados do traballo de Maya e o seu pai non son extrapolables a toda a poboación, debido, entre outros factores, á pequena mostra e a que o experimento só fíxose con nenos de 13 anos, a súa investigación chegou a publicarse, en decembro de 2002, na prestixiosa revista científica British Medical Journal. Isto demostra, tal e como se indica no portal Cienciaes.com, que “non hai idade límite para ser un científico”.
Composición nutricional do xeado, sen relevancia na dor de cabeza
Desde un punto de vista dietético, a composición do líquido ou do xeado (máis ou menos cremoso, con azucres ou con edulcorantes) non reviste maior importancia. Como se viu, non é necesario absterse de consumir xeados. Basta con tomar as poucas precaucións antes descritas, sempre sen esquecer que os xeados son alimentos cunha alta densidade calórica e moi saborosos, pero de escaso valor nutricional, polo que é recomendable reservalos para ocasións especiais.
