A rosa silvestre (“Rosa canina”), máis coñecida como escaramujo, adóitase a ver nos bordos de bosques, malezas e sebes de países europeos, de Asia occidental e do noroeste de África. O principal aproveitamento é o froito, especialmente, pola súa riqueza en vitaminas e provitaminas como carotenoides, bioflavonoides e, sobre todo, vitamina C. A nivel culinario, esta planta é moi valorada en países tan diferentes como Turquía ou Inglaterra, nos que tradicionalmente se colleitan froitos e flores cos que se preparan marmeladas ou xeleas para coberturas de pasteis e para perfumar conservas.
Tamén se cociña como acompañamento de diferentes carnes, entre as que cabe destacar a súa excelente combinación gastronómica co cordeiro. Utilízanse tamén flores e follas en cosmética e en preparados farmacéuticos. Desde o Departamento de Enxeñaría Alimentaria da Universidade turca de Selcuk estudouse a composición química das súas sementes, das que se obtiveron aceites dunha excelente calidade nutricional, considerados unha boa fonte de acedos grasos insaturados e de minerais.
Á planta no seu conxunto atribúenselle propiedades antiinfecciosas e antiinflamatorias, que estiveron demostradas en numerosos estudos experimentais. No entanto, investigadores do Frederksberg Hospital e a Universidade de Copenhague (Dinamarca) e a Universidade de California (EE.UU.), coinciden en sinalar que aínda falta evidencia que certifique a eficacia dos seus efectos terapéuticos sobre a saúde humana.
Valor nutritivo
O escaramujo é entre 20 e 40 veces máis rico en vitamina C que o kiwi, as laranxas, as fresas ou os limóns
Debido á súa composición química abundante en taninos e pectina, sobre todo na raíz, o talo e as follas, o escaramujo goza dun gran aprecio popular como planta astringente. A alta proporción de vitamina C dos seus froitos é, posiblemente, a razón do seu uso tradicional como remedio antiescorbútico e contra o arrefriado común.
Cun contido aproximado, que oscila entre 500 e 2.000 mg de acedo ascórbico por cada 100 gramos, o escaramujo é moito máis rico neste nutriente (entre 20 e 40 veces máis) que o kiwi, as laranxas, as fresas ou os limóns, froitas coñecidas precisamente polo seu valor nutricional debido en gran medida a esta vitamina. Unha das razóns polas que máis se investigou sobre esta planta é polas súas propiedades antioxidantes. Neste sentido, ao ácido ascórbico súmanselle outras sustancias identificadas nun dos estudos máis recentes proveniente da Medical University of Lublin en Polonia. Nel describiuse un contido moi alto en flavonoides (antioxidantes), representados polo ácido elágico, a quercetina e o kaempferol. Segundo os investigadores, pódense considerar as follas da planta e os seus extractos como unha fonte natural rica en antioxidantes, polo cal apuntan ao seu potencial uso para previr a deterioración orgánica debido aos radicais libres.
Son numerosos os traballos de investigación sobre as propiedades nutritivas e medicinais de follas, flores e froitos de la Rosa “canina” pero moi escasos os referentes ás súas sementes. Isto motivou que o Departamento de Enxeñaría Alimentaria da Selcuk University, en Turquía, decidise analizar a súa composición química e os aceites obtidos delas. Os investigadores atoparon unha proporción de acedos grasos insaturados tan interesante que lles levou a valorar positivamente o seu uso en alimentación humana.
A proporción máis alta é a do ácido poliinsaturado linoléico, tamén coñecido como omega-6, que representa ao redor do 50% de todos os ácidos grasos presentes no aceite.
O seu interese nutracéutico, a debate
O extracto de escaramujo utilízase como remedio no tratamento da osteoartritis ou enfermidade articular dexenerativa, xa que diversos estudos experimentais mostraron a súa actividade antiinflamatoria e de alivio da dor característica co que cursa esta enfermidade. No entanto, nas revisións sistemáticas e metaanálisis realizados para evidenciar a eficacia deste efecto, alértase da necesidade de máis investigación neste sentido.
Na análise máis recente realizado respecto diso, desde o “The Parker Institute, Musculoskeletal Statistics Unit” do Frederiksberg Hospital, en Dinamarca, os especialistas conclúen que o extracto de escaramujo reduce a dor en persoas que sofren osteoartritis e en concordancia esta sustancia podería ser de interese como nutracéutica. Con todo, os expertos tamén apuntan a que a mostra de estudos analizados foi moi pequena (287 pacientes) e a duración do tratamento curta (un tempo medio de tres meses), e, por tanto, a eficacia e seguridade desta planta necesitan ser avaliadas por centros de investigación distintos e independentes, en traballos de gran escala e a longo prazo.
No mesmo sentido, tras a revisión sistemática sobre os efectos e a eficacia de la Rosa “canina” realizada por expertos das universidades alemás de Freiburg e Giessen e a Universidade de Sydney en Australia exponse a reevaluación da utilidade desta planta como remedio no medicamento tradicional. Segundo os investigadores, aínda que o uso de extracto de escaramujo está demostrado que reduce a dor en pacientes que sofren de osteoartritis, artrite reumatoide e lumbago, a medida dos efectos clínicos avaliados para as diferentes indicacións non ten suficiente evidencia científica. Por iso apoian a realización de novos traballos de investigación, máis extensos, que acheguen relevancia clínica para que os seus efectos potenciais poidan considerarse absolutamente eficaces.
Algúns laboratorios están a utilizar o extracto de “Rosa canina” como complemento en tratamentos de perda de peso. Refiren a a planta un efecto de regulación do tránsito intestinal e, mesmo, un efecto reductor de graxas. En consecuencia, o escaramujo podería formar parte dos produtos para perder peso. A pesar diso, os investigadores alemáns e australianos responsables da revisión de estudos sobre estes supostos “efectos de perda de peso” alertan da necesidade de clarificar tales deducións, xa que as investigacións analizadas non proporcionan resultados concluíntes. A mesma precaución suxiren os expertos para o uso de “Rosa canina” no tratamento de enfermidades da pel.
