Dereitos de imaxe

O artigo 18.1 da Constitución outorga aos dereitos á honra, á intimidade persoal e familiar e á propia imaxe rango de fundamentais. Esta definición establece a necesidade de respectalos e pon límite ao exercicio da liberdade de expresión porque, segundo explica a avogada Lida Barrio, “en sentido xurídico, implica a facultade exclusiva do interesado a difundir ou publicar a súa propia imaxe e, por tanto, o seu dereito a evitar a súa reprodución”. Con todo, a reprodución ou difusión dunha imaxe non sempre é consentida pola persoa, xa sexa un personaxe público ou anónimo, e é aí onde se pode cometer una infracción. “O dereito á imaxe é innato, irrenunciable e inalienable, é o dereito da persoa a que os demais non reproduzan os caracteres esenciais da súa persoa sen o seu consentimento. Violalo significa un atentado contra os dereitos fundamentais da persoa”, reflexiona Barrio.

A lei non impide a captación, reprodución ou publicación de imaxes de persoas que exercen cargos públicos ou que teñen proxección pública. Non é necesario que estas dean o seu consentimento para que a súa imaxe poida ser recollida nos medios de comunicación, aínda que só cando se empregue con fins informativos. Outros usos ou fins, como os publicitarios e comerciais, requiren sempre consentimento. Cando se trata de persoas sen proxección pública, a captación, reprodución ou publicación da súa imaxe é, a priori, una intromisión ilexítima,

“excepto cando a imaxe aparece como meramente accesoria respecto da información sobre un suceso ou acaecimiento público”. No entanto, hai que analizar cada caso por separado e é aí onde reside a polémica. “Paira a súa valoración hai que ter en conta as ideas que prevalezan en cada momento na sociedade”, apunta a letrada. Nunha sentenza do Tribunal Supremo, de xullo de 2004, considerouse que se produciu una intromisión ilexítima ao publicarse nun xornal una fotografía de tamaño considerable coa imaxe clara dunhas persoas novas, que non deron o seu consentimento paira a publicación. A imaxe formaba parte dunha reportaxe referida á inxestión de bebida alcohólicas, o que se estima un ‘tema marxinal’, polo que se considerou como “atentatoria” contra o seu dereito á honra.

No caso de persoas falecidas, o dereito á imaxe non se extingue, xa que o exercicio das accións de protección civil da honra, a intimidade ou a imaxe desta persoa corresponde a quen designe paira iso no seu testamento. Si no testamento non se recolle este desexo ou a persoa designada falece, “estarán lexitimados paira solicitar a protección o cónxuxe, os descendentes, ascendientes e irmáns da persoa afectada que vivisen ao tempo do seu falecemento”. “A falta de todos eles, o exercicio das accións de protección corresponderá ao Ministerio Fiscal, que poderá actuar de oficio ou a instancia de persoa interesada, sempre que non transcorran máis de oitenta anos desde o falecemento do afectado”, lembra Lida Barrio. Noutra sentenza de 2005, o Tribunal Supremo non considerou ilexítima a difusión nunha canle de televisión das imaxes dun falecido en accidente de tráfico. Aínda que a familia asegurou que a difusión desas imaxes supuxo una intromisión ilexítima no seu dereito á honra, estimouse que esas imaxes eran “accesorias” respecto da información esencial do programa e o seu obxectivo: facer reflexionar aos espectadores acerca dos graves riscos da circulación, chamar á prudencia dos condutores e dar a coñecer o funcionamento dos servizos médicos e de emerxencias.

O dereito á intimidade supón paira a persoa a garantía de “un ámbito reservado da súa vida fronte á acción e ao coñecemento de terceiros”, tantos poderes públicos como particulares. Así o regula a Constitución, que liga este aspecto ao respecto da dignidade. “O dereito á intimidade atribúe o poder de resgardar ese ámbito reservado polo individuo paira si e a súa familia dunha publicidade non querida. Garante o dereito de todo individuo ao segredo, a ser descoñecido, a que os demais non saiban quen é, que fixo, nin o que lle pasou, quedando resgardada toda a súa vida privada da curiosidade allea, sexa cal for o contido desa vida privada”, explica Barrio. En ocasións, a publicación dunha fotografía, por pequena que sexa, vulnera o dereito á intimidade, polo que o Tribunal Constitucional establece que “mediante a captación e reprodución gráfica dunha determinada imaxe dunha persoa pódese vulnerar o seu dereito á intimidade sen lesionar o dereito á propia imaxe, o que sucederá nos casos nos que mediante as mesmas invádase a intimidade, pero a persoa afectada non resulte identificada a través dos seus trazos físicos”.

