Veto á publicidade de alimentos insanos: que son os perfís nutricionais?

O problema que se quere solucionar

Por pornos en situación, hai que aclarar que en España a situación é preocupante. Segundo datos do Estudo ALADINO (2019), en torno ao 41 % da poboación entre 6 e 9 anos sofre exceso de peso (sobrepeso ou obesidade). Isto vai moito máis alá de ser un problema estético. Non debemos caer no erro de menosprezar este aspecto, porque ten importantes implicacións psicolóxicas e sociais: marxinación, depresión, falta de autoestima, etc. Ademais, o exceso de peso pode comprometer a saúde ao asociarse co desenvolvemento de enfermidades metabólicas, como diabetes tipo 2 e enfermidades cardiovasculares.

No sobrepeso e a obesidade inflúen infinidade de factores, como a educación, o nivel socioeconómico, os compoñentes xenéticos e un larguísimo etcétera, pero sen dúbida uno dos máis importantes é a enorme dispoñibilidade de alimentos insanos e a súa omnipresente publicidade. Isto é especialmente preocupante no caso da poboación infantil, xa que se trata dun grupo de persoas que carece de criterio paira discernir si eses produtos que se lle mostran nos anuncios son adecuados ou non paira a súa dieta. De feito, a saúde é o último no que pensan á hora de pedir un alimento destas características. Por diante diso hai moitas outras cousas: cores rechamantes, personaxes infantís, xoguetes… todo un mundo de estímulos, sons e sentimentos.

Cabe destacar, ademais, que a poboación infantil carece de poder adquisitivo paira poder comprar eses produtos, así que por que se lanzan campañas dirixidas a eles? Trátase dunha técnica de mercadotecnia ben coñecida e estudada chamada “nag factor” ou “factor de amolo”: a publicidade convence ao público máis fácil de convencer, neste caso os nenos, para que sexan eles quen insistan aos seus pais e convénzanlles paira comprar eses produtos. E claro que os pais sempre poden dicir que non, pero é outra dificultade engadida ás moitísimas que xa existen cando tratamos de seguir una dieta saudable.

Tendo en conta esta situación, era prioritario regular este tipo de publicidade. En verdade xa se fai desde hai anos, polo menos en teoría. O que hoxe existe é un sistema de autorregulación, o Código PAOS, que é un código ético elaborado e xestionado polas propias empresas. O problema é que este código é claramente insuficiente (por exemplo, non se considera a composición nutricional dos alimentos) e incúmprese sistematicamente, como puxeron de manifesto varios estudos. Por iso esta medida que anuncia agora o Goberno era tan esperada.

Como se vai a facer?

Imaxe: iStock

O punto de partida parece fácil: prohibir a publicidade de alimentos insanos dirixida ao público infantil. Pero á hora da verdade a cousa é máis complicada. Una das principais dificultades é a forma de clasificar ou categorizar os alimentos paira establecer si son saudables ou non. Nun principio todo parecía apuntar a que o criterio que se ía a considerar era o sistema Nutri-Score, pero finalmente optouse pola guía de perfís nutricionais proposta no ano 2015 pola Organización Mundial da Saúde.

Que son os perfís nutricionais?

Trátase dun sistema moi sinxelo, pero non por iso deixa de ser interesante. Ao contrario. Ofrece vantaxes que outros non teñen. O modelo propón 17 categorías de alimentos; por exemplo, chocolates, bebidas enerxéticas, queixos, verduras, etc.

Este punto de partida tan sinxelo é moi interesante porque os produtos de cada categoría pertencen só a esa categoría, así que se poden categorizar de forma específica.

✅ Categorías e alimentos que si

Por exemplo, paira as froitas, verduras e verduras frescas non hai ningún tipo de restrición, así que se poden publicitar sen problema. É dicir, hai categorías “premium”, ás que obviamente corresponden os alimentos saudables, como os que acabamos de mencionar e outros, como os peixes ou os ovos.

❌ Categorías e alimentos que non

Por outra banda, hai categorías “malditas”, como as bebidas enerxéticas, os chocolates ou os produtos de pastelaría, paira os que non se pode facer publicidade, segundo estas recomendacións. Con esta medida tan sinxela evítanse prácticas pouco éticas e que adoitan confundir aos consumidores, como a que consiste en engadir nutrientes (vitaminas, minerais, etc.) a produtos insanos paira “disfrazalos” de saudables, como ocorre coas galletas ou os cereais de almorzo enriquecidos.

➖ Categorías e alimentos nas pavías

Por último hai categorías que están “nas pavías”, paira as que se establecen certos límites con respecto a determinados nutrientes (graxa total, graxas saturadas, azucres engadidos, azucres totais, edulcorantes, sal e achegue calórico). Así, só pódense promocionar se se atopan por baixo deses límites establecidos. Por exemplo, paira os iogures móstrase uns límites de 25 % de graxa, 2 % de graxas saturadas, 0,2 % de sal e 10 % de azucres totais, así que os iogures con moita cantidade de azucres engadidos dificilmente poderían publicitarse (un iogur contén de forma natural un 4,5 % de azucres procedentes do leite).

Neste gráfico, elaborado e difundido polo Ministerio de Consumo, vese de maneira clara en que tipo de soportes aplicarase a medida e a que tipo de produtos afectará:

Imaxe: Ministerio de Consumo

O sistema non é infalible e pódese mellorar, sobre todo porque categorizar ou penalizar os alimentos en función de nutrientes como as graxas saturadas ou a graxa total é un pouco simplista e queda xa un pouco obsoleto segundo a evidencia científica actual. Pero a súa gran vantaxe é esa clasificación por grupos de alimentos, o que fai difícil que se poidan facer pasar alimentos insanos por alimentos saudables.

Agora exponse infinidade de preguntas, como en que momento de 2022 farase efectiva a medida, se as empresas atoparán o modo de sorteala, se se tomarán outras medidas necesarias, como a prohibición de incluír personaxes infantís e xoguetes e, sobre todo, si será eficaz paira mellorar a saúde da poboación infantil, que é o presente e o futuro.