O psicólogo Javier Urra (Estella, 1957) é una das voces máis autorizadas de España paira falar sobre menores e todo o que lles rodea. Doutor en Psicoloxía e Ciencias da Saúde, o seu currículo é inabarcable. Autor de decenas de libros, durante cinco anos foi Defensor do Menor da Comunidade de Madrid, aínda que hai décadas que trata con nenos e adolescentes, algúns deles moi conflitivos. Nesta entrevista falamos con el sobre a violencia xuvenil, un fenómeno paira o que considera que a “clave pasa pola prevención. A educación é primordial”. Por iso incide no papel dos pais e nais: “Non podemos ser analfabetos tecnolóxicos. Temos que coñecer que sistemas existen paira protexer aos nosos fillos”.
Os crimes de Samuel Luiz na Coruña e de Isaac López en Madrid, a malleira a Alexandru Andrei en Amorebieta… Que está a pasar?
Ten algo de sintomático, non son feitos puntuais. Son agresións que se cometen por grupos violentos nos que hai rapaces conflitivos, algúns con antecedentes, e calquera escusa sérvelles paira explotar a súa violencia. Ademais, adoitan gravar a agresión e despois cólgana en redes. Isto banaliza una violencia que adoita ser extrema, sen límites. Dalgunha maneira lémbrame á película ‘A laranxa mecánica’, na que o máis psicópata golpea e, a continuación, o resto do grupo actúa, de forma que a responsabilidade queda así diluída. Todo isto é preocupante, pero en nada identifica á mocidade. Non hai que esquecer que os mozos tamén son as vítimas.
A que se deben eses ensañamientos?
A miña hipótese é que vimos dunha etapa na historia onde a relixión tiña moito peso e o concepto do pecado xogaba un papel destacado. Una sociedade, máis ou menos relixiosa, na que a caridade e a compaixón eran valores importantes. Algúns deses aspectos hoxe diluíronse. Polo xeral, a sociedade confía na ética, na moral, na empatía. Pero dá a impresión de que existen familias que non educan aos seus fillos na compaixón, na responsabilidade individual, no autodominio. Esta última palabra é importante. A vida caracterízase polo autodominio e, si a estes mozos non se lles educa nestas aptitudes, criaremos a seres que se agrupan paira confirmar a violencia como una forma de reivindicación e até de autoafirmación.
Cando colgan as súas agresións nas redes sociais, son conscientes de que lles poden identificar e deter?
Fano para que todo o mundo apláudalles. E algúns cometen eses delitos precisamente porque os poden gravar. Banalizan a violencia de tal maneira que pensan que non lles vai a pasar absolutamente nada. Si son menores de idade poden crer que a resposta penal é escasa, e para nada é así. Un xuíz pódelles privar de liberdade durante moitos anos. É importante que a sociedade saiba que, ante feitos deste tipo, a lei prevé sancións moi duras. A clave pasa pola prevención, e aí a educación é primordial.
As posibles secuelas emocionais provocadas pola pandemia teñen algo que ver?
Non, en absoluto. Quen atacan son novos que xa están mal e que sofren algún tipo de patoloxía. Estes agrupamientos violentos nacen porque a violencia gústalles. Pero hai que exporse preguntas que van máis aló. Se avergüenzan? Teñen sentimento de culpabilidade? Os pais dos agresores piden perdón aos das vítimas? Cal é a reacción das súas familias una vez cometeuse o feito? Isto é interesante coñecelo paira saber de que tipo de xente estamos a falar. Ao día seguinte do crime de Samuel Luiz na Coruña, os agresores reuníronse paira borrar pegadas e non ser incriminados, non por un sentimento de compaixón cara á vítima. Salguen a beber, e porque beben e toman drogas cometen estas accións? Ou, como eu creo, salguen directamente a agredir e, paira ter case una coartada, beben e se drogan? É todo un pouco máis complexo do que parece.
A mocidade de hoxe é máis violenta que a de xeracións anteriores?
Para nada. A mocidade comete hoxe menos delitos, aínda que si máis agresións sexuais, ás veces en grupo. Habería que ver por que ocorreu isto: si as redes sociais transmiten imaxes que son máis agresivas, si o consumo de pornografía moi violenta por nenos de 11 ou 12 anos inflúe na súa percepción de que está mal ou que está ben… Na última década, tamén se disparou a violencia filioparental [de hijos a padres].
Entón, que está a fallar?
O sistema, en xeral, funciona. Si é certo que, nalgúns casos, as redes sociais poden ser síntoma de algo. É interesante ver que mensaxes emiten os mozos nas súas casas, como actúan, que familias teñen… Os comportamentos violentos non nacen por xeración espontánea. Normalmente adoita haber fallos nas estruturas educativas neses fogares.
De que maneira afectan as redes sociais na educación dos nosos fillos?
No esencial, edúcase igual que antes pero con outros instrumentos. Internet é una autoestrada de coñecemento e de relación interpersoal interesante, pero ten os seus riscos. Por exemplo, é un espazo onde demasiadas veces hai pouca reflexión e dicimos o que pensamos sen reparar moito no que dixemos. Podemos atopar webs moi útiles e enriquecedoras e, á vez, páxinas nocivas, perigosas, con mensaxes temibles que en determinadas personalidades poden chegar a facer dano. Por iso, como traballar correctamente con estas novas ferramentas dependerá de moitos factores: da atención que lle poñan os pais, de como manexen determinadas situacións, do interese que lle dediquen aos fillos, de si estes teñen relacións sociais máis aló da pantalla…
Como debemos actuar para que os nosos fillos non cometan estas condutas violentas?
Os pais non podemos ser analfabetos tecnolóxicos. O primeiro é estudar como funcionan estas ferramentas. Por idade, criterio e experiencia, sabemos cales son os límites e os riscos. É importante que os pais nos preparemos, leamos e coñezamos que sistemas existen paira protexer aos nosos fillos. E, por suposto, debemos formarlles. Iso pasa por estar preto deles, conversar, saber das súas amizades, dos seus gustos, como é a súa vida.
Este ano, España aprobou a súa primeira lei integral paira protexer aos nenos fronte á violencia. Que opina desta norma?
Esta nova lei é una actualización da que entrou en vigor en 1996. O que ocorre é que pasaron os anos e era o momento de retocar algúns aspectos. España ten un sistema lexislativo que está ben, como demostra esta lei. Contamos cunha boa rede de centros de protección de menores e, en xeral, as comunidades autónomas dispoñen de suficientes medios paira facerse cargo da custodia dos nenos, sempre que se dean as circunstancias legais.
Devandito isto, hai un tema no que estamos mal, que é o dos menas [menores extranjeros no acompañados]. Esta é una cuestión moi sensible, porque nela entran en xogo outros factores esenciais paira España, como é a convivencia con Marrocos. Os menas son a materia suspendida da protección do menor en España. E a súa xestión é complicada, porque a estes mozos non lles podes encerrar nun centro paira protexerlles, porque en principio non cometeron ningún delito. Si salguen á rúa, prostitúense ou rouban e non os detés, xeran una gran alarma social. É un tema que ten un enorme custo económico e social, porque cando cumpren a maioría de idade, moitas veces non teñen traballo e acaban na rúa. O cal é moi malo paira eles e tamén paira o resto da sociedade.
