Cada vez é máis frecuente acceder a cómodos e baratos sistemas que, en teoría, determinan a nosa porcentaxe de graxa corporal. Coñécense como sistemas de bioimpedancia , e empezáronse a comercializar a mediados de 1980. Hoxe existen dispositivos complexos e caros (os que adoita haber na consulta de profesionais sanitarios) ou ben simples e baratos, como determinadas básculas caseiras de baño. Neste artigo valórase a eficacia da bioimpedancia e explícase cal é a relación entre a porcentaxe de graxa corporal e o sobrepeso ou a obesidade.
A chamada “bioimpedancia eléctrica” ou “impedancia bioeléctrica” baséase na oposición que ofrecen as células, tecidos ou líquidos corporais ao paso dunha corrente eléctrica. Iso permite, en teoría, calcular as nosas porcentaxes de auga, graxa e masa libre de graxa. Trátase dun método que ten un baixo custo, é fácil de transportar, é inocuo e o seu manexo, ademais, é bastante sinxelo. Utilízase de forma habitual na práctica clínica de profesionais sanitarios. Con todo, dado que o seu uso esténdese aos poucos aos fogares, é preciso detallar que diversos autores, entidades e consensos cuestionan a validez deste método, sen asesoramento sanitario, para determinar de forma adecuada cando estamos ante unha cifra de graxa corporal que supón un risco para a saúde.
Bioimpedancia: útil para medir a evolución individual
Unha rigorosa revisión publicada en outubro de 2004 desaconsellou o emprego das técnicas de bioimpedancia para valorar a composición corporal a nivel individual. No entanto, a investigación -recollida na revista Nutrition in clinical practice– recoñeceu a súa utilidade para determinar a composición corporal de grupos (por exemplo, en estudos científicos) e tamén para valorar a variación da composición corporal dun mesmo individuo co paso do tempo. Isto último tradúcese en que se unha persoa valora a súa composición en idénticas condicións (hora do día, estado de hidratación, ausencia de febre, etc.) e observa un incremento na súa porcentaxe de graxa día tras día, pode concluír que os seus reservas de graxa van en aumento.
De feito, investigacións posteriores, como a realizada por Dehghan e Merchant en setembro de 2008 (e publicada no Nutrition Journal) observaron que a bioimpedancia non sempre é adecuada para valorar a composición corporal de todos os grupos de poboación, xa que pode haber variacións nos diferentes grupos étnicos.
Si se confirmaron, con todo, as sospeitas sobre a pouca rigorosidade da aplicación desta técnica no ámbito individual como método para valorar a graxa corporal de forma efectiva. Unha revisión crítica publicada en xaneiro de 2012 no British Journal of Radiology indicou que a análise mediante impedancia bioeléctrica “carece de especificidade e precisión”. Así mesmo, insistiuse en algo ben sabido pola comunidade científica: as medicións deste método presentan unha gran variación en función da hidratación do individuo, polo que se debe ter coidado ao interpretar os seus resultados, mesmo nunha contorna clínica.
Que porcentaxe de graxa corporal define a obesidade?
Moitos artigos, mesmo científicos, atribúen á Organización Mundial da Saúde (OMS) que debemos considerar como “obesidade” unha porcentaxe de graxa corporal igual ou superior ao 25%, en homes, ou ao 35% en mulleres. Alúdese a un extenso informe técnico da OMS publicado en 1995 baixo o título ‘Estado físico: uso e interpretación da antropometría‘. Con todo, é un erro que denunciou Lan T Ho-Pharm en xuño de 2011 en revístaa Maio Clinic Proceedings, quen detallou que non é certo que a citada memoria defina a obesidade a partir dunha certa porcentaxe de graxa. O autor concluíu o seu artigo cunha frase demoledora: “Ata a data, non existe un limiar validado que defina a obesidade a partir da graxa corporal”.
Índice de Masa Corporal ou perímetro da cintura
O Índice de Masa Corporal (IMC) ou a medición do perímetro da cintura si son, en cambio, ferramentas recomendadas para valorar o exceso de peso. O artigo de EROSKI CONSUMER ‘Subir de peso, cando empezar a preocuparse?‘ contén información detallada sobre o IMC (que non é válido para persoas cunha altura inferior a 1,47 metros ou superior a 1,98 metros, para menores de 18 anos ou para atletas) e sobre o perímetro da cintura.
O documento ‘Management of Obesity. A national clinical guideline‘ (Tratamento da obesidade. Unha guía clínica nacional), elaborado polo Servizo Nacional de Saúde de Escocia, non achou estudos que comparasen a bioimpedancia co Índice de Masa Corporal ou a circunferencia da cintura para determinar a graxa corporal nos adultos. Non estraña, por tanto, que una das guías máis recentes e rigorosas, desenvolvida polo Grupo de Traballo de Servizos Preventivos de Estados Unidos (Ou.S. Preventive Services Task Force), descartase o uso da bioimpedancia para valorar o exceso de peso, mentres que aconsella a utilización do IMC e da circunferencia da cintura. Algo que tamén recomenda o consenso de tres sociedades americanas (American Heart Association, American College of Cardiology e The Obesity Society) publicado na revista Obesity en novembro de 2013.
