Acoso escolar: como detectalo e afrontalo

A prevención é a mellor arma para acabar con este problema. Para José María Avilés, doutor en Psicoloxía e membro de Convives (asociación que traballa a convivencia positiva na escola), “é necesario activar na sociedade e nas comunidades educativas resortes continuados e específicos que aborden a prevención. Non basta con traballar a convivencia. É necesario dirixirse contra o acoso”. E para iso, “debe ocupar espazo nas paredes do centro, nas conversacións do alumnado, entre as preocupacións das familias, nas actas dos claustros, nas actividades de clase…”, apunta na revista dixital da asociación de xullo de 2015.

E no caso da familia, o seu labor está en “ensinar aos fillos valores, inculcándolles a importancia do compañeirismo, a solidariedade, o apoio e a axuda, ensinándolles a ser asertivos sen ser agresivos na defensa das súas ideas fronte a unha acción ou conduta dun igual”, recolle a ‘Guía para Pais e Nais’ da Confederación Española de Asociacións de Pais e Nais de Alumnos (CEAPA). “Un neno que sabe defender os seus dereitos non terá bullying“, augura Zaitegi. Escoitarlles sen xulgarlles e facerlles ver que delatar, soplón ou chivato son etiquetas negativas que poden utilizarse para disuadirlles de informar sobre unha acción agresiva ou acoso axudará a que non calen se ven inxustizas como o acoso escolar. Un correcto control parental de acompañamento no uso do TIC, como o que propugna Internet Segura for Kids, tamén é fundamental hoxe en día.

Como detectar o acoso escolar e actuar desde casa

• O meu fillo sofre acoso?Un acosado non se relaciona cos seus amigos e familia como antes: está apático, como ausente, móstrase huidizo, ten moitos cambios de humor. Come en exceso ou lle dá por non comer. Pon mil escusas para non ir ao cole. Quéixase de dor de barriga ou de cabeza. Presenta negróns. Pregunta se algo do que lle dixeron é verdade. Vén do colexio con roupa rota ou sen algún material escolar. Ten problemas para durmir. Non utiliza tanto o móbil nin o computador e cando o fai despois está ansioso ou triste…
• O meu fillo acosa?Ao acosador cústalle empatizar e compadecerse do outro. “El buscoullo, merecíallo”, comenta para xustificar os seus actos. Non ten sentimentos de culpa. Frústrase con facilidade. Móstrase agresivo en casa. Non respecta as regras. Cre que coa violencia uno logra o que quere. Gústalle burlarse e ridiculizar aos demais. Resúltalle difícil controlar o seu mal xenio.
• Acosado.Ninguén ten dereito a facerche dano, a tratarche así. Ti non tes a culpa. Pero non te poñas ao nivel dos teus acosadores. Cóntallo aos teus pais. Acode aos teus profesores sen medo. Busca axuda entre os teus compañeiros. Se non o dis, dificilmente o abuso pare. E deféndeche. Dille que non estás de acordo co que está a facer. Faino seguro de ti mesmo. Se non falas, el faise máis forte. E reúne probas ou datos. Non elimines información, en caso de ciberbullying, pois o rexistro de chamadas, mensaxes, SMS ou MMS facilitarán aos especialistas a identificación do acosador e, no seu caso, perseguilo. Unha foto ou captura de pantalla servirán.
• Pais da vítima.Se sospeitas de que o teu fillo está sufiendo acoso escolar, busca o momento adecuado para falar con el. Se non se abre, lémbralle que estás aí para o que sexa e que buscar axuda non é chivarse. Aínda así, fala co seu titor e os seus amigos da túa preocupación. E se quere falar, deixa que se exprese. Non lle xulgues, ponche nos seus zapatos. Non lle botes en cara que podería facer. E non lle sobreprotejas, pero feixe que senta apoiado en todo momento e dille que pasos ides dar. Pon en coñecemento do centro o que ocorre para que inicie o protocolo de actuación segundo a comunidade autónoma. Tes dereito a estar informado de cada paso. E dá un prazo para que se tomen medidas. O cambio de colexio, de primeiras, non é a solución. Esta medida non fai máis que victimizar ao menor e, en moitas ocasións, os nenos volven sufrir acoso no novo centro. O mellor, segundo os expertos, é reforzar a súa autoestima. Confía no orientador escolar. Pero non tentes resolvelo pola túa conta. Ir a Inspección educativa e denunciar serían as últimas opcións. Mentres, en casa, mantén o clima de confianza e valora se o teu fillo necesita axuda psicolóxica.
• Pais do acosador. Escucha a súa versión. Fálalle desde a confianza e tenta pescudar por que actúa así. Móstralle o teu desaprobación e dille que estás preocupado por el. Faille que pense como sentiría se llo fixesen a el. Axúdalle a reflexionar sobre valores como a empatía e a solución pacífica de conflitos e a que recoñeza que se equivocou e que deberá asumir as súas consecuencias, con petición de perdón incluída. Por suposto, non restes importancia ao ocorrido nin xustifiques a agresión. Dille que o comunicarás ao centro escolar para traballar conxuntamente e axudarlle con profesionais especializados.
• Pais da testemuña. Presta atención ao que conta sen opinar. Anímalle a ser valente e a estar sempre ao lado da vítima. Pide que se una a outros compañeiros para axudar ao acosado e a comentar ao titor o que coñece da situación. Insiste en que iso non lles converterá en chivatos e que non teñan medo a represalias do agresor, pois en canto non senta apoiado polo resto, deixará de actuar.

