“Así como o zume de limón elimina a graxa dos seus pratos [muy poco, por cierto, por eso usamos detergentes], o noso composto a base de limón fulminará a graxa do seu abdome e conduciralle ao seu peso ideal“. Formulacións similares a leste acompañan aos mal chamados “quemagrasas”. Tales argumentos, que adoitan decorarse con tecnicismos como “metabolismo”, “termogénesis” ou “insulina”, son tan falaces e absurdos como suxerir que comer moitas aves permitiranos voar coa majestuosa cadencia dunha gaivota. A pesar de que a lexislación é ben explícita á hora de prohibir semellantes barbaridades, iso non impide que ano tras ano aparezan en distintos medios falsas promesas para que adelgacemos con carísimas pílulas, sempre “naturais”, sempre inútiles e non sempre exentas de efectos adversos (algúns, graves). No presente texto explícase por que ningún quemagrasa funciona, cales son os riscos de usalos e abórdase o caso particular do “glucomanano”.
Ningún quemagrasa funciona
Non hai máis que dicir. Por máis que lexións de falsos gurús (que adoitan depender das vendas dos “complementos adelgazantes”) queiran convencernos de que adelgazaremos con salvado de avena, vinagre de sidra, chitosán, herbas chinesas ou con calquera outro complemento ou extracto “natural”, o certo é que nin é útil nin recomendable confiar nas devanditas sustancias para perder peso con éxito. Que significa “perder peso con éxito”? Para o GREP-AEDN, tal e como detallou en decembro de 2012 no seu documento ‘Como identificar un produto, un método ou unha dieta “milagre”?’, unha perda exitosa de peso é aquela que:
- non produce unha rápida perda de peso (porque xera o chamado “efecto yoyó“).
- fai que se perda graxa e non masa muscular.
- consegue que a perda se manteña co paso dos anos.
- evita que o paciente aprenda conceptos erróneos acerca da alimentación e si integre, en cambio, uns hábitos de alimentación adecuados.
- mellora a saúde e a calidade de vida.
- non ten efectos secundarios adversos.
Con respecto a este último punto, cabe dicir que os efectos secundarios dos medicamentos só permítense se son leves e, sobre todo, se o tratamento funciona para o que está indicado. Funcionan os “quemagrasas” para adelgazar? A máxima autoridade europea en materia de alimentación, a EFSA, non aprobou ningunha declaración de saúde para ningún alimento ou complemento con respecto a unha suposta capacidade para eliminar de forma específica a graxa corporal. É dicir, ditas declaracións de saúde son ilegais. Capítulo á parte merece o caso do glucomanano.
O caso do glucomanano
O glucomanano é un aditivo alimentario que provén das raíces tuberosas da planta konjac (Amorphophallus konjac) e que non se produce de forma natural nos alimentos, segundo a EFSA. Úsase como emulsionante e espesante, pero tamén se vende en forma de complementos. A EFSA autorizou en 2010 a seguinte declaración de saúde: “O glucomanano, no contexto dunha dieta restrinxida en enerxía, contribúe á perda de peso”. A declaración só pode acompañar a alimentos que conteñan un gramo de glucomanano por porción, sempre que se avise ao consumidor de que o beneficio se obtén cunha inxesta diaria de tres gramos de glucomanano en tres dose, tomadas antes das comidas xunto con 1-2 vasos de auga, no contexto dunha dieta hipocalórica e en adultos cun verdadeiro exceso de peso. O seu efecto non sería “quemagrasas” senón que, dado que o glucomanano é un tipo de fibra dietética non digerible no intestino delgado, exercería un efecto de saciedade e reduciría a inxesta de enerxía.
Con todo, a EFSA, no seu ditame de 2010, indicou algo importante: que os estudos nos que baseou a súa postura eran a curto prazo, é dicir, ningunha investigación valorara o efecto do glucomanano na perda de peso máis aló do tres meses. É por iso que convén ter en conta unha investigación publicada en febreiro de 2011 na revista Obesity (Silver Spring), titulada: ‘Suplementos alimenticios para a perda de peso: revisión sistemática das revisións sistemáticas’. O traballo avaliou o papel do glucomanano e non achou que presentase eficacia terapéutica. Concluíu que non hai evidencias plausibles que xustifiquen que dita sustancia produza perdas de peso relevantes desde un punto de vista clínico.
Os riscos de usar quemagrasas para adelgazar
Un dos maiores expertos mundiais no ámbito da investigación científica, o profesor Edzard Ernst (quen ten centenares de publicacións ás súas costas) concluíu en marzo de leste mesmo ano o seguinte: “As axudas alternativas para adelgazar son fraudulentas”. Afirmouno tras coordinar durante anos, e mediante estritos métodos científicos, investigacións sobre unha longa lista de axudas alternativas para adelgazar.
Así, se os complementos “alternativos” para adelgazar non cumpren o seu obxectivo, calquera efecto adverso está do todo inxustificado. Cales son eses riscos? O Centro Nacional de Medicamento Complementario e Alternativo (NCCAM), en xullo de 2013, advertiu que os “quemagrasas” ou similares, ademais de ineficaces, poden estar “contaminados con ingredientes de medicamentos”. Isto último foi analizado con detalle pola dietista-nutricionista Maria Maneira neste texto, que escribiu en 2009 para EROSKI CONSUMER.
O NCCAM, en calquera caso, engade que estes produtos poden “ter efectos secundarios daniños”. Atopamos un exemplo nunha revisión da literatura publicada por Yellapu e colaboradores, que incluíu ao fallo hepático agudo como un dos posibles efectos secundarios dos “quemagrasas”. Os riscos, con todo, non acaban no fígado, xa que se estenden ao intestino, ao corazón, ao cerebro e un longo etcétera de órganos e sistemas corporais.
Non vale a pena, en suma, depositar esperanzas en complementos ou “ayuditas” que custan un dineral e poden deteriorar a nosa saúde. Para perder peso, en caso de estar indicado, hai que ir en primeiro lugar ao médico, para que valore o noso estado xeral e determine, entre outros aspectos, se necesitamos baixar de peso. En segundo lugar deberiamos acudir ao dietista-nutricionista, xa que é o profesional sanitario capacitado e indicado para orientarnos con respecto á perda de peso. Non se debe descartar a posibilidade de recorrer a un psicoterapeuta. O éxito do tratamento consiste en modificar a conduta alimentaria e iso pode ser algo complexo, xa que se mesturan múltiples aspectos psicolóxicos. Todo iso sen esquecer que, tal e como apuntan os Centros para o Control e Prevención de Enfermidades, “o peso saudable non é unha dieta, é un estilo de vida”.
