Despois de semanas de convivencia con menores encerrados, moitos pais tiveron un pensamento recorrente: por que serán tan inquietos? Terán un Trastorno por Déficit de Atención e Hiperactividade? O exceso de actividade, a falta de atención ou as dificultades para controlar os impulsos son algúns dos síntomas asociados ao TDAH que, a pesar de ser un dos máis diagnosticados en nenos e adolescentes, non consegue alcanzar o quórum científico. No seguinte artigo explicamos cales son as categorías deste trastorno e ofrecemos pistas para detectalo e tratalo.
O Trastorno por Déficit de Atención e Hiperactividade (TDAH) asóciase a grandes liñas con nenos que non pairan quietos, distráense con facilidade ou teñen dificultades para seguir as normas. Trátase do máis diagnosticado do mundo na infancia e adolescencia e, con todo, xera disenso na comunidade científica, onde cohabitan varias posturas respecto da súa conceptualización, orixe e tratamento.
Tres tipos de TDAH
O ‘Manual de Diagnóstico e Estatístico dos Trastornos Mentais’ (DSM-5), publicado pola Asociación Americana de Psiquiatría, marca a pauta mundial para gran parte dos profesionais á hora de detectar e tratar esta patoloxía. Asegura que o trastorno se dá máis en nenos que en nenas, cunha proporción de dúas a un. Aínda que ás veces fálase coloquialmente de TDA para referirse a persoas que presentan déficit de atención pero non hiperactividade, este termo non corresponde en realidade a ningún criterio diagnóstico, lembran os especialistas. No entanto, esta guía si contempla tres subtipos para o TDAH: inatento, hiperactivo-impulsivo e combinado. O psicólogo Rafael Guerreiro, profesor de Facultade de Educación da Universidade Complutense de Madrid, explica o tres categorías.
- Nenos inatentos. Cústalles concentrarse, focalizar e atender a estímulos concretos, pero non se mostran moi inquietos nin impulsivos. É máis frecuente en nenas.
- Nenos hiperactivo-impulsivos. Non manifestan a inatención do primeiro grupo, pero si unha incapacidade para controlar a súa conduta e o seu pensamento. Son moi impulsivos, os típicos nenos que se moven todo o intre en clase, pero decátanse de todo.
- Nenos de patrón combinado. Vén ser a suma dos anteriores. Teñen dificultades para concentrarse e tamén para controlar os seus impulsos: non poden parar.
Os pais adoitan pedir axuda cando se atopan ante un dos dous últimos grupos, pero o primeiro é máis difícil de detectar, porque non ten síntomas visibles. “Adoita ser a típica alumna que non dá guerra en clase e que non é retadora, pero que cando chega a época de exames suspende todo porque non se decata de nada e está no seu mundo”, aclara Guerreiro. “Esta podería ser unha das razóns pola que as nenas pasan máis desapercibidas na detección diagnóstica”, engade Juan Vicente Blázquez, psicólogo xeral sanitario e orientador educativo. No entanto, Guerreiro lembra que non pode emitirse un diagnóstico como tal antes do seis ou sete anos, xa que o TDAH débese á inmadurez dunha parte do cerebro e este non está o suficientemente desenvolvido previamente como para facelo.
O TDAH e a tendencia ao conflito
Aínda que non convén xeneralizar, o TDAH podería estar detrás dunha persoa que ten dificultade para acabar tarefas, móstrase ausente ou segue unha conduta activa que non lle permite ser operativa, afirma Blázquez. Advirte de que, en función da súa etapa evolutiva, estas características poderían variar. “Un neno podería ter dificultades para esperar a súa quenda nunha fila; unha adolescente, lanzar continuas chamadas de atención; e un adulto, atopar problemas para organizar os tempos e procedementos da súa vida persoal e laboral”, resume. Teñan a idade que teñan, as persoas con TDAH sofren ao percibirse como diferentes. “Hai moitos matices dependendo do grao, a estrutura social e a personalidade de cada un, pero podería dicirse que comparten o feito de sentirse incomprendidos e infravalorarse a si mesmos”, engade.
