Rosa Maria Raich, doutora en Psicoloxía e catedrática da Universidade Autónoma de Barcelona (UAB), é coautora dalgúns dos estudos máis importantes que se realizaron no noso país sobre os trastornos alimentarios. O último, que data de 2007 e foi realizado en Madrid, revelou o dato alarmante de que a taxa de mortalidade en adolescentes con problemas alimentarios alcanza o 5,5%. Á vez que centra a súa actividade profesional no ámbito clínico e universitario, Raich, xunto cos profesores David Sánchez Carracedo e Gemma López Guimerà, publicou un novo manual no que sinala á educación e a formación como as ferramentas máis esperanzadoras e valiosas para combater os trastornos alimentarios. “Alimentación, modelo estético feminino e medios de comunicación” é unha guía dirixida aos estudantes de Secundaria co fin de dotarlles de sentido crítico para que sexan responsables dos seus hábitos alimentarios.
Hai máis de 20 anos que traballamos os trastornos alimentarios ligados á imaxe corporal. Os estudos epidemiolóxicos que realizabamos en clínica conducíronnos á necesidade de realizar programas de prevención nos que se incluísen non só a formación técnica de nutrición senón que contemplasen o fomento de descubrimento e crítica dos modelos estéticos que se acompañan ás mensaxes de alimentación. Concluímos que unha alimentación saudable ten que ir acompañada dunha formación crítica sobre os modelos corporais.
Os primeiros estudos que levamos a cabo en sete escolas de Terrasa reveláronse eficaces na formación e descubríronnos que os aspectos máis básicos da nutrición eran descoñecidos entre os estudantes. Pero sobre todo evidenciaron a necesidade de cuestionar o modelo estético que parece responder a unha concepción obxectiva da beleza. As adolescentes non daban crédito cando comprobaron que a delgadez non é sinónimo de fermosura. Que nin o foi ao longo da historia, nin o é en todos os lugares do mundo na actualidade.
“O mellor tratamento para combater a obesidade é a prevención, sen caer en dietas tiránicas para perder quilos”Pero son imaxes falsas. Esta falsidade reside en que as fotos que transmiten esa suposta beleza non son reais: os corpos están retocados, compostos por varias mulleres, manipulados ata a esaxeración. Cando se lles demostra que os corpos da publicidade están trucados os adolescentes chegan por si mesmos á conclusión de que a beleza que se lles vende é mentira e algo falso non pode ser belo. É máis, non pode guiar os seus gustos. Aquí atopan unha ferramenta para combater a súa ditadura dietética.
Trátase de que a corrente que combata os trastornos da alimentación tamén loite contra a tiranía dunha imaxe corporal falsa. Hai que loitar contra a mala alimentación e a falsa beleza ao mesmo tempo. A persoa obesa é a que máis tiranizada está por unha imaxe supostamente perfecta. O seu erro condúcelle a desenvolver comportamentos equivocados en ambas as direccións: é vítima dunha mala conduta alimentaria na que se somete a dietas extremas coa mesma fe que outorga ao corpo imposible imaxinado pola publicidade. Comprobamos que demostrando que o segundo é falso cuéstionase tamén a eficacia do primeiro.
Porque a muller está a ser utilizada sen escrúpulos como un obxecto publicitario. Os mozos tampouco queren estar gordos pero a súa imaxe en venda permítelles ter músculo, ser grandes, ser fortes. O home non ten problema para atopar roupa. Unha muller coa talla 46 sofre un verdadeiro calvario.
É unha iniciativa estupenda, só estou a esperar a que a leven á práctica, tal e como se comprometeron.
É un paso ao que hai que engadir moitos máis. Teriamos que traballar para erradicar o sexismo que permite que os homes se mofen das mulleres que están grosas. Deberían promoverse modelos de muller máis variados, non reducir o atractivo á muller fraca. A muller intelixente, enxeñosa, cativadora, enigmática non se manifesta só nun corpo delgado.
Hai moitísimos, pero unha podería ser Vitoria Beckham e este tipo de mulleres tan delgadas que se mostran como a esencia do glamour e queren simbolizar a beleza. Preséntannolas como a imaxe perfecta e o obxectivo a alcanzar se se aspira a ser guapa. No transfondo disto detéctase que a sociedade promove a insatisfacción corporal co fin de suscitar o consumo indiscriminado de “remedios de beleza” e a persecución dun ideal imposible.
A capacidade inventiva para vender demostrou ser enorme. Non se que idearían. Do que estou segura é de que as persoas viviriamos máis tranquilas sen tantas promesas falsas, iconas falsas e fantasías innecesarias, que ademais son moi prexudiciais para a saúde.
O 80% das miñas alumnas universitarias nun rango de peso normativo son mozas guapas, delgadas, cun peso normal e con todo recoñecen que queren perder peso. Tamén unha porcentaxe alta das que están moi delgadas aspiran a quitarse quilos; non digamos xa as que sofren sobrepeso ou obesidade. Esta insatisfacción co propio corpo dunha persoa que se alimenta ben e fai algo de exercicio non nos pode deixar indiferentes.
A obesidade é unha enfermidade moi seria e en permanente curva ascendente á que hai que prestar moita atención. Pero un índice de masa corporal normal está moi lonxe da enfermidade e, sen caer en dietas extremas para perder quilos, o mellor tratamento para combater a obesidade é a prevención. É necesario multiplicar a educación nutricional, promover o exercicio físico e dotar á sociedade de ferramentas para que as persoas sexan críticas cos modelos que nutren os medios de comunicación -publicidade, cinema, moda- e realistas coa propia imaxe corporal.
Pódese estar a evidenciar nun momento concreto da vida da muller un feito que vén de lonxe. Aínda que as persoas que están a ser tratadas ou que se lles detectou un trastorno da alimentación non alcanzan o 7% da poboación, sábese que a porcentaxe de persoas que manteñen un comportamento anormal coa alimentación é moi superior. A mala relación co propio corpo e coa propia imaxe xera verdadeiro sufrimento. É un fenómeno moi xeneralizado, aínda que non requira tratamento clínico. E é un mal contra o que se pode loitar, se non cambiando as iconas si descubrindo os falsos.
A Rede é outro medio que serve para informar, formar e sensibilizar sobre os trastornos alimentarios. Segundo Raich, Internet “ten máis de positivo que de negativo” neste ámbito, a pesar de que nos últimos anos pecháronse máis de 350 páxinas que incitaban á anorexia e á bulimia. “Os encontros virtuais entre persoas que sofren este tipo de trastornos poden resultar moi positivos”, matiza a experta. Un beneficio non só para o que recibe un consello, senón tamén para “quen o dá”. A clave do éxito podería estar en que se saiba organizar de maneira que “a persoa que superou algo do seu trastorno poida aconsellar a crítica do modelo estético, por exemplo, a outra persoa que non está aínda moi recuperada”. Isto explicaría un fenómeno cognoscitivo segundo o cal a persoa que “dá consellos termina adoptándoos”. Trátase dun recurso psicolóxico que resulta útil no campo dos trastornos alimentarios.
