As persoas que traballan como empregadas domésticas deben afrontar diversas desvantaxes ao atoparse menos protexidas polas leis vixentes. Dos 20.000.000 de traballadores rexistrados en España, máis de 760.000 dedícanse ao servizo doméstico, dos que un 90% son mulleres, e a metade do total -uns 400.000-, estranxeiras, segundo datos do Instituto Nacional de Estatística (INE). Os empregados do fogar atópanse baixo o Réxime Especial de Empregados do Fogar da Seguridade Social, polo que non poden cotizar para beneficiarse logo do seguro de desemprego nin cobrar a incapacidade temporal por enfermidade en determinadas situacións.
Réxime Especial
Máis de 760.000 persoas integran o colectivo de persoas que traballan no servizo doméstico en España, labor que se rexe polo Réxime Especial dos Empregados do Fogar da Seguridade Social, que, en principio ofrece prestacións similares ás dos demais traballadores: Teñen dereito á asistencia sanitaria, incapacidade temporal ou permanente, maternidade, xubilación e beneficios familiares por fillo ao seu cargo. O matiz está en que as citadas prestacións non se lles ofrecen en igualdade de condicións que ao resto de traballadores.
Algunhas das maiores diferenzas atópanse nas baixas por enfermidade (a prestación por incapacidade faise efectiva 29 días despois de que se fixo a solicitude); a xubilación, que non se pode solicitar antes dos 65 anos se sempre se cotizou baixo este réxime; ou a pensión por invalidez, para cuxo goce hase de ter cotizado un período de 60 mensualidades nos últimos 10 anos.
Dereitos e obrigacións
Os dereitos e obrigacións laborais do servizo do fogar están regulados no Decreto 1424/1985 do Estatuto dos Traballadores, onde se inclúen todas as actividades de ámbito doméstico -como o coidado da casa e a atención aos membros da familia ou das persoas que convivan no domicilio-. Tamén comprende outros labores como a xardinaría ou a condución, por exemplo, sempre que estean relacionados directamente coas tarefas domésticas.
A normativa exime aos empregadores de realizar un contrato laboral por escrito,co que se facilita a indeterminación dos períodos de descansos semanais. Ademais, estes traballadores contan cunha indemnización de sete días por ano traballado cun máximo de seis mensualidades, mentres que os demais asalariados gozan de 33 días por ano cumprido e cun límite de 24 soldos.
Moitos empregados domésticos prefiren traballar como internos para ser dados de alta polo empregador, ou traballar “en negro” e aforrar o diñeiro que investirían na Seguridade Social cotizando como autónomos
De entre este colectivo, os contratados internos -os empregados que viven e dormen coa familia- son quen se atopan en peores condicións. Un claro exemplo é a limitación da xornada de traballo -que é de 40 horas semanais, como máximo-: Así como un empregado administrativo sabe o seu horario con precisión, as persoas que traballan como empregados domésticos descoñéceno, e nos fogares pódese instaurar o chamado “tempo de presenza”. Este tempo “de presenza” non sempre representa traballo físico, xa que pode supor, por exemplo, abrir a porta a uns invitados que están por chegar. É dicir, que aínda que terminase a súa xornada laboral, moitos empregadores seguen contando cos seus servizos polo mero feito de que viven dentro da súa casa. Horas traballadas que de cando en cando se remuneran en metálico.
Ao mesmo tempo, dentro do traballo doméstico interno existe a modalidade do pago en especie “”. É dicir que, a cambio da manutención e a hospedaxe, o empregador está exento de abonar a totalidade do soldo e ata pode diminuílo nun 45% de total.
Un sector sen cotizar
Cada ano increméntase o número de traballadores domésticos. No que vai de 2007 xa existen 15.000 empregados máis que en 2006, de acordo con datos do INE, pero só a metade deles cotiza. O motivo? Que se traballan para máis dun empregador deben asumir o pago da súa propia cota de afiliación, o que os convertería nunha especie de traballadores “autónomos”. Un traballador do fogar “autónomo”, que percibe un soldo de aproximadamente entre 600 e 800 euros, debe facer fronte aos gastos que xeran fillos, aluguer, comida, servizos… A iso, no caso dos estranxeiros, engádense as remesas que envían aos seus familiares. Pero ademais deste orzamento fixo mensual, habería que sumar a cota de Seguridade Social, que rolda os 146 euros mensuais.
Neste contexto explícase que moitos dos empregados domésticos, en lugar de ter varios traballos, prefiran traballar como internos para ter o beneficio de ser dados de alta polo empregador, tal como esixe a lei. Pero tamén, danse moitos casos nos que os empregados prefiren traballar “en negro” e aforrar o diñeiro que deberían investir na Seguridade Social. Desta maneira, non teñen contrato de traballo e non gozan dos beneficios de estar adscritos á Seguridade Social.
Garantías
O Salario Mínimo Interprofesional destes traballadores é de 570 euros, aínda que a suma mensual que cobran pode oscilar e chegar a alcanzar 800 euros, ou mesmo máis. Todo dependerá das horas e as tarefas que realicen. En termos xerais, cada hora cóbrase entre 7 euros e 12 euros.
O feito de contar cun contrato de traballo significa que o traballador ten certas garantías. Por exemplo, en caso de despedimento os empregadores deben avisarlle con sete días de antelación se se ten menos dun ano de antigüidade, e con 20 días se se cumpriu o ano. Se, pola contra, é o empregado quen decide abandonar un traballo sen previo aviso, o único que pode facer o empregador é non pagarlle a parte da liquidación correspondente ao preaviso.
Co fin de evitar malentendidos e desacordos salariais é importante ter en conta:
Asinar un contrato de traballo: Aínda que a contratación pode realizarse de maneira verbal, é conveniente que se subscriban por escrito as condicións que rexerán a xornada de traballo: o salario, os descontos, as vacacións, as horas extras, etc. antes do inicio da actividade laboral.
Establecer un período de proba: Xeralmente é de 15 días e permite ao empregador e ao traballador rescindir o contrato antes de que se cumpra este período. Unha vez finalizado, automaticamente entra en vixencia o contrato de traballo.
Determinar o “tempo de presenza”: Unha vez que finaliza a xornada laboral, para os empregados internos rexe o denominado “tempo de presenza”. Non é obrigatoria a súa remuneración polo que é aconsellable pactar a súa valía por adiantado.
Fixar a xornada laboral: 40 horas de traballo é o máximo semanal obrigatorio para os empregados domésticos, polo que as restantes horas que se dediquen deberán cobrarse como extraordinarias. O seu custo decídese por acordo, aínda que non poden ter unha remuneración inferior ás horas “normais”. Os traballadores poden realizar un máximo de 80 horas extras ao ano e non son obrigatorias.
Os inmigrantes residentes en España superan o 9% da poboación, segundo datos do INE, e un 70% deles traballa no servizo doméstico. En España, o envellecemento da poboación e a necesidade de coidar dos