A mellora tradicional dos cultivos pode devir, a longo prazo, na perda dalgunhas cualidades. Polo menos iso é o que pasou co trigo, segundo explica un grupo de investigadores da Universidade de California. Hai 10.000 anos, cando os antigos agricultores tentaban conseguir os primeiros cultivos de trigo adaptando as variedades silvestres, nalgún momento transformaron un xene que fai que as sementes do trigo teñan máis contido nutricional que o que teñen agora.
O equipo californiano, dirixido por Jorge Dubcosvsky, analizou máis de 90 variedades dunha das especies que máis habitualmente se cultiva para producir pan e pasta, o Triticum turgidum. En todas as variedades acharon unha mutación, explican, que reduce a cantidade de proteína, zinc e ferro nos grans. O xene en cuestión é o chamado NAM-B1, que está presente nunha variedade salvaxe do trigo e que nas variedades cultivadas habería mutado a peor.
Os investigadores cruzaron con técnicas tradicionais trigo silvestre con variedades de cultivo convencional para reintroducir o xene orixinario. Segundo explican nun traballo que se acaba de publicar en Science , as sementes gañan un 10% máis de proteína que as variedades cultivadas e maiores niveis de micronutrientes. Detectar o xene NAM-B1 e a súa función foi cuestión de rastrexar os marcadores xenéticos do xenoma do trigo asociados con diferentes características. Próbaa determinante, segundo explican, foi aplicar a técnica do silenciamiento xenético, denominada interferencia por RNA: permite bloquear a actividade dun xene e identificar a actividade dese xene por «a súa falta». Neste caso, aplicárono ao trigo cultivado e viron que o contido nutricional das sementes diminuía moito máis.
Sementes de algodón comestibles
As sementes co xene orixinal reintroducido gañan un 10% máis de proteína que as variedades cultivadas e maiores niveis de micronutrientes
O que algúns observadores se preguntan é se a variedade con maior capacidade de obter nutrientes do chan realmente funcionará nos chans empobrecidos. Así o comenta Zhen Zhang, que opina no foro do servizo de noticias Nature News. Quizá, di, a perda dese xene ao longo da evolución é o resultado da perda dos nutrientes no chan: a planta adaptouse diminuíndo a absorción e produción de nutrientes. «Pode o noso hiper-usado ambiente permitirse este trigo de ?alto nivel??».
Sexa como for, as plantas e as sementes que obtiveron os investigadores no laboratorio, co xene NAM-B1 orixinal, serán lanzadas ao mercado o ano que vén e aínda que a Universidade de California ten a patente, os investigadores aseguran que van dar as sementes a todos aqueles que as pidan. Non son, con todo, unha «bala máxica», afirman. Quen queira usala, aínda terá que comprobar que funciona no seu propio ambiente.
Estímase que máis de 160 millóns de nenos no mundo non teñen na súa alimentación a cantidade adecuada de proteínas. O investigadores cren que traballos como este pode axudar a paliar ese problema, tendo en conta que o trigo é un cultivo moi estendido en todo o planeta.
Melloras xenéticas
Na mesma liña estarían as melloras xenéticas do algodón, cultivado en máis de 80 países. Suponse que o algodón é unha das fontes máis importantes de ingresos en países desenvolvo, que o venden como materia prima para a obtención de fibra téxtil, pero as condicións do mercado internacional devaluaron tanto o prezo do algodón en anos previos que se chegou a vender por baixo do prezo de custo. No entanto, por cada quilogramo de algodón, a planta tamén produce 1,65 quilogramos de semente con proteína de alta calidade. A razón de que non se consuma é que contén unha sustancia tóxica, o gosipol, que pertence á familia dos terpenoides. É iso o que fai estas sementes incomestibles para os humanos e para outros seres vivos. De feito, só os rumiantes poden consumir as sementes do algodón sen que a toxina aféctelles.
Un grupo da Universidade de Texas deu a coñecer, a finais de novembro, os resultados dun experimento que lles permitiu conseguir sementes de algodón libres de gosipol (ou case, a redución era dun 98%, e a pequena cantidade restante de gosipol non suporía un risco). No traballo, publicado en Proceedings of the National Academies of Science (PNAS), os investigadores explicaban como conseguiran esa redución grazas ao silenciamiento xenético do xene que desencadea a formación do tóxico. «O que fai o traballo é abrir a vasta cantidade de recursos infrautilizados como alimento para o ser humano ou como penso para as aves, porcos ou peixe», afirma Keerti Rathore, investigador principal do Institute for Plant Genomics and Biotechnology da Universidade de Texas.
A nova planta de algodón foi obtida con enxeñaría xenética aínda que os investigadores destacan que non introduciron ningún xene alleo á planta de algodón senón que bloquearon un xene, o que debería espertar «menos preocupacións respecto da seguridade» que outras tecnoloxías transxénicas. Outra cousa é a estabilidade da supresión, é dicir, durante cantas xeracións de plantas o xene manterase «inactivo». É algo que segue sendo unha incógnita, razón pola cal se van a iniciar ensaios en campo.
Os diferentes xenomas das plantas están a abrir unha infinidade de posibilidades respecto do que é a mellora do produto final, aínda que é certo que unha cousa son as intencións e outra cousa a realidade final. De calquera forma, ábrense portas insospeitadas. Unha delas, evitar a acrilamida, segundo investigadores da Universidade de Reading (Reino Unido), que aseguran achar unha posible forma de evitar a formación deste composto cancerígeno no pan. A acrilamida xérase cando as asparaginas, un aminoácido, reaccionan a altas temperaturas con azucres naturais.
Se evitar o proceso polo que se xera a acrilamida non é posible, que tal se se eliminan as sustancias precursoras, aquelas a partir das cales se forma a acrilamida? Ese é a formulación que se fixeron os investigadores, quen afirman que a deficiencia de sulfuro nos campos de cultivo fai que o trigo cultivado teña máis concentración de asparagina. Para demostralo, cultivaron trigo en diferentes recipientes con terra e ambiente idénticos. A única diferenza era o contido en sulfuro. O trigo cultivado con pouco sulfuro contiña, unha vez moído e horneado, ata 4,7 máis veces máis acrilamida que o das plantas que se cultivaron con abundante sulfuro. O trigo procedente de terra sen sulfuro presentaba ata 6,3 veces máis acrilamida. Os autores cren que isto é debido que a produción de proteínas almacenadas nas sementes decrece cando a planta sofre tensión por carencia de sulfuro e que, a cambio, a planta toma nitróxeno e acumúlao como asparagina.
Desde que no ano 2002 desencadeouse a alarma pola presenza de acrilamida en alimentos fritos e horneados, buscáronse formas de evitar ou reducir esta sustancia. Entre as formas que se barallaron para reducir a cantidade de acrilamida está a diminución da temperatura (empézase a formar, abrigo, a partir de 140 graos e de 180 graos) ou reducir o tempo de cocción. Con todo, nalgúns procesos, como o horneado ou a fritura, reducir a temperatura é difícil. Ademais, a acrilamida vai asociada co dourado ou tostado crujiente, algo ao que dificilmente renunciarían moitos consumidores.
