O coronavirus transformou as nosas vidas; tamén o ensino. Durante meses, o virtual impúxose e abriu novas realidades: pantallas de computadores, teléfonos e tabletas substituíron a aulas e lousas; profesores de escola ordinaria convertéronse en docentes en liña; pais que tentan manter o seu día a día laboral co teletrabajo, de súpeto actúan tamén como mestres dos seus fillos; e estudantes que mesmo botaron de menos ir a clase. Tras un final de curso precipitado, os meses de verán serven para preparar a volta ao cole tras a covid-19. Agora ben, convén facer deberes durante as vacacións? Como volver á normalidade coa maior seguridade e evitar ansiedade nos alumnos?
Hai que seguir estudando no verán?
As vacacións estivais son (adoitan ser) sinónimo de desconexión e goce dos pequenos praceres; pero tamén de cadernos escolares de verán ou dalgún que outro traballo para reforzar o que os estudantes aprenderon durante o curso. Tendo en conta dúrao que foi esta pandemia para os máis pequenos, algúns docentes cren que se gañaron un merecido descanso. Como Cristian Olivé, candidato ao Premio Educa Abanca ao Mellor Profesor de España e membro do máster universitario en Formación do Profesorado de Educación Secundaria e Bacharelato na Universidade Pompeu Fabra, para quen ter en conta a opinión dos fillos é esencial: “Quizá se debería expor en casa o debate de se lles apetece realizar tarefas académicas durante o verán ou se se inclinan máis por actividades de lecer. Ao final, os alumnos teñen dereito a decidir que tipo de verán gozar. Estou convencido de que moitos quererán repasar contidos, pero outros desexarán desfogarse e botar a correr como nunca”.
Pola súa banda, a pedagoga Yolanda Domínguez Frejo sostén que este ano tan especial é conveniente algún tipo de reforzo. Iso si, os deberes estivais deben ser personalizados. Aínda que os profesores non estiveron con eles desde marzo, coñecen ben aos seus alumnos polo seu traballo anterior cos mozos. Estiveron xuntos desde setembro ata marzo, compartiron clases, tutorías e mesmo actividades extraescolares. Por iso, están capacitados para saber que demanda cada un deles, cales son os seus puntos fortes e os seus puntos débiles, que tarefas poden facer para saír reforzados. “Que cada neno teña as tarefas que necesita para reforzar aqueles contidos fundamentais para o curso que vén”. Non se pode mandar as mesmas tarefas a todos, porque para uns resultará facilísimo facelas, mentres que para outros se converterá nun esforzo aínda maior que durante o curso, ao non ter apoio dos profesores e quizá tampouco dos seus maiores, ou dun profesor particular. E, por suposto, queda descartado aprender novos contidos: basta con centrarse en obxectivos mínimos fundamentais para poder seguir o curso seguinte con éxito.
Agora ben, se se opta por un verán con deberes, os pais deben entender que os nenos teñen que descansar un tempo —mínimo, un mes ou mes e medio— sen facer nada relacionado co estudo. “A mente necesita desconectar e ter horarios máis flexibles que durante a rutina dos demais meses do ano”, explica a pedagoga. “O resto do tempo, si que lles vén moi ben recuperar certos hábitos de traballo que, segundo a idade, poderían ocupar de media hora a unha hora e media diaria”, conclúe Domínguez Frejo.
Aprender xogando
Aprender é unha aventura que vai máis aló de abrir un libro, tomar apuntamentos nunha aula ou presentarse a un exame de avaliación. Por iso, a propia Unesco (Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura) anima a pais e a profesores a “ir máis aló do ensino e a aprendizaxe formal e considerar tamén a educación informal”. Débese motivar o máis posible aos estudantes para que xoguen e participen en actividades de aprendizaxe entretidas que lles permitan levantar o ánimo en tempos de crises e aumentar a súa motivación por aprender. E máis se estamos de vacacións.
Imaxe: Getty Images
Os cadernos de verán resumen os contidos principais de cada materia e tentan facelo dunha maneira máis lixeira que os libros de texto habituais; con todo, moitos alumnos adoitan considerar que son “máis do mesmo”. “As tarefas estivais terían que ser moitísimo máis lúdicas. Contamos con Internet —unha valiosa ferramenta para os educadores— onde hai miles de páxinas que resultan moito máis atractivas que as fichas ou o caderno de quenda”, aconsella a pedagoga. “Trátase de que os deberes estivais sexan motivadores, porque se lles damos o mesmo que no inverno, non conseguiremos nada, só potenciaremos a súa frustración”.
Toda actividade que aos nenos e nenas parézalles útil e teña que ver co seu mundo será un recurso moi apropiado. Cales? Por exemplo, materiais en liña que lles permitan interactuar, redactar un caderno de bitácora do verán, escribir as súas propias historias, así como outras experiencias que no inverno, por falta de tempo, non se poden levar a cabo. Cristian Olivé engade outras vivencias, como establecer o diálogo intergeneracional, ler e escribir as súas propias reflexións ou debater temas de actualidade cos adultos.
Despois do longo peche desta primavera en casa, as actividades deberían ter lugar ao aire libre: no monte, na rúa, na praia… ou nun parque. E sempre en compañía de máis nenos porque, como apunta Yolanda Domínguez, “relacionándose con outros é como máis e mellor aprenden, aínda que sexa gardando distancias e con máscaras”. E se este ano renunciamos a un campamento de verán (algúns hai, suxeitos á nova normativa de seguridade e hixiene), a mellor solución é establecer redes de adultos —outros familiares ou pais de amigos, se os propios están a traballar— para permitirlles saír o maior tempo posible de casa.
Os retos do novo curso escolar
Igual que o teletrabajo dos maiores revelouse como ferramenta eficaz nesta etapa, parece claro que no próximo curso a educación en liña convivirá en maior ou menor medida coa presencial, segundo os expertos. “Durante as semanas de confinamento, alumnos e profesores tiveron que desenvolverse como nunca dentro dunha contorna dixital, así que deberiamos aproveitar todo o que aprenderon e potencialo a partir de agora”, apunta Cristian Olivé.
Pero a próxima volta ao cole non estará só marcada polos contidos que os estudantes deban aprender, pola maneira de impartilos ou polas normas sanitarias que determinan a nova normalidade nos centros educativos. Tamén será preciso que profesores e pais reforcen a parte emocional dos alumnos, tal como afirma Cristian Olivé: “Non deberiamos lanzar a teoría como unha metralladora para tentar recuperar o perdido, senón ver durante o próximo curso o que gañamos e fortalecelo. Será necesario moito traballo en equipo entre alumnos e moita atención individualizada. A escola é un espazo de encontro e debate, de autoconocimiento e reflexión. Se cremos que a educación supón só transmitir coñecementos, temos os días contados”.
O confinamento da primavera foi duro: nenos e adolescentes sufriron unha carga emocional forte e cada un soportouna como puido, dependendo en especial da súa situación familiar. “Non podemos aparentar que non pasou nada, hai que traballar eses sentimentos durante o curso”, recomenda Yolanda Domínguez. Como? Potenciando as tutorías, non só en grupo, senón tamén a título persoal. Porque os menores teñen que falar da covid-19, de como eles viviron o confinamento, expresar como cada un queira —e poida— as súas vivencias. E para alcanzar ese obxectivo é preciso que existan espazos na propia escola nos que poidan contar as súas preocupacións emocionais e sociais, non só as educativas.