Iniciativas en marcha contra o acoso escolar

• Plan Estratéxico de Convivencia Escolar (2016-2020). Sete eixos que gardan relación coa prevención de todo tipo de acoso e violencia escolar. Conta co teléfono gratuíto de atención a vítimas do acoso escolar e inclúe a reactivación do Observatorio Estatal de Convivencia Escolar, que non se reúne desde 2012.
• KiVa. O prestixioso programa desenvolvido polo Ministerio de Educación de Finlandia trata de reducir o número de caso de acoso escolar implicando a docentes, nenos e pais baixo tres alicerces: prevención, intervención e supervisión.
• Plan Nacional para a Prevención do Acoso Escolar. Plan de prevención integral creado pola Asociación Española para a Prevención do Acoso Escolar (AEPAE) tras a experiencia directa con case 4.000 vítimas de acoso escolar e a súa contorna máis próxima.
• Programa TEI. Tutoría Entre Iguais é un programa de convivencia institucional orientado a mellorar a integración escolar e traballar por unha escola inclusiva e non violenta. Baséase na tutorización emocional entre iguais onde o respecto, a empatía e o compromiso son os alicerces básicos do seu desenvolvemento en preto de 600 centros educativos.
• Bizikasi (Aprendendo a convivir). “É o KiVa vasco”, cualifica Zaitegi ao programa de convivencia positiva do departamento de Educación do Goberno vasco, que traballa as competencias persoais e sociais, a autorregulación e os valores. “Con el estamos a previr a drogadicción, a violencia de xénero, o bullying… É un antibiótico de amplo espectro. Vale para todo”, afirma.
• Escolas Conscientes (EECC). Incide na práctica de mindfulness e compaixón como ferramenta que axuda a orientarse cara ao autocuidado e a autorregulación das emocións difíciles. “A persoa non envorca a súa violencia emocional ou física sobre outros”, sostén Isabel Rubió, coautora e formadora deste programa implantado en colexios de Valencia.
• Charlas para pais. Save the Children ofrece un curso gratuíto onde José Antonio Luengo (psicólogo educativo e experto en prevención da violencia na infancia) dá claves que axudan aos pais e nais a protexer aos seus fillos.
• Campañas. Con ‘O ciberbullying NON me gusta‘, Cruz Vermella Mocidade pretende sensibilizar aos mozos sobre o uso dos medios dixitais para non exercer acoso entre iguais, coa idea de incidir tamén na capacidade que teñen quen están na contorna para actuar e cambiar esta realidade.
• Novas tecnoloxías. Realidade virtual para fomentar a empatía ou intelixencia artificial para identificar casos de bullying centran as últimas ideas en marcha.