O neno chora, grita, patalea, tírase ao chan e ata pode pegarche, dicir palabras que poden ferirche, ou, pola contra, illarse na súa habitación. Todas elas son condutas normais nunha rabieta ou berrinche. E teñen a súa explicación científica. Coñecela farache ver ao teu fillo de 2-3 anos, e ata con máis idade, de maneira diferente cando pase por unha. E tamén actuar de forma distinta. A continuación de contamos que pasa no cerebro e o resto do corpo cando un neno ten unha rabieta. E apuntámosche que debes facer e que non nestas circunstancias.
Que é unha rabieta?
Ao redor dos dous anos de idade, os nenos e nenas teñen reaccións emocionais que desconcertan aos seus pais. Cando chega a hora de irse a durmir, ou no momento de ter que vestirse, por unha chuchería… ou aparentemente sen motivo, o pequeno explota en pranto, berros, rabechas… Estas rabietas ou berrinches son condutas evolutivas, propias do desenvolvemento do menor; a súa reacción ante unha situación de frustración, impotencia ou malestar.
Que significan? A estas idades, “o neno vai gañando en autonomía e xorde nel a conciencia de que é unha persoa distinta aos seus adultos e que pode decidir. Empeza a dicir ‘non’, como unha maneira de diferenciarse e de pór un límite respecto dos adultos”, comenta Leire Iriarte, psicóloga sanitaria e vicesecretaria da Sociedade Española de Psiquiatría e Psicoterapia do Neno e do Adolescente (Sepypna). Esta oposición tamén é unha mostra de que quere construír a súa propia identidade. E como os recursos lingüísticos do neno aínda son escasos, sérvese dunha manifestación conductual (a rabieta) para explicar o que quere (ou non) ou simplemente que lle ocorre ou sente. “É reflexo dun conflito ou loita interior do neno e que non sabe xestionar”, recoñece.
E ocórrelles a todos. Pero a súa personalidade e temperamento ten moito que dicir. Algúns nenos reaccionan máis forte e con máis rapidez (os que adoitan ter máis rabietas), e outros o fan con menos forza e tardan máis en reaccionar (teñen moitas menos). Con todo, por sexos non hai apenas diferenza. Os nenos son máis propensos a mostrar o seu malestar con condutas e mentres que eles teñen a patalear, elas prefiren illarse nunha esquina ou na súa habitación.
Os nenos con patoloxía neurológica (dano cerebral, autismo…) teñen máis rabietas, pero, por suposto, o berrinche non é en si mesmo un síntoma de trastorno mental. “No caso de que sexa continuado, sen posibilidade de acougarse e, acompañado doutras manifestacións problemáticas, poderiamos pensar que algo está a ocorrer”, sostén Iriarte.
Imaxe: mohamed Abdelgaffar
Entón, cando unha rabieta non é normal? “A rabieta é unha reacción tan natural e fisiológica como facerse pis cando un é pequeno”. Así de claro exprésase Álvaro Bilbao, neuropsicólogo e experto en plasticidad cerebral. Por iso, ao cinco e mesmo ao sete anos, tamén os berrinches poden ser habituais. “Hai nenos que teñen moi pouco autocontrol e os pais ponse nerviosos e non o fan ben… polo que podería perpetuarse máis no tempo”, sinala. E é normal.
Pero en idades tan avanzadas tamén pode servir como ferramenta de control, de mostrar certo poder sobre os demais ou de tentar conseguir algo que quere. Estariamos ante rabieta secundaria ou instrumentalista. “Pasa —di Bilbao— en nenos que tiveron moitas rabietas e os seus pais ceden, polo que empeza a telas para lograr o que quere”.
Que pasa no cerebro (e o corpo) do teu fillo cando ten unha rabieta
Álvaro Bilbao coñece moi ben o cerebro infantil. No seu libro ‘O cerebro do neno explicado aos pais’ (2015) achégalles o mundo interior dos máis pequenos para que poidan educarlles desde a comprensión das súas verdadeiras necesidades. E as rabietas tamén teñen a súa explicación.
A parecencando o neno ten uns dous anos. Por que non antes? “A estas idades xa se desenvolveu unha zona da cortiza cerebral que permite persistir, manter a atención ou a intención nun tema concreto. Con todo, non ten desenvolvida a outra capa do cerebro que lle permite controlar as súas emocións. O neno non ten suficientes neuronas dopaminérgicas na cortiza prefrontal; as que teñen a capacidade de inhibir os estados emocionais máis intensos que suceden no sistema límbico. É coma se tivésemos un coche que non ten freos”, aclara.
Entón, cando unha rexión do cerebro emocional excítase en exceso debido á frustración, a tristeza ou a calquera outra emoción que resulte moi intensa, o neno non será capaz de dominar o seu estado de ánimo. “Atópase atrapado entre esa necesidade de loitar polo que quere e a incapacidade por acougarse só. Nese momento, unha maneira de acougar esa tensión emocional que se produciu é a base de pranto, pateadura… A rabecha non ocorre para conseguir o que quere, senón que ocorre cando se deu conta de que non e é entón cando descarga as emocións”, comenta.
