O cerebro humano está en continuo cambio. O dos bebés faino con moita rapidez. Mesmo está demostrado que se activa ante a voz da súa nai de forma moi distinta a como o faría ao ouvir a doutra persoa. Tamén converterse en pai ou nai tamén provoca variacións na nosa materia gris. A ciencia verificou que o embarazo modifica o cerebro da muller. Pero ter un fillo, ademais, altérao no home que exerce de pai, como veremos neste artigo. A ampliación do permiso de paternidade a oito semanas, que entrou en vigor hai un mes, axudará a afianzar esta tendencia, ademais dos lazos co seu vástago.
Ser pai ou nai cámbiache a vida, pero tamén o cerebro. “Case todos os cambios producidos sobre o cerebro en relación coa paternidade e a maternidade son mediados por hormonas. Algunhas entran no cerebro e modifican a súa estrutura e funcións”, explica Ferran Martínez-García, director do grupo de investigación en Neuroanatomía Funcional (NeuroFun) da Facultade de Ciencias da Saúde da Universitat Jaume I (UJI).
A neurociencia estudou en múltiples ocasións como o fai no caso da muller. Unha das últimas investigacións respecto diso foi desenvolvida por científicos do Instituto Hospital do Mar de Investigacións Médicas (IMIM) e da Universidade Autónoma de Barcelona (UAB). Publicouna a finais de 2016 a revista científica Nature Neuroscience.
Segundo este traballo, o embarazo modifica o cerebro da nai dun modo que a prepara para ser máis receptiva ás necesidades do bebé e este cambio mantense polo menos ata dous anos despois do nacemento do seu fillo. En concreto, os resultados mostran como o córtex reorganízase en rexións do cerebro involucradas en habilidades sociais. Con todo, os investigadores non atoparon que a xestación provoque cambio algún nin na memoria nin noutras funcións intelectuais da muller.
A estas conclusións chegaron tras comparar imaxes de resonancia magnética de 25 embarazadas antes e despois do parto, 20 mulleres non gestantes e a maioría dos seus parellas homes. No entanto, nin nos homes nin nas que non foran nais dábanse estas variacións. Pero isto non quere dicir que neles non se produza cambio algún.Cambios hormonais e de conduta no paiUn estudo de 2017 da Universidade Emory (EE.UU.) publicado en Hormones and Behavior revelou que a oxitocina (a chamada “hormona do amor”) condiciona o coidado dos pais cara aos seus fillos, pois activa rexións cerebrais asociadas aos sentimentos de recompensa e empatía, así como a súa motivación para prestarlles atención.
Ata hai uns anos pensábase que a oxitocina, segregada de forma masiva durante no parto e a lactación natural, era unha hormona meramente materna, pero informes científicos como este e outros moitos van desterrando esta idea. Os pais tamén segregan oxitocina en niveis similares aos das nais cando interactúan cos seus bebés.
Incluso a hormona masculina tamén se ve alterada coa chegada dun fillo, como demostrou un estudo realizado pola Universidade Northwestern (EE.UU.), publicado en Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). A paternidade e os coidados aos nenos fan descender os niveis de testosterona dos homes e, por tanto, a súa agresividade.
Pero é que, ademais, cando eles son os coidadores principais do bebé, os cambios son máis notorios. Segundo un estudo realizado con 89 primerizos por investigadores do Centro de Ciencias do Cerebro Gonda da Universidade de Bar-Ilan (Israel), os pais experimentan máis actividade no asuco temporal superior do cerebro. Esta rexión é importante para a socialización, pois axuda a interpretar as expresións faciais, procesar a fala e entender como nos relacionamos cos demais desde un punto de vista máis racional.
Pero, como apunta este traballo publicado en PNAS , se eles eran os coidadores primarios había outras modificacións. Vírono en escáneres cerebrais de 48 pais homosexuais que criaban aos seus fillos. Observaron que se activan moito ambas as rexións: a racional dos pais coidadores secundarios e a emocional das nais coidadoras primarias. E a amígdala destes pais activábase practicamente ao mesmo nivel que o das nais.
