Lactación materna en espazos públicos, é necesaria unha lei para a súa protección?

A lactación non se rexe por horarios preestablecidos. Debe ser a demanda do peque, como defenden os expertos. Aínda que dar o peito a un bebé en casa non constitúe un problema para unha nai, ás veces si o é facelo en público, xa sexa na rúa, a piscina municipal, o cine, o metro, un museo ou un centro comercial, entre outros espazos. E, entón, a muller decide non aleitar aos seus fillos.

Hai dez anos, xa a ‘Enquisa Nacional sobre Hábitos de Lactación’, un estudo impulsado pola Iniciativa Mundial da Lactación Materna, mostraba que a moitas nais resultáballes “incómodo” a lactación en público: para o 43 % era un inconveniente da lactación; para o 14 % , un dos motivos para deixar de dar o peito ao seu fillo; e para o 9 %, a razón pola que se decantaron pola lactación mixta.

En 2020, o ‘Barómetro Elvie España: A lactación segundo as nais e a sociedade’ desvelaba datos clarificadores:

• O 40 % das nais estaban incómodas dando de mamar en público.
• As mulleres (60 %) sentían menos cómodas vendo a outras aleitar fronte aos homes (81 %). É dicir, un 40 % da poboación feminina di non sentirse a gusto vendo aleitar e só un 19 % dos homes.
• 6 de cada 10 españolas confesaban haberse escondido no baño ou nunha habitación separada para poder extraerse o leite, evitando así facelo en público.

E en decembro de 2022, outro estudo, esta vez realizado por LOLA MullenLowe e LinQ Market Research España, con 200 mulleres de entre 18 e 50 anos que dan ou deron o peito, achegaba máis cifras respecto diso:

• O 52 % das mulleres tívose que esconder ou resgardar para dar o peito nun lugar público.
• O 63,5 % sentiron xulgadas mentres aleitaban.
• Ao 15 % das mulleres chamáranlles a atención activamente, convidándoas a taparse, a irse a un espazo máis reservado, a unha sala de lactación ou un baño. Mesmo hai nais que recoñecían que foran increpadas e vetadas.

A pesar de que aleitar en público é unha opción persoal, é sinxelo saber por que moitas mulleres non dan o peito aos seus bebés en espazos públicos: pudor, timidez, vergoña ou temor á reacción están detrás desa decisión. E é que non son poucas as persoas que expresan que esta práctica lles molesta ou ofrende. Até hai quen considera que é unha falta de respecto, e máis mesmo se se está ante unha lactación materna prolongada (a que se exerce ata que o neno ten dous anos ou máis).

Debido a este conflito, as voces que piden defender a lactación materna en público son recorrentes. Por iso é polo que, segundo a última enquisa citada, o 85 % das mulleres crea necesaria unha lei que ampare este dereito das nais e da infancia.

Porque a lactación materna é un dereito humano para bebés e nais que debe ser fomentado e protexido. Así o recoñecía, o 22 de novembro de 2016, o Consello de Dereitos Humanos de Nacións Unidas (ONU) nun comunicado no que tamén instaba os países a esforzarse para aseguralo. Así en Estados Unidos (2018), o Reino Unido (2010) ou Chile, por exemplo, as mulleres poden aleitar legalmente en calquera lugar que queiran en público; prohibirllo considérase discriminatorio.

Con todo, en España non existe unha lei que regule este dereito: non se prohibe, pero tampouco se avala. En principio, este dereito está recolleito dentro da Lei Orgánica 3/2007 para a Igualdade Efectiva de Mulleres e Homes (lei de igualdade), pois garante a protección e non discriminación sobre a maternidade. Di no seu artigo 8: “Constitúe discriminación directa por razón de sexo todo trato desfavorable ás mulleres relacionado co embarazo ou a maternidade”. Por tanto, non é específica nin evita as presións que reciben algunhas nais.

En cambio, só dúas comunidades autónomas dan máis garantías:

•  En Euskadi, no artigo 9 da súa Declaración sobre Dereitos e Deberes das persoas no sistema sanitario (2015), apúntase que a muller ten dereito “a ser informada e formada en materia de lactación materna con obxecto de fomentar a súa utilización na alimentación infantil” e a “exercer o dereito a aleitar aos fillos e fillas en calquera espazo público”.
• As Cortes valencianas aprobaron en 2016 unha proposición non de lei (PNL) que recoñece “o dereito a aleitar aos seus fillos e fillas en calquera espazo público, así como o dereito destes nenos e nenas a ser aleitados”.