O dereito á imaxe é un dereito fundamental. Por iso, a súa vulneración pode dar lugar a unha indemnización por parte de quen comete a intromisión. Pero non é fácil determinar cando se comete esa intromisión. Paira Lida Barrio, “na colisión entre dereito á información e dereito á honra, intimidade e imaxe, haberá que valorar a relevancia pública da información que se difunde. Para que prevaleza o dereito á información esta debe ser de relevancia pública e non debe ter por único fin o satisfacer a curiosidade allea. Si nesta valoración gaña o dereito á información, perderiamos o dereito a ser indemnizados”. É dicir, a reprodución sen autorización dá lugar ao dereito a ser resarcido pola violación dos dereitos que se recollen na lei orgánica de 5 de maio de 1982 de dereito á honra, á intimidade persoal e familiar e á propia imaxe. En todo caso, considérase ilexítimo:

• A captación, reprodución ou publicación por fotografía, filme ou calquera outro procedemento, da imaxe dunha persoa en lugares ou momentos da súa vida privada ou fóra deles, aínda que o dereito á propia imaxe non impide:
  • a) A súa captación, reprodución ou publicación por calquera medio cando se trate de persoas que exerzan un cargo público ou una profesión de notoriedade ou proxección pública e a imaxe cáptese durante un acto público ou en lugares abertos ao público.
  • b) A utilización da caricatura destas persoas, de acordo co uso social.
  • c) A información gráfica sobre un suceso ou acaecimiento público cando a imaxe dunha persoa determinada apareza como meramente accesoria.
• A utilización do nome, da voz ou da imaxe dunha persoa paira fins publicitarios, comerciais ou de natureza análoga.

A Lei Orgánica 1/1982, de 5 de maio, recoñece a posibilidade de pedir una indemnización e estende esta a o dano moral, que se analiza de acordo ás circunstancias do caso e á gravidade da lesión producida. En canto ao importe da indemnización polo dano moral, cando se trata de persoas falecidas, a súa cobro corresponde á persoa lexitimada paira solicitar a protección da imaxe, na proporción en que a sentenza estime que foron afectadas, mentres que cando “o titular do dereito lesionado faleza sen poder exercitar por si ou polo seu representante legal as accións previstas nesta lei, polas circunstancias en que a lesión se produciu”, entenderase a indemnización comprendida na herdanza do prexudicado ou prexudicada. As accións de protección fronte ás intromisións ilexítimas caducan, iso si, transcorridos catro anos desde que a persoa lexitimada puido exercitalas, á vez que non se entende como intromisión ilexítima a captación e reprodución dunha imaxe cando estea expresamente autorizada por Lei ou cando o titular do dereito outorgue o seu consentimento expreso, como no caso dos e as modelos ou os participantes nun programa de televisión, que asinan un contrato de cesión de dereitos de imaxe.

Nesta liña, a imaxe é propia de cada persoa, que manda sobre ela e decide o seu uso. Non seria posible, por tanto, que durante unha excursión a un lugar público, como un parque de atraccións, tomásese una imaxe dunha familia que goza da xornada paira empregala, máis tarde, como reclamo publicitario. O código deontolóxico da Federación de Asociacións de Xornalistas de España (FAPE), establece a necesidade de respectar o dereito á imaxe “sen prexuízo de protexer o dereito dos cidadáns a estar informados”, pero non xustifica a publicación ou difusión dunha imaxe con fins publicitarios ou comerciais. Ademais, recoñece que “só a defensa do interese público xustifica as intromisións ou indagacións sobre a vida privada dunha persoa sen o seu previo consentimento” e defende que, no tratamento informativo dos asuntos en que medien elementos de dor ou aflición, débense evitar “a intromisión gratuíta e as especulacións innecesarias sobre os seus sentimentos e circunstancias”. A FAPE fai especial fincapé no tratamento da imaxe de persoas ingresadas en centros hospitalarios ou en institucións similares e dos menores.

O tratamento das imaxes dos menores é una das cuestións que máis preocupa. “Distorsionar a súa imaxe en prensa ou en televisión é una práctica habitual e sería una maneira de protección do dereito á imaxe do menor”, precisa Barrio. A Lei distingue entre menores emancipados e non emancipados, que están baixo a patria potestade dos seus pais e son quen lles representan legalmente e administran os seus bens. Son os pais quen deben asinar os posibles contratos de cesión de dereitos de imaxe, en representación dos seus fillos,

aínda que a experta fai algunhas matizacións: “tratándose de contratos que obriguen ao menor a realizar prestacións persoais, como traballar de modelo, requírese o previo consentimento do menor, se tivese suficiente xuízo”. Desde o punto de vista do dereito á imaxe e intimidade, o consentimento dos menores, “aínda que sexan incapaces”, aclara a avogada, debe ser prestado por eles mesmo si as súas condicións de madurez permíteno. “Nos restantes casos, o consentimento haberá de outorgarse mediante escrito polo seu representante legal, quen estará obrigado a pór en coñecemento previo do Ministerio Fiscal o consentimento proxectado. Si no prazo de oito días o Ministerio Fiscal oponse, resolverá o Xuíz”, engade.

Cando se asina un contrato, hai que lelo con atención, xa que é posible que a imaxe sexa posteriormente utilizada en máis ocasións das que se pensa. Calquera detalle deste tipo debe quedar especificado no contrato, que estará asinado tanto polo fotógrafo como pola persoa fotografada ou os seus representantes. Tamén é conveniente que conteña os datos do fotógrafo e do modelo (ou do pai, nai ou titor), una cláusula que especifique que o modelo está de acordo coa realización das fotografías, o lugar e a data na que se realizan as instantáneas, o consentimento de cesión dos dereitos de imaxe que outorga o ou a modelo e a retribución que recibe. Hai que ter en conta que una vez que se ceden as imaxes a quen as realiza, é esta persoa quen ten os dereitos sobre elas e, por tanto, decide como e cando se reproducen. Calquera punto que se queira precisar sobre esta cuestión debe quedar recolleito no contrato.