A comunidade científica contra a ‘mercadotecnia’ do leite de fórmula

“Os bebés até os tres anos teñen máis posibilidades de sobrevivir, crecer e desenvolver todo o seu potencial cando son alimentados con leite materno”, comeza o primeiro dos artigos da serie ‘Breastfeeding 2023’ en The Lancet asinado, entre outros, por Rafael Pérez-Escamilla, profesor da Escola de Saúde Púbica da Universidade de Yale (EE. UU.). E lembra que a lactación materna é moi beneficiosa para os nenos e as súas nais, independentemente do seu nivel económico:

• O leite materno contribúe ao desenvolvemento do cerebro, protexe aos nenos da malnutrición, as enfermidades infecciosas e a morte, á vez que reduce os riscos de obesidade e enfermidades crónicas no futuro.
• A lactación materna axuda a protexer á nai contra as enfermidades crónicas, incluídos o cancro de mama e de ovario, a diabetes tipo 2 e as enfermidades cardiovasculares.

Con todo, a pesar de todas estas bondades, hai uns datos que aos autores deste primeiro artigo e os outros dous chámalles a atención e non deixan de repetir: menos do 50 % dos bebés son aleitados de acordo ás recomendacións da OMS (exclusiva desde a primeira hora de vida e durante seis meses, ademais de complementaria xunto aos alimentos sólidos até os 2 anos), mentres que a industria do leite de fórmula ingresa ao ano 55.000 millóns de dólares. “Máis bebés e nenos que nunca reciben produtos de fórmula”, recoñecen no segundo artigo, e iso que son “incomparables en composición, propiedades inmunitarias e resultados de saúde e desenvolvemento”.

Segundo denuncian os investigadores, algúns deles expertos da OMS e membros de organizacións académicas e non gobernamentais, os maiores fabricantes de leite artificial aprovéitanse das emocións e dúbidas dos pais para manipular a información e xerar vendas á conta da saúde e dereitos das familias. Esta industria “explota as preocupacións dos pais sobre os comportamentos típicos e inestables dos bebés con declaracións de produtos e mensaxes publicitarias infundados”, sinalan.

E fano “malinterpretando” eses comportamentos e “violando” o Código Internacional de Comercialización de Sucedáneos do Leite Materno, un conxunto de normas para previr a comercialización inadecuada do leite fórmula vixente desde 1981 que, por exemplo, prohibe entregar mostras gratuítas deste tipo de leite ás nais, os traballadores sanitarios e os centros de saúde. “Incúmprese regularmente sen penalización algunha”, advirten.

Por iso é polo que ante as “dubidosas” prácticas de mercadotecnia destas empresas, os expertos reclamen medidas drásticas, como un tratado xurídico internacional que poña fin á comercialización irresponsable do leite artificial e salvagarde a saúde e o benestar das nais e as familias.

A mercadotecnia do leite artificial “manipula e explota as emocións, as aspiracións e a información científica co obxectivo de remodelar as normas e os valores individuais, sociais e médicos”, sinalan os investigadores. Pero, como o fai exactamente?Que estratexias de mercadotecnia “encubertas” leva a cabo esta industria? O segundo artigo da serie publicada en The Lancet abórdaas.

As estratexias presentan estes produtos como a solución para as nais con leite insuficiente e ás súas preocupacións respecto de certos comportamentos infantís, que en realidade son moi comúns e parte do desenvolvemento normal dos nenos. E fano con pouca ou ningunha evidencia de apoio. Varios exemplos que viron en etiquetas e anuncios dos leites de fórmula son os seguintes:

