As querelas criminais da Fiscalía anticorrupción
Os feitos presuntamente cometidos polos responsables das sociedades intervidas teñen tinguiduras penais. Polo menos así o sinalan as investigacións policiais levadas a cabo e o feito de que o asunto estea en fase de investigación sumarial en dous Xulgados Centrais de Instrución da Audiencia Nacional tras a presentación por parte da Fiscalía Anticorrupción de senllas querelas criminais. Os consumidores afectados, e a sociedade española en xeral, quedaron sorprendidos pola rápida actuación policial e xudicial levada a cabo, nun asunto que nos lembra, como así apuntou algunha afectada e algún xurista, ao “corralito” arxentino, con miles de persoas organizándose ante as portas das oficinas centrais das empresas ás que confiaran os seus aforros, agora pechadas por orde xudicial.
Accións legais
Negocio insustentable
O negocio ofertado a través das distintas modalidades de contrato – e cuxa publicidade caracterizaba pola súa enorme seguridade, rendibilidade e inmediata liquidez – era insustentable en si mesmo, segundo recolle a querela. A captación de aforros facíase mediante a subscrición duns contratos-tipo de investimento en selos instrumentados como venda con pacto de retrocesión, mediante o cal a compañía se obrigaba a recomprarlos ao vencimiento do prazo pactado por un prezo que incluía o desembolso inicial efectuado polo investidor e una rendibilidade mínima garantida, que mesmo podían ser anticipadas trimestralmente ao aforrador. A sociedade en cuestión daba una aparencia empresarial dunha actividade lícita de contrato de compra de selos por parte do cliente, depósito dos mesmos a cargo da vendedora e mandato de venda ou compromiso de recompra pola mesma, que se configuraba como una opción paira o comprador.
O certo é que o que basicamente se ofrecía era una rendibilidade garantida superior á de mercado (entre un 7% e un 10% paira os anos 1998 a 2002), na que as eventuais oscilacións adversas do valor dos selos terían un efecto nulo sobre o cliente-investidor. Os selos, que actuaban de subxacente de devanditos contratos, non se revalorizaban ou non o facían na medida da revalorización prometida, e eran comprados a un 8% do prezo de catálogo e vendidos despois aos investidores cunha marxe do 1.150%.
Dano patrimonial por engano colectivo
Os elementos esenciais da estafa
En casos como este, os xuíces penais han de acreditar que se dá o prexuízo patrimonial, a disposición patrimonial e o erro dos clientes, mediante diferentes entregas de diñeiro na crenza de tratar cunha empresa solvente e capaz de cumprir coas garantías ofrecidas.
A maior problemática, como así tivo ocasión de pronunciarse o Tribunal Supremo, reside en establecer se este último aspecto, o do erro dos clientes que os moveu a efectuar as disposicións patrimoniais foi provocado por un engano. Un elemento que actualmente os nosos tribunais deben estudalo no marco das diversas modalidades da actividade negocial moderna, como así fai o noso máis alto Tribunal. Neste sentido, consideran que o delito de estafa sufriu una considerable ampliación da hipótese específica no dereito europeo como consecuencia da nova fenomenología da contratación e do desenvolvemento das técnicas negociales. Por iso, en casos como o acontecido, e con bo criterio, as decisións dos xuíces conduciron a un adianto da intervención penal en ámbitos anteriores á produción do prexuízo co obxecto de aumentar a eficacia da protección patrimonial. Tal é o caso especialmente da estafa de seguros, da estafa de subvencións e da estafa de investimentos de capital. Esta última hipótese, a estafa nos investimentos de capital, pon de manifesto que nestes casos non só se protexe o patrimonio individual, senón tamén o funcionamento do mercado de capitais, como ben xurídico supraindividual. Neste sentido, considérase que o actual Código Penal, e máis concretamente, o artigo 248, que regula o delito de estafa, non impide ter en consideración modalidades particulares do concepto de engano, aínda que o noso dereito non conte, como o alemán, con figuras específicas de estafa. E é que o concepto de engano pode producirse mediante o anuncio fronte ao investidor de datos vantaxosos incorrectos ou o silencio respecto de feitos prexudiciais paira o investidor. Por iso, o Código Penal trata de protexer o dereito a ser informado da verdade por parte de quen é destinatario da oferta, e en particular, daquelas circunstancias que son relevantes paira a decisión de investir, como poden ser as particularidades do negocio xurídico que se ofrece. Así se establece, que o autor da oferta é o garante de que esa información veraz chegue ao destinatario da oferta.A difícil protección dos consumidores
Segundo fontes xudiciais consultadas, non sempre un proceso penal destas características, con multiplicidad de afectados (uns 350.000 entre as sociedades AFINSA e FÓRUM FILATÉLICO) garante una protección adecuada destes, especialmente cando as únicas garantías paira responder os delitos cometidos son os bens intervidos. E aínda que é certo que se anunciaron vías procesuais adecuadas para que todos eles poidan acudirse no procedemento penal aberto, lanzáronse consellos para que o fagan pausadamente, sen présas, e de forma organizada, baixo unha mesma representación e defensa, a fin de evitar custos engadidos.
Neste sentido, é conveniente manifestar que o procedemento penal non é, de ningún xeito, un procedemento áxil paira liquidar estafas colectivas, nin rápido nin eficaz paira liquidar a situación patrimonial dos afectados, posto que os bens intervidos quedan a disposición da xustiza e vinculados ao procedemento xudicial, até dilucidar, no seu caso, responsabilidades diversas respecto dos directivos das empresas intervidas.