“Está xustificado prohibir a publicidade de comido lixo [junk-food] e de comida rápida na programación televisiva dirixida a nenos e adolescentes”. Así de rotunda mostrouse en 2011 a Academia Americana de Pediatría (AAP). Máis categórica aínda foi a súa recomendación para os pediatras: instoulles a preguntar aos nenos acerca da súa exposición a medios de comunicación “en cada visita”. O título do documento da AAP oriéntanos do por que desta postura: ‘Nenos, adolescentes, obesidade, e medios de comunicación’. En marzo de 2013, o Instituto de Medicamento de Estados Unidos publicou un documento que axuda a entender as tribulaciones da AAP acerca da relación entre publicidade dirixida a nenos e a temible obesidade infantil. O seguinte artigo profunda no vínculo que existe entre a publicidade e a obesidade e ofrece pistas sobre cal ha de ser o rol dos pais neste asunto.
Obesidade infantil, como inflúe a publicidade de alimentos?
Segundo a AAP, os medios de comunicación inciden na actual epidemia de obesidade en nenos e adolescentes
De cada dez nenos españois, un é obeso e dous padecen sobrepeso, segundo a máis recente Enquisa Nacional de Saúde. Como está fóra de dúbida o notable risco que o exceso de peso suporá para a saúde destes nenos, calquera medida que contribúa á súa prevención debería ser benvida. É seica a limitación da publicidade de alimentos superfluos (ou, como denominan algúns autores, “alimentos ultra-procesados“) unha medida a ter en conta? A AAP, unha das asociacións profesionais máis reputadas no ámbito da saúde infantil, cre que si. Tanto é así, que afirma que “os medios de comunicación desempeñan un papel importante na actual epidemia de obesidade en nenos e adolescentes”, e que a sociedade debe recoñecer que “a exposición aos medios de comunicación supón un importante factor de risco para a obesidade”.
A postura da AAP de 2011, aínda que polémica, non é en absoluto nova. Cálculos publicados en 2009 revelaron que se podería evitar a obesidade dun de cada tres nenos se se prohibise a publicidade de alimentos desequilibrados en televisión. Eroski Consumer, de feito, penetrouse nesta preocupante cuestión en diversas ocasións. En 2005, Juan Ramón Hidalgo Moya, advertiu que “a publicidade sobre alimentos precisa dun control cada vez máis estrito co fin de salvagardar a saúde dos consumidores, en especial da poboación infantil”. En 2009, Maria José Viñas, explicou que “a televisión pode facer estragos na dieta dos nenos”. Ese mesmo ano, e con motivo do Día Mundial do Consumidor, esta canle fíxose eco da necesidade de máis control sobre a publicidade de alimentos dirixidos aos pequenos.
En 2010, dúas entidades de gran prestixio situáronse a este respecto. Por unha banda, a asociación de dietistas de Canadá, publicou un documento no que declarou que a regulación voluntaria dos anuncios publicitarios por parte das empresas de alimentación non é suficiente para reducir o impacto negativo que dita publicidade exerce sobre a dieta dos máis pequenos, e que as restricións deberían estenderse a todos os anuncios dirixidos a eles.
A OMS advirte de que a publicidade e a mercadotecnia promoven, sobre todo, produtos ricos en graxas, azucres ou sal
Por outra banda, a OMS declarou que tanto a publicidade como outras formas de mercadotecnia de alimentos e bebidas dirixidas aos nenos promoven sobre todo produtos ricos en graxas, azucre ou sal. A dietista-nutricionista María Maneira denomínaos “nutrientes conflitivos“. Esta publicidade irrompe, segundo a OMS, en escolas, gardarías, supermercados, lugares de xogo, consultorios e servizos de atención familiar e pediátrica, televisión, Internet e “moitos outras contornas”. As técnicas de mercadotecnia inclúen patrocinios, utilización de persoas famosas, mascotas ou outros personaxes populares entre os nenos, mensaxes de correo electrónico e de texto a través do teléfono móbil, actividades filantrópicas vinculadas coa promoción dunha marca e un longo etcétera que abarca “innumerables condutos e mensaxes”. As principais empresas de alimentos e bebidas utilizan hoxe as redes sociais (Facebook, Youtube, Twitter, etc.) para animar aos mozos a que promovan as súas marcas entre os seus “amigos”. Algúns investigadores refírense a iso como “a nova ameaza da mercadotecnia dixital”.
Como a OMS considera que esta publicidade inflúe nas preferencias alimenticias e nas pautas de consumo da poboación infantil, emite a seguinte recomendación: “as contornas nos que hai nenos deben estar libres de toda forma de promoción de alimentos ricos en graxas saturadas, acedos grasos de tipo trans, azucres libres ou sal”. O Comité Científico da Axencia Española de Seguridade Alimentaria e Nutrición publicou o ano pasado un informe, coordinado polo profesor Jordi Salgas-Salvadó, de gran utilidade para detectar estes nutrientes “conflitivos”.
En marzo de 2013, o Instituto de Medicamento de Estados Unidos (IOM) engadiu máis leña ao lume. Nun documento denominado ‘Retos e oportunidades para o cambio na mercadotecnia de alimentos dirixido a nenos e novos’, o Comité de Prevención da Obesidade Infantil do IOM afirmou que os nenos se expoñen aínda a “unha enorme cantidade de publicidade comercial e de mercadotecnia relacionada con alimentos e bebidas”. O asunto é cada vez máis preocupante, segundo este organismo, debido á imparable expansión das redes sociais, que multiplica as portas de entrada da devandita publicidade. Como era de esperar, o IOM afirmou que a mercadotecnia de alimentos e bebidas con baixa calidade nutricional relaciónase co sobrepeso e a obesidade infantil.
En España, os alimentos que máis se promocionan en horario de protección infantil son pouco saudables
Entre 2012 e 2013 apareceron novos datos desalentadores, pero neste caso máis próximos. Investigadores do Servizo de Medicamento Preventivo do Hospital Universitario da Princesa (Madrid), tras revisar 80 horas de emisión de catro canles de televisión españois e analizar os alimentos e as bebidas que se promocionan, concluíron que o perfil nutricional é pouco saudable na maioría deles. Pola súa banda, membros da Escola Nacional de Sanidade do Instituto de Saúde Carlos III (Madrid), nun estudo de similares características, engaden un dato nada halagüeño: mentres que máis da metade dos anuncios son de alimentos pouco saudables, a proporción elévase a máis de dous terzos no horario de protección especial para os nenos. Os investigadores conclúen que a publicidade televisiva de produtos de baixa calidade nutricional debe ser restrinxida.
O doutor Miguel Anxo Royo, coautor dos dous estudos, sinalou nunha entrevista que concedeu a Eroski Consumer en 2010, que se debería reducir a presión comercial á que se somete aos nenos xa que favorece o desenvolvemento da obesidade infantil. Para o investigador social Juanjo Cáceres, é un feito ben coñecido que as cadeas de televisión sáltanse as disposicións das cales se dotaron para evitar a emisión en horario infantil de contidos inadecuados, os cales se atopan especificados no Código de autorregulación sobre contidos televisivos e infancia.
Publicidade de alimentos pouco sans: o papel dos pais
Limitar as horas fronte á televisión e ofrecer un exemplo de dieta saudable e vida activa resulta clave para combater a obesidade infantil
A limitación da publicidade de alimentos insanos é factible, pero segue demorándose nas axendas políticas de Occidente. Que poden facer os pais ante esta deprimente situación? O Dr. Christopher Ferguson, autor de decenas de estudos relacionados co impacto da publicidade no comportamento de adultos e nenos, cre que existen esperanzas. Aínda que recoñece que o impacto da publicidade de alimentos insanos sobre os nenos é considerable, Ferguson asegura que os pais desempeñarán unha influencia importante “se son coherentes na súa mensaxe a longo prazo sobre unha alimentación sa”. A AAP tamén aconsella aos pais unha gran implicación en relación ás redes sociais dos seus fillos e que lembren que o seu propio exemplo (seguir unha dieta saudable e evitar o sedentarismo) influirá no comportamento do neno.
Resulta moi conveniente estar xunto a eles cando ven a televisión ou cando navegan por Internet. É dicir, non se debe utilizar a televisión ou Internet como “aia electrónica” (moitos nenos visualizan ao mesmo tempo a televisión e o computador) e, en cambio, si se debería evitar que os nenos teñan un aparello de televisión ou un computador na súa propia habitación. Trátase dunha práctica moi estendida e que comeza cada vez en idades máis temperás. Tamén é importante limitar a exposición á televisión a un máximo de media hora diaria en maiores de tres anos e a unha hora a partir do sete anos.
E en nenos máis pequenos? A resposta máis sólida achégaa, de novo, a AAP: “débese evitar ao máximo a exposición de menores de dous anos ás pantallas”. Non hai ningún beneficio coñecido de ver a televisión antes dos dous anos, aínda que vexan os mal chamados “programas educativos”. Nesa mesma liña, o pediatra Carlos González sinalou no número 3197 de revístaa Lecturas que cando os nenos están fronte a unha pantalla, “o papel pasivo impídelles xogar e explorar con liberdade, que é o que teñen que facer para aprender. Ademais, a televisión distrae tamén aos pais, que prestan menos atención aos nenos e fálanlles menos”. Os pais deben xogar máis cos seus fillos e interaccionar con eles “cara a cara”, non a través dunha pantalla.