Rafael Guerreiro asegura que, se non se detecta e trata a tempo o problema, “as consecuencias poden ser terribles, xa que á persoa faltaranlle as muletas –metafóricas– para andar pola vida”:
- “A investigación demostra que os nenos con TDAH non teñen mellores amigos”, prosegue o experto. “Tampouco adoitan ser convidados aos aniversarios porque molestan, son diferentes ou disruptivos”, comenta. Trátase, no entanto, de nenos moi intelixentes, polo que se dan conta do illamento e provócalles sufrimento.
- Non saben xestionar a rabia ou o medo, e iso xéralles dificultades para relacionarse.
- A súa incapacidade para concentrarse afecta o ámbito académico, e iso cáusalles problemas en casa.
- Na adolescencia e idade adulta, unha persoa con dificultades para planificar ou controlar os seus impulsos ten, ademais, máis probabilidades de ter rupturas sentimentais, accidentes, conflitos sociais ou –mesmo– consumir drogas.
TDAH: como detectalo
Imaxe: Getty Images
Juan Vicente Blázquez, psicólogo xeral sanitario e orientador educativo, enumera unha serie de indicios que poden inducir aos pais a unha primeira sospeita: que un neno ou nena móstrese descoidado (que non poña atención no que fai), que perda habitualmente cousas, que lle custe concentrarse, que non respecte quendas ou que mostre dificultades de aprendizaxe. Nese caso, habería que acudir a un profesional sanitario, xa sexa un pediatra, psiquiatra infantil, ou un psicólogo clínico, xa que moitos dos comportamentos observados poderían non valorarse de forma adecuada. Resulta fundamental buscar consello profesional en caso de dúbida, xa que a miúdo se patologizan condutas que nada teñen de preocupante, alerta. Non incidir en todo isto previamente podería aumentar o número de diagnósticos.
“Un neno ou unha nena de desenvolvemento típico corre, xoga, berra, despístase, cae, enfádase sen control… Cando todo isto supera de forma significativa o esperable por idade e deuse unha verdadeira resposta educativa e familiar de forma constate durante meses, entón podemos empezar a falar de TDAH”, advirte Blázquez.
“Temos o feo costume de transformar trazos da personalidade en trastornos”, explica Guerreiro, que cita o caso da timidez, ao que se lle achaca erroneamente “fobia social” cando en realidade se trata de algo perfectamente san. “Se un neno é máis movido que os demais no parque ou en clase, non significa nada”, aclara. “Haberá que esperar uns anos [a partir de los seis] para ver se se trata dun síntoma de TDAH ou comprobar se ten un desenvolvemento cerebral máis lento. Un diagnóstico require un experto, e non pode levar a cabo cun simple test”, especifica. Se se intúe que pode haber algún problema, aconsella consultar cun profesional canto antes para obter orientación e poder realizar un traballo conductual e de hábitos.
TDAH: como tratalo
Aínda que –segundo lembra Blázquez– o tratamento que demostrou maior eficacia a partir do seis anos con diagnóstico é a combinación de terapia conductual e farmacolóxica, salienta que “cada caso debe enfocarse segundo as necesidades específicas de cada neno”. Para Rafael Guerreiro, o esencial á hora de abordalo é levar a cabo unha intervención psicolóxica, tanto co menor como cos seus pais –na que se traballe a nivel cognitivo, conductual, emocional e executivo– e explicar ben á familia en que consiste o TDAH para que non fagan malas atribucións aos seus fillos; é dicir, pensar que os nenos son malos, fano á mantenta ou lles toman o pelo.
Neste sentido, recorrer a algunha das preto de 90 asociacións de axuda e orientación sobre o TDAH que existen en España pode resultar útil. “A partir de aí, existen moitas outras opcións, entre as que se atopa a farmacolóxica, aínda que nin todos os que teñen este trastorno están medicados nin a todos funciónalles ben”, puntualiza. “Quizais haxa nenos que necesiten un profesor particular, un psicopedagogo ou un logopeda”, indica.