E como o fai? Durante unha rabieta ocorrerán dúas reaccións físicas:
- O neno axitarase con pateadura, golpes, berros… O sistema nervioso parasimpático está activado e recórrese ao movemento como forma de descargar esa emoción. Os ganglios basales actívanse e o corpo móvese. Aquí tamén ten moito que ver a dopamina. “Cando temos unha frustración, saímos a correr, a facer exercicio… activar este circuíto motórico axúdanos a activar a dopamina; que é unha fonte de calma”, afirma o neuropsicólogo.
- O neno chorará. Actívase a produción de serotonina, un neurotransmisor que nos tranquiliza. “Chorar é unha estratexia ben pensada a nivel biolóxico para que o neno acóuguese antes”, asegura Bilbao.
Imaxe: Ba Phi
Así que, aínda que vexamos ao neno enrabietarse, o que está a facer en realidade é tentar acougarse. Por iso é polo que “non debamos minimizar estas reaccións ou enfadarnos pensando que está a reaccionar por algo que para nós pode resultar ata unha nimiedade, senón tratar de entender o que lle está ocorrendo nese momento e por que necesita expresarse desta maneira”, recomenda a psicóloga clínica Leire Iriarte.
Pódese previr un berrinche?
Previr os berrinches, por tanto, é difícil, pero podemos tentar minimizalos. Como? A membro de Sepypna achega dúas pautas:
?? Evitar situacións que estimulen ou faciliten que o neno se manifeste desta maneira: móstrase moi canso, está famento ou ten algunha incomodidade física. Neste sentido, Bilbao discrepa: “Hai pais que confunden necesidades con rabieta. O neno que ten fame non ten unha rabieta, senón que está a pedir cubrir unha necesidade: comer. Pero o que quere unha chocolatina e almorzou hai unha hora, está a pedir un capricho. É bo que os nenos entendan a diferenza entre necesidade que se debe cubrir e un capricho que pode esperar e que é bo que neno teña resistencia”.
?? Anticiparlles o que vai ocorrer. “Os nenos deben ter claras unas poucas normas firmes, coherentes e consistentes, de maneira que poidan anticipar que é o que vai ocorrer”, explica a psicóloga. “O neno necesita límites, que lle digan que ‘non’, porque isto lles proporciona organización, seguridade e axúdalles a poder regularse por si mesmos”, resume.
Como actuar ante un berrinche
E se aparece unha rabieta, que podemos facer? É habitual que esas situacións os pais sintamos impotentes, rabiosos, culpables… pero é importante manterse acougados neses momentos. Por tanto, non se debe reaccionar con angustia, rabia ou enfado. Álvaro Bilbao dános varios consellos respecto diso:
? Non debemos gritarlle nin castigarlle. Tampouco deixarlle só. E non facerlle sentir vergoña.
? Si debemos quedarnos á beira do neno, darlle tempo e darlle un abrazo cando o berrinche termine e dicirlle que estea tranquilo e que estamos aí.
Para Iriarte, non hai fórmulas, pero é importante ser pacientes e entender que cada neno ten o seu ritmo e os seus tempos: “Cada pai deberá ver en cada momento e en función do que lle axuda ao seu fillo cal é a mellor estratexia que lle axuda a acougarse”.
Así, se o uso das palabras pode ser insuficiente ou fai que empeore a situación, poderiamos actuar: abrazarlle, agarrarlle, pornos ao seu lado en silencio, levalo a un sitio tranquilo… calquera cousa que axude a diminuír a forza ou intensidade da rabieta. E, a medida que o neno se vai acougando, a psicóloga recomenda “falarlle, empatizando co seu malestar ou coa súa emoción, tratando de transmitirlle que, a pesar de que non estamos de acordo coa maneira en que expresa o seu malestar, imos axudarlle a facelo doutra maneira, reafirmando o amor e o agarimo que lles temos”. E deixarlle só? Deixarlle nun lugar tranquilo non significa abandonarlle. “Pódeselle acompañar, pero se non quere, podemos saír da habitación e acudir cada certo tempo, de maneira que senta que estamos aí e ímoslle a axudar”, apunta.
Ás veces pasa que este tipo de rabechas danse na rúa, tendas… sitios onde hai xente. Isto pode facer que vos sintamos máis incómodos, pasemos ata vergoña, non saibamos como reaccionar e inhibámonos á hora de controlar a conduta do neno. O neuropsicólogo xustifica esta conduta: “Estas persoas, de pequenos cando tiveron unha rabieta, tiveron un adulto á beira que lles fixo pasar vergoña, fíxolles sentir culpa, que iso non estaba ben…”.Que facer nestes escenarios? “Tratar de ignorar o posible xuízo social”, aconsella Leire Iriarte. “Non xulgarnos a nós mesmos nin dicir ao neno ‘ata aquí’. Se sabes que a rabieta é normal, que o teu fillo o que está a facer é descargar esa rabia, esa frustración… tes unha baza máis para poder estar tranquilo e levar ao neno desde a calma”, resume Álvaro Bilbao.