Ante este baleiro legal no noso país, a organización sen ánimo de lucro Teta & Teta, coa súa iniciativa ‘Quen chora non mama’ anunciou a súa intención de solicitar 500.000 firmas para levar ao Parlamento un anteproxecto de lei que recolla “as medidas normativas necesarias e integrais que protexan de maneira efectiva o dereito á lactación natural fronte a calquera situación de discriminación, directa ou indirecta, relacionada con esta, incluída a exclusión do espazo público”. Por agora, esta é a súa petición na plataforma Change.org.

Da mesma opinión é o grupo Alba Lactación Materna, como sosteñen nunha entrada da súa web: “É imperativo que se desenvolvan leis ou normativas que impidan que se lle limite, incomode, prohiba, restrinxa ou se ofenda a toda muller ao momento de exercer o seu libre dereito á lactación en calquera espazo con acceso ao público ou no cal se atope polo seu pleno dereito para asistir ao mesmo”.

Mesmo tamén o Comité de Lactación Materna da Asociación Española de Pediatría (AEP) móstrase na mesma dirección cando manifesta que “sería desexable que, do mesmo xeito que noutros países, arbítrense as medidas necesarias (educativas e lexislativas) para que tanto as nais como os seus fillos poidan exercer ese dereito no modo e lugar que necesiten. Con iso, non só beneficiaremos aos nenos e as nais senón a toda a sociedade”. 

Máis aló vai Nuria Benito, asesora xurídica de Amamanta, un grupo de apoio á lactación: “Está a perderse a oportunidade fabulosa de incorporar un apartado específico na chamada ‘lei de familias‘ para garantir o dereito do menor a ser aleitado”. Segundo a avogada, nel deberían recollerse as condicións e garantías nas que, tanto en establecementos privados e públicos como en empresas, “o menor poida ser acougado e alimentado no seo da nai sen ser sinalada, acosada ou intimidada polo resto de usuarios ou polos titulares de tales centros de consumo ou traballo”. E é que a actual normativa é de xeito evidente insuficiente en canto a unha protección específica. “Estamos a anos luz doutros países que especificamente contemplan en que supostos non se pode limitar tal dereito por primar o interese superior do neno”, comenta Benito.

A pesar de que a maioría das persoas apoia ás nais que practican a lactación en público, poida que as primeiras veces sintas algo incómoda. Segue estes consellos de expertas:

• Antes de saír de casa, elixe onde queres aleita. Empeza por lugares onde outras nais estean cos seus bebés (parque, cafetaría…). Ou prefires un local con sala de lactación? Non o fagas nun baño público.
• Pensa en que posición aliméntase mellor o teu bebé. Así te evitarás ter que cambiar de postura de lactación en público até dar coa axeitada.
• Para superar a timidez ou vergoña inicial, aleita as primeiras veces en compañía doutras nais máis veteranas (nai, sogra, irmá, amiga).
• Ten preparada unha resposta respectuosa ante posibles comentarios ou actitudes que che molesten mentres dás o peito ao teu fillo. Non é delito aleitar en público.
• Ao aleitar o que menos se ve é o peito, pero, se non che convence e aínda non te sentes cómoda, podes facelo de forma máis discreta. Como taparse para dar o peito e facelo sen que véxanche? Podes usar camisetas de lactación, portabebés, fulares, panos ou cubrelactancias (manta de lactación).

Se estás nun espazo público, xa sexa interior ou exterior, ninguén pode impedir que deas o peito ao teu bebé. Non estades a facer nada ilegal. Así que, se cho recriminan, “non dubides en manterche firme e chamar á Policía se fai falta”, animan desde o grupo de apoio á lactación Aleita.

E si é un establecemento privado? O mesmo. “Non poden escudarse no dereito de admisión. Este dereito faculta aos donos dun negocio a non admitir o acceso de determinados clientes aos seus negocios se se comportan de maneira violenta, producen molestias ao público ou aos demais usuarios ou alteran o normal desenvolvemento do espectáculo ou actividade. Pero será un abuso no exercicio deste dereito, se se usa para restrinxir o acceso de maneira arbitraria ou discriminatoria”, comentan desde o servizo xurídico de Amamanta. Entón, que facer? Mira que se recomenda:

• Non abandones o local.
• Pide a folla de reclamacións.
• Si é necesario e mantéñense firmes na súa fustrigación, avisa á Policía. Esixe que os axentes levanten acta do acontecido.
• Coa acta e a folla de reclamacións, ve ao Concello que corresponda para formular a queixa correspondente e á Oficina Municipal de Información ao Consumidor da localidade onde estea o negocio (modelo de folla de reclamacións descargable).
• Cóntao en redes sociais. A túa experiencia pode axudar a máis familias.