Fixámonos en ratos e primates?A pesar de que non hai moitas investigacións sobre como cambia o cerebro do home cando se fai pai, si que con outros mamíferos como primates ou ratos están a facerse avances. “Animais mamíferos con conduta paternal hai moi poucos, pois só dáse en animais con parellas estables. Neste caso, os ratos non son o animal perfecto para comparar, porque por natureza non establecen vínculos. Eu prefiro os primates, sobre todo o tití”, sostén Martínez-García, catedrático de Bioloxía Celular. E é que os machos desta especie encárganse das crías moito máis tempo que as femias, están pendentes delas, mesmo cando son máis maiores; teñen conduta paternal.
Aínda así, o seu grupo de investigación centrouse en observar con ratos a acción da prolactina, a hormona materna relacionada coa produción de leite. “En femias actúa sobre moitos centros do cerebro social, modulando a conduta. Na investigación demóstrase que a prolactina tamén entra no cerebro masculino e pode modificar a súa función e a súa estrutura. Queriamos ver se a colaboración na crianza que presenta o macho tiña que ver coa prolactina no cerebro, pero aínda estamos nas fases iniciais”, asegura Martínez-García.
Con todo, nos machos titíes a prolactina foi máis estudada. Este traballo que revisa a evidencia dos cambios endocrinos coa paternidade en moitas especies animais, incluída a humana, fala diso. “Ao mesmo tempo que sobe nas femias, no macho tamén, pero non se sabe o porqué. Só por estar coa súa parella hai certo axuste de hormonas. E iso parece que conduce a favorecer a conduta paternal”, manifesta o experto. Ademais, outra hormona fai das súas cando este monito convértese en pai. E é que canta máis relación ten coas súas crías, a testosterona diminúe, polo que tamén reduce a súa agresividade, tranquilízase e é máis sociable.
Outra das investigacións máis recentes ao caso fíxose con ratos na Universidade de Harvard (EE.UU.) e publicouse o ano pasado na revista Nature. Os científicos descubriron que células de 20 partes distintas do cerebro producen cambios hormonais e de comportamento que levan aos machos a participar no coidado das crías.
Segundo o profesor da universidade castellonenca, “son unhas feras, moi agresivos, infanticidas; na natureza un macho atópase cunha cría e cómella”, pero no laboratorio, pouco despois de establecer vínculos de parella e haberse apareado, como recoñece Catherine Dulac, neurobióloga responsable do estudo estadounidense, aparecen sentimentos paternos, perden a súa agresividade e compórtanse como as femias: constrúen niños, aníñanse xunto ás crías, límpanas… Por que? “Moitos circuítos neuronais modifícanse dentro do cerebro”, conta Dulac.
Descubriron que un grupo de neuronas nunha parte do cerebro coñecida como a área preóptica medial coordina estes cambios. Analizando as súas conexións, viron que todas estas células producen unha molécula de sinalización chamada galanina. Desta forma observaron que o centro de crianza recibe e transmite sinais de 20 rexións cerebrais diferentes. Cada neurona produtora de galanina proxéctase a unha destas áreas do cerebro, o que fai pensar que subconjuntos de células controlan diferentes funcións.
Para comprobar como funcionan, utilizaron ferramentas baseadas na luz coas que puideron manipular diferentes conxuntos de células. Así, ao activar unhas, os ratos incrementaron o acicalamiento das crías, mentres que, se as desactivaban, reducíase esta actividade. Outro conxunto de neuronas que envían sinais ao centro de recompensa do cerebro, cando se conectaban, aumentaba a motivación para interactuar coas crías: escalaban as barreiras da súa gaiola para alcanzar ás que estaban alén. O equipo tamén verificou que cando as galaninas proxéctanse cara á amígdala, os pais mantíñanse atentos aos seus cachorros sen facer caso a outros adultos.
