En España, a criminalidade xuvenil non é preocupante. Casos como a brutal malleira ao mozo Alexandru na localidade biscaíña de Amorebieta non son frecuentes. Pero os menores delinquen. A maioría dos delitos en xustiza xuvenil son lesións (30,6 %), roubos (19,2 %) e furtos (9,2 %), mentres que os homicidios e as agresións sexuais tan só resultan un 0,2 e 0,3 %, respectivamente, segundo datos de 2020 do Instituto Nacional de Estatística. Engadir anos á condena dos rapaces non axudaría a solucionar a violencia xuvenil, segundo os expertos. De verdade a lei do menor é tan dura? Entón, como combater a violencia xuvenil? Tanto a familia como as institucións teñen un papel crave na prevención e a maneira de atallala canto antes.
Lei do menor: norma dura ou demasiado laxa?
Cando a violencia convértese en delito entra en escena a lei do menor. Este verán cumpríronse 20 anos dunha normativa que ten un compoñente sancionador, pero sobre todo educativo, e que deixa moi claro que se fará todo o posible para que o internamento sexa o último recurso”. Esta lei sinala que:
- Os menores de 14 anos que cometan un delito en España non teñen ningún tipo de responsabilidade penal.
- Ao cumprir 14, xa son responsables penalmente, pero coa diferenza de que si cometen un delito grave, é dicir, que implique penas no Código Penal paira un adulto de máis de 15 anos –como agresións sexuais, homicidios ou asasinatos–, non pasarán máis de cinco anos internados, máis outro tres anos de liberdade vixiada.
- Si cando o menor comete os feitos ten entre 16 e 17 anos, a pena é algo maior: un máximo de oito anos de internamento, máis una liberdade vixiada con asistencia educativa de até cinco anos.
Isto paira parte da opinión pública é moi pouco. Paira os expertos, con todo, é bastante. Despois de 20 anos traballando con temas da lei do menor, Laura Pozuelo, profesora de Dereito Penal na Universidade Autónoma de Madrid (UAM), considera que “esta lei é bastante dura e non se corresponde co noso nivel de delincuencia, nin por número de delitos nin pola gravidade. Ademais, é una lei que se foi endurecendo cos anos”.
A avogada engade, ademais, que o que nos transmiten os medios de comunicación á opinión pública e a realidade non coincide. Explícao así: “Hai que informar, pero cando se dá moita información sobre determinados casos extremadamente brutais, se distorsiona a imaxe que a opinión pública ten sobre a frecuencia coa que estes delitos ocorren. A delincuencia en España é baixa e leva sendo así décadas. Existen crimes, asasinatos e homicidios, pero son moi poucos, aínda que sempre cunha gran repercusión”. O traballador social José Javier Navarro coincide: “A maioría dos delitos en xustiza xuvenil son roubos, delitos contra a saúde, tráfico de drogas, furtos e lesións”.
“Que a un rapaz intérnenlle nun centro 15 anos, en lugar de oito, non vai disuadir a outros de cometer un delito. O que si que teremos son máis novos durante máis tempo sen liberdade e, en consecuencia, tras acabar a pena teremos na rúa a máis suxeitos marginalizados”, di a penalista. En opinión destes expertos, non hai que ser máis sancionadores, pero si máis contundentes. “A xustiza xuvenil ten que ser máis rápida. Hoxe un menor pode entrar a roubar a un súper e até dentro de nove meses non lle xulgan. Mentres tanto, ata que chegue a sanción, entrará outro día a unha tenda a roubar un pantalón, a semana seguinte irá a por un casco de moto e así, o delito irá crecendo e facéndose cada vez máis grande. A responsabilidade ten que ser asumida antes, con máis medios educativos, xurídicos e menos protocolos burocráticos”, explica Navarro.
Violencia xuvenil: reincidencia ou reinserción
É complicado facer un seguimento do comportamento e a adaptación social destes mozos tras saír do internamento, xa que por lei elimínase calquera antecedente penal que teña un menor. Pero a taxa de reincidencia é moi alta. Máis dun 50 % deles delinque de novo.
“Castigar, castigar e castigar está demostrado que non serve de nada. Se non lles pomos educadores ou institucións adaptadas ás necesidades destes mozos, una vez saian do seu peche volverán cometer algún delito”, sinala o traballador social. Pola súa banda, a profesora Laura Pozuelo asegura que a reinserción en España está infrasubvencionada. “Necesítase investir en ela”, advirte.
Que factores actúan á hora de volver ou non a reincidir? Aínda que hai causas que non se poden cambiar, outras si, e son as que hai que traballar. Por exemplo, vivir una infancia cun proxenitor no cárcere é algo que non se pode cambiar, pero consumir drogas, saltarse as clases ou ter amigos perigosos, si. “Se tes a sorte de ter unha contorna que non delinque nin consome, e isto lévache a coñecer a xente que tampouco o fai e creas una familia, non tes por que ser un caso perdido. Non hai ningún caso imposible”, sentencia Navarro.
A intervención dos pais ante un fillo violento
Identificar o problema, é dicir, darche conta de que tes a un agresor en casa, non é fácil. O terapeuta Toni Cano, no transcurso dunha intervención que fixo hai anos de maneira grupal con pais dunha escola onde se tentaba identificar o acoso escolar, lanzou a seguinte pregunta: quen dos presentes cre que o seu fillo pode ser un mozo violento? Ninguén levantou a man. Cando o psicólogo lembrou á súa audiencia que os mozos violentos tamén tiñan pai e nai, moitos deles sorriron como asumindo o difícil que é só pensar que podes ter un fillo así.
- Reyes Martel, xuíza de menores en Las Palmas de Gran Canaria sobre a violencia filioparental: “É durísimo denunciar ao teu fillo pero, se non dás o paso, non lle fas ningún favor”
Sen dúbida, a intervención cos pais é totalmente necesaria paira poder abordar o problema de maneira eficaz. É o primeiro paso paira poder axudarlles e que deixen de exercer dita violencia. “Aquí mestúranse emocións como a tristeza, a frustración, a rabia, a impotencia e, sobre todo, a culpa e a vergoña. Pero a identificación do problema non ten por que ser ‘arroxar a toalla e crer que todo o fixeches mal’, máis ben todo o contrario. É o comezo paira poder abordalo, traballar e, na medida do posible, cambialo e solucionalo”, conta Cano.
