O obxecto transicional é aquel elemento que o bebé elixe como “compañeiro” e no que busca pracer ou consolo cando comeza a percibir a separación da súa principal figura de apego, polo xeral a nai. Os obxectos transicionales máis típicos son peluches ou mantitas, aínda que pode ser calquera elemento, pois é unha elección arbitraria do pequeno. Este artigo ofrece detalles acerca deste concepto, explica que non é imprescindible aínda que si natural que o neno adopte un obxecto transicional e aclara ata cando é normal que o conserve.
Que é o obxecto transicional?
O concepto de obxecto transicional foi desenvolvido a mediados do século XX polo pediatra e psicanalista inglés Donald Winnicott. Defínese como un obxecto material co cal o bebé, entre o catro e seis meses de vida, desenvolve unha relación de apego. Este obxecto cumpre algunhas funcións psicolóxicas moi importantes: a de constituírse como unha fonte de pracer e seguridade cando a nai (ou a figura de apego principal) está ausente. Por iso, a miúdo o neno búscao cando necesita consolo, cando debe afrontar situacións novas -como o primeiro baño na bañeira grande– ou no momento de durmir.
Diversos elementos pódense converter no obxecto transicional dun pequeno. Os máis típicos son un peluche, un boneco ou unha mantita, pero tamén poden ser un trapo, calquera outro xoguete, a punta dun edredón, unha almohadita, etc. En xeral “adoita posuír certa textura, de modo que ao bebé parécelle que se move, que posúe certa vitalidade, unha realidade propia, ou que irradia calor”, sinala María Concepción Moliner Robredo, nun artigo publicado pola Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPap).
Por que transicional?
Chámase transicional porque aparece nun momento en que o neno comeza a admitir a existencia do mundo por fóra del. O obxecto transicional sería o primeiro do que o pequeno recoñece nunha área intermedia entre o que percibe como subxectivo (é dicir, como parte de si mesmo) e o obxectivo. Aínda non o contempla como parte do mundo exterior, pero si advirte que non é o seu propio corpo.
Existen tamén os chamados fenómenos transicionales. Son condutas habituais nos bebés -chuparse o dedo, repetir unha melodía, acariñarse o pelo ou algunha parte do corpo, balancearse, etc.- que cumpren as mesmas funcións: a procura de consolo ou de seguridade.
O máis importante dos obxectos e fenómenos transicionales, en palabras de Moliner Robredo, é o seu carácter simbólico. “Representa o paso necesario do subxectivo ao obxectivo -agrega a autora- durante unha etapa do desenvolvemento no que a nai ou figura materna, se se adapta adecuadamente ás necesidades do fillo, permitirá que desenvolva esa zona intermedia entre realidade interna e externa, moi importante para o bebé”.
É necesario que o neno teña un obxecto transicional?
Non é imprescindible que o neno teña un obxecto transicional. Moitos, de feito, non chegan a necesitalo. Pero a maioría si o fai, e isto atópase dentro da máis completa normalidade. Non é nin bo nin malo, só unha fase natural do desenvolvemento.
Iso si, é unha elección arbitraria do pequeno. Resulta inútil tentar imporlle algo como obxecto transicional ou pretender cambiarllo cando o elixiu. E convértese en algo tan persoal que ata o seu cheiro desempeña un papel importante. Por iso, os especialistas aconsellan lavalo só no caso de que se haxa ensuciado demasiado e sempre coidar de que o neno non o vexa dentro da lavadora ou secándose colgado de calquera forma, xa que podería interpretalo como unha especie de tortura.
Este obxecto, que representa á figura de apego e é un substituto da nai, “á súa vez abre a porta á experiencia do xogo e o fantaseo, un lugar onde se expresa a nosa espontaneidade”, segundo explica no seu blogue a psicóloga perinatal Carolina Moura. “Esa zona intermedia -engade- acompáñanos ao longo das nosas vidas, como o noso refuxio. Nos nenos vémolo especialmente no xogo, pero nos adolescentes e adultos podemos atopala na arte, a experiencia creativa, o deporte e tamén na fantasía”.
Así como o propio neno elixe o seu obxecto transicional, o normal é que el mesmo o deixe de lado cando chegue o momento. Iso adoita suceder entre o tres e catro anos de idade, aínda que en ocasións permanece máis tempo, incluso toda a infancia. Pero nun pequeno san, o obxecto transicional perde significado “segundo vanse desenvolvendo progresivamente outros intereses como o xogo, a creación, a arte ou os soños”, agrega Moliner Robredo no citado texto a AEPap.
Os expertos desaconsellan obrigar ao neno a desprenderse do seu obxecto transicional só por considerar que xa é “demasiado maior” para telo, xa que isto é unha causa segura de tristeza e angustia no pequeno. En todo caso, se o menor supera a idade na cal debería abandonalo e non o fai, e ese apego xera preocupación nos seus pais, é recomendable consultar a un especialista.
O obxecto transicional é a primeira ferramenta para aceptar a realidade obxectiva, allea ao suxeito. Pero “a tarefa de aceptación da realidade nunca queda terminada”, explica Moliner Robredo. E engade que aínda na vida adulta, o alivio desa tensión, que na primeira infancia proporciona un peluche ou unha mantita, é levada a cabo por actividades creativas ou mesmo pola relixión.
