Pais coidadores dos seus fillos: poucos, pero en crecemento tras a pandemia

O home que coida é un traballador que, para satisfacer as necesidades de coidado, adaptou a súa vida laboral dun modo que potencialmente leva unha penalización económica. Así se define ao “coidador” nun estudo elaborado con datos de 2018 por profesores das facultades de Políticas e Sociología e de Económicas e Empresariais da UNED (Universidade Nacional de Educación a Distancia), que analiza a prevalencia de homes ao coidado entre aqueles que viven con fillos menores de 15 anos nos 27 países da Unión Europea máis Islandia, Noruega, Suíza e o Reino Unido.

Con todo, para un pai, implicarse nos coidados “non ten necesariamente consecuencias para o seu traballo remunerado, xa que moi de cando en cando realizan adaptacións custosas na súa vida laboral”, recoñece a profesora Cristina Castellanos, unha das autoras de ‘Pais que coidan en Europa: Cara a familias coidadoras universais?’, investigación incluída no proxecto europeo Men in care e publicada na prestixiosa revista ‘Gender, Work and Organization’. E que son adaptacións custosas? Cambios no traballo que poden afectar tanto ao seu salario como á súa carreira profesional: reducir a xornada ou traballar a tempo parcial, encargarse de tarefas menos exixentes ou cambiar de emprego para facilitar a conciliación da vida laboral co familiar.

Renuncias, todas elas, que tradicionalmente fai a muller para criar aos seus fillos, e que implican un custo alto para a nai. Así, o informe revela que, en Europa, mentres que o 34 % das mulleres toma algunha destas medidas para coidar, tan só o 6,4 % dos pais faio, especialmente cando os seus fillos teñen menos de seis anos. En España, estas cifras baixan un pouco: son o 26 % das mulleres e o 4,5 % dos homes. 

Isto significa que eles, na súa maioría, non están dispostos a facer uso dos permisos de paternidade, se non están retribuidos entre un 80–100 % dos seus salarios, como tampouco están polo labor de facer outras adaptacións laborais custosas co fin de poder contar con máis tempo para coidar aos seus fillos nas seguintes etapas. Nesta decisión, explican os autores do estudo, teñen moito que ver os permisos de nacemento ou parentales intransferibles e ben remunerados, como a de baixa de paternidade en España (o único país do mundo coa mesma duración da licenza de maternidade desde 2021). “Son unha panca de cambio e de inicio ao coidado infantil”, sinala a experta.

Os homes que están dispostos a coidar dos seus fillos teñen un perfil moi claro, segundo o informe: son traballadores non manuais (excepto directivos), contan con contratos temporais ou son autónomos, teñen como parella a mulleres con empregos de 40 horas ou máis, posúen un alto nivel educativo ou traballan en empresas familiarmente responsables (ofrecen flexibilidade de tempos aos seus persoais).

Ademais, a nivel de contexto, a prevalencia dos homes que coidan está claramente relacionada coa igualdade de xénero e os valores que imperan en cada país. “Nos países nórdicos, máis igualitarios en canto ao xénero —aclara a investigadora—, os pais coidadores atópanse en máis ocupacións, en diferentes relacións laborais e lugares de traballo e, mesmo, en parellas nas que a dispoñibilidade de tempo das nais é relativamente alta”. E nalgúns países do centro e norte de Europa, os pais implícanse máis: lonxe queda ese 6 % medio ao falar de Suíza e Holanda con 23 % e 21 %, respectivamente, seguidos de Finlandia e Suecia, con proporcións próximas ao 15 %. 

Á vista dos resultados do estudo da UNED, a situación só cambiará en España se aos pais empúxanlles e motivan os propios poderes públicos ou empresas. E iso pasa por ampliar o tempo de coidado con incentivos e normativas para ter unha semana de traballo máis curta, como unha semana laboral de 30–35 horas ou, máis en concreto, unha semana laboral de catro días sen redución de salario.

“A evidencia mostra a necesidade de solucións colectivas para conseguir dous bens tamén colectivos: unha infancia ben coidada e relacións familiares igualitarias entre homes e mulleres”, apunta Casteláns, quen lembra que “os empresarios deben considerar que todos os traballadores son coidadores”.

Por iso é polo que outro tipo de adaptacións laborais que impulsan a conciliación sexan a flexibilidade horaria sen redución de salario, o teletrabajo ocasional e os permisos curtos e ben remunerados, unha idea esta última que xa empeza a xestarse coa futura lei de familias.

Pero é agora o momento de dar outro paso máis firme en España? Podería selo, a tenor dos resultados doutra investigación recente elaborada para o Observatorio Social da Fundación Social da Fundación A Caixa por un equipo liderado polas profesoras Lídia Farré, na Universitat de Barcelona, e Liberdade González, na Universitat Pompeu Fabra e a Barcelona School of Economics (BSE).

‘Desigualdade de xénero no traballo remunerado e non remunerado tras a pandemia’ é o título do estudo onde suxiren que reducir a importancia da presencialidad no posto de traballo e promover horarios laborais compatibles coas responsabilidades familiares podería favorecer a igualdade de xénero dentro e fóra do fogar. Como? En concreto, propoñen establecer un número de días de teletrabajo igual para todos os empregados e fomentar a compactación da xornada reducindo as pausas ao mediodía. 

E é que a pandemia de covid-19 fixo máis visible a importancia dos coidados. E esa experiencia, parecida á dunha prestación por paternidade prolongada, calou nos pais e “podería ter implicacións a longo prazo”. Tanto o fixo, que “se produciron algúns cambios na organización da vida familiar e laboral”, recoñecen as autoras do último informe citado, a pesar de que en plena crise sanitaria alertouse de que a pandemia podería producir un retroceso en materia de igualdade.

Para mostrar as súas conclusións, utilizaron dúas mostras representativas da poboación española de entre 25 e 50 anos con fillos menores de 17 anos a cargo, recollidas antes e durante o confinamento e en maio de 2022. Que cambios producíronse dous anos despois do inicio da pandemia? Estes son os destacados en relación aos coidados:

• A brecha de xénero no total das horas semanais de traballo, incluíndo o remunerado e o non remunerado, reduciuse debido á maior participación dos homes no traballo non remunerado.
• Os homes dedican de media tres horas máis á semana ao coidado dos menores (antes 16), mentres que as mulleres tres horas menos (antes 33). “A maior exposición ás necesidades familiares durante o confinamento e a implantación de prácticas laborais máis flexibles poderían promover unha repartición máis igualitaria das tarefas dentro do fogar”, sosteñen as investigadoras.
• En maio de 2022, o 30 % dos homes —e o 33 % das mulleres— teletrabajaban algún día da semana e o 14 % dos homes —e o 17 % das mulleres— facíao a maioría dos días, cando antes só o 13 % traballaba máis da metade do tempo desde casa. A maior vantaxe que perciben do teletrabajo? A conciliación da vida persoal coa laboral.
• As xornadas laborais son máis compactas e compatibles coas demandas familiares. A porcentaxe de homes que traballa despois das 17:00 horas reduciuse nun 9 %, tanto entre os que teñen fillos como nos que non, mentres que o de nais fíxoo nun 6 % (as mulleres que non teñen fillos, un 9 %). “Esta tendencia tamén podería facilitar a conciliación e promover unha distribución menos desigual das responsabilidades familiares”, comentan.