Erradicar o déficit nutricional de iodo é unha prioridade mundial en saúde pública. Dada a importancia deste nutriente na saúde da nai e do bebé, o Ministerio de Sanidade recomendou no ano 2006 a todas as mulleres lactantes, embarazadas ou que planean estalo, tomar un suplemento diario de iodo (financiado polo Sistema Nacional de Saúde). Con todo, en outubro de 2012 un taller desenvolvido en Bilbao e centrado neste tema considerou inxustificada a anterior recomendación, algo que xerou moita polémica no ámbito sanitario. Por iso, a Sociedade Española de Endocrinoloxía e Nutrición realizou unha extensa revisión deste tema, cuxa conclusión confirma o aconsellado en 2006 polo Ministerio de Sanidade, tal e como detalla o presente artigo.
O iodo, un nutriente imprescindible
A ‘Guía para a prevención de defectos congénitos’, editada polo Ministerio de Sanidade, detallou en 2006 que aínda que é certo que o mantemento dunha adecuada nutrición é un factor crave para a saúde materno-fetal, trátase de algo que se pode conseguir mediante unha alimentación saudable, sen ser preciso “engadir polivitamínicos ou outros micronutrientes, coa excepción feita da suplementación con ácido fólico e con iodo”. Aínda que neste texto non se profundará nos suplementos de acedo fólico no embarazo, vale a pena indicar que a Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA, nas súas siglas en inglés) acaba de emitir un ditame científico no que corrobora a utilidade destes suplementos na prevención dos defectos do tubo neural.
En canto ao iodo, é un nutriente imprescindible para que o noso corpo sintetice tiroxina, unha hormona que modula a actividade metabólica da maior parte das células do organismo, e necesaria para o correcto crecemento e desenvolvemento de todos os órganos, en especial do cerebro. Así, tomar menos iodo do necesario pode repercutir de forma negativa, e nalgúns casos de forma irreversible, no desenvolvemento cerebral do feto, ademais de aumentar o risco de que o bebé padeza perdas auditivas permanentes e varios defectos congénitos. Cando o bebé xa naceu, as únicas fontes de iodo para el serán o leite da súa nai, ou, se non é aleitado, as fórmulas infantís. Por esta razón resulta imprescindible garantir que os bebés amantados reciban un achegue suficiente de iodo a través do leite materno e que as fórmulas infantís conteñan unha cantidade adecuada de iodo (algo que, hoxe en día, está regulado por lei).
Alimentos con iodo
É moi difícil cubrir a inxesta recomendada de iodo mediante alimentos (mesmo cunha inxesta habitual de peixe mariño), polo que a Organización Mundial da Saúde recomenda substituír o sal normal por sal yodada en toda a poboación. No entanto, as necesidades de iodo nunha muller embarazada ou lactante son superiores ás da poboación xeral. É por iso que o Ministerio de Sanidade recomendou que todas as mulleres que planean un embarazo, que están embarazadas ou que dan o peito aos seus fillos tomen a diario un suplemento que conteña 200 microgramos -ollo, non “miligramos”- de yoduro potásico.
É importante non confundir microgramos con miligramos (un miligramo equivale a mil microgramos) e evitar suplementos que conteñan cantidades superiores a 500 microgramos, ou en cuxo envase leamos ‘alga Kelp’, segundo comunicou en xuño do presente ano a Asociación Americana do Tiroides. O consumo doutras algas tamén pode resultar daniño debido a que, tal e como indicou a EFSA en 2006, o contido de iodo dalgunhas delas pode ser “extremadamente alto”.
Iodo: todas as mulleres necesitan suplementos?
A recomendación do Ministerio de Sanidade partía da base de que o grupo ao que se dirixía presentaba unha baixa inxesta de iodo e uns baixos niveis de iodo no organismo. Con todo, un taller desenvolvido en Bilbao en outubro de 2012 e organizado pola Dirección de Saúde Pública do Goberno Vasco e a Dirección Xeral de Investigación e Saúde Pública da Generalitat Valenciana detallou que os niveis de iodo na poboación melloraron e que o actual contido de iodo non só no sal yodada senón tamén no leite e os derivados lácteos (por mor da utilización de pensos enriquecidos con iodo) pode permitir cubrir as necesidades de iodo na xestación e lactación sempre que a nai consuma estes produtos de forma adecuada. A conclusión do taller foi que “a suplementación universal con comprimidos de yoduro potásico durante a xestación e a lactación materna nestes momentos non está xustificada en España”. Así, segundo o devandito taller, a suplementación debería ser selectiva.
No entanto, para o Grupo de Traballo de Trastornos relacionados coa Deficiencia de Iodo e Disfunción Tiroidea (TDY-DT) da Sociedade Española de Endocrinoloxía e Nutrición (SEEN), existen varios puntos débiles na anterior afirmación. Para empezar, as recomendacións individuais de todos os relatores que participaron no taller (un representante do Ministerio de Sanidade e catro de diferentes Comunidades Autónomas), excepto un, foron acordes coa suplementación universal con iodo en mulleres embarazadas, que planean estalo, ou lactantes.
En segundo lugar, as conclusións do taller de Bilbao plasmáronse nun documento non publicado en ningunha revista científica con revisión por pares, e non contaron co consenso explícito dunha longa lista de sociedades científicas implicadas no manexo da suplementación yodada en mulleres gestantes ou que lactan, tales como a Sociedade Española de Ginecología e Obstetricia, a Sociedade Española de Medicamento de Familia e Comunitaria, a Sociedade Española de Médicos Rurais e Xerais, a Sociedade Española de Pediatría ou a propia SEEN. A modo de exemplo, en decembro de 2012, o Comité de Lactación Materna da Asociación Española de Pediatría, ao ser preguntado sobre esta cuestión, respondeu o seguinte: “Ata que non teñamos bos estudos e a recomendación, baseada en estudos adecuados, dun organismo oficial, o ideal é seguir como ata agora”.
Ademais, a SEEN xustifica que a deficiencia de iodo segue sendo alta en España, e considera, con bo criterio, que fiarse do contido en iodo do leite e os derivados lácteos presenta unha gran desvantaxe: a falta de control da cantidade de iodo que entra na cadea alimentaria, algo que non sucede, por exemplo, co sal yodada, cuxo contido de iodo é controlado polo Sistema Nacional de Saúde. En suma, o documento recentemente publicado polo grupo de traballo TDY-DT da SEEN despexa calquera dúbida ou reticencia que poidan ter as mulleres ou os profesionais sanitarios sobre esta cuestión.