• Destacan que estes produtos poden aliviar a irritabilidad, os cólico ou o pranto dos nenos en só 24 horas. Para iso, utilizan con frecuencia as palabras “suave”, “sensible”, “acougar” ou “comodidade” co obxectivo de apelar a valores emocionais e vender tranquilidade aos pais. Mesmo afirman que teñen aditivos que proporcionan ese alivio, pero sen estar apoiadas polos seus correspondentes ensaios.
• Asocian o pranto infantil coa alerxia ao leite de vaca para vender as súas formulacións especiais.
• Afirman que o leite de fórmula mellora o soño para que os bebés durman pola noite máis tempo.
• Suxiren que os preparados para lactantes failles máis intelixentes. “Usan termos como ‘cerebro’, ‘neuro’ ou ‘coeficiente intelectual’ en letras grandes con imaxes de desenvolvemento precoz (bebés con lentes ou sostendo un lapis), pero os estudos non mostran ningún beneficio destes produtos”, aseguran no artigo.
• Nos envases, outros elementos reforzan esa imaxe positiva e tranquilizador: a minuciosa listaxe de ingredientes, as cores (o ouro), o tipo de letra…
• As estratexias de prezos sacan rendemento do “sentimento de culpa das nais que non aleitan” (e que non lles importa pagar máis), á vez que empregan vales, descontos, produtos gratis… que se dan nos mesmos centros de saúde.
• A publicidade suxire que estes produtos están apoiados médicamente e cientificamente probados.

A mercadotecnia tamén presenta os preparados para lactantes como unha opción de estilo de vida equivalentes ao leite materno e unha substitución cientificamente apoiada para todo o proceso de lactación. Como? Os investigadores comentan que reformula as mensaxes de saúde pública para promover aínda máis os seus produtos. E pon un exemplo: aproveitan a recomendación da OMS de alimentar exclusivamente con leite materno durante 6 meses para suxerir que despois deste tempo a lactación artificial é necesaria, en lugar de seguir aleitando con alimentos complementarios, porque o leite materno soa é supostamente insuficiente.

“Cando as nais teñen o apoio suficiente, entón esas preocupacións poder resolver sen acudir ao leite de fórmula”, sinalan os autores, quen propoñen que a investigación científica e as normas para estes produtos sexan reguladas co mesmo rigor que os produtos farmacéuticos.

No estudo tamén se fai referencia ao uso da tecnoloxía dixital (big data, intelixencia artificial…) para que a mercadotecnia dos leites artificiais sexa moito máis potente, pois permite unha segmentación en tempo real. Unirse a un club de nais ou de bebés nunha rede social, contar con aplicacións no móbil de embarazo ou crianza, seguir a unha determinada influencer… fai que os pais e as nais recentes sexan máis vulnerables ante certas mensaxes. Por iso é polo que os autores vexan urxente a cooperación nacional e internacional con regulacións que protexan aos consumidores neste sentido.

Os investigadores non se esquecen doutra das patas deste problema e dedican un terceiro artigo a ver as súas razóns sociais, políticas e económicas e expor recomendacións. E é que teñen claro que a lactación materna non é responsabilidade exclusiva das mulleres, senón que require dun enfoque colectivo da sociedade que inclúe a implicación de gobernos e políticas económicas e sanitarias.

Así, por unha banda, sosteñen que a lactación materna “vese socavada por políticas e sistemas económicos que ignoran o valor do traballo de coidados que realizan as mulleres, incluída a lactación, e pola insuficiencia dos investimentos na protección dos dereitos de maternidade”. Por iso, fan un chamamento aos gobernos para que proporcionen todos os recursos necesarios para a protección integral dos dereitos de maternidade e para que adopten e fagan cumprir a lexislación que prohibe a discriminación contra as mulleres durante a maternidade.

• Lactación en lugares públicos, é necesaria unha lei para a súa protección?

Entre outras cousas, reclaman a implantación dun permiso de maternidade máis remunerado de polo menos seis meses, como tamén pide a OMS. Aínda que en España se limita a 16 semanas, no mundo hai 500 millóns de mulleres que non teñen ningunha protección de maternidade. E iso que os estudos indican, como lembran os investigadores, que as nais con polo menos tres meses de baixa (paga ou non) son un 50 % máis proclives a continuar coa lactación cando regresan ao traballo en comparación coas nais que teñen que retornar antes ás súas tarefas profesionais.

Ademais, recoñecen que varios factores estruturais contribúen a que nos sistemas de atención da saúde non se promocione, protexa e apoie de maneira axeitada a lactación materna. Entre eles destacan o insuficiente financiamento público dos servizos de apoio á maternidade e a lactación materna ou a normalización da influencia empresarial e os conflitos de intereses nos sistemas de saúde. Abordar estas deficiencias estruturais e os conflitos de intereses comerciais, ademais de aumentar o financiamento público e corrixir o desaxuste entre os intereses privados e públicos son as recomendacións que fan os expertos no último artigo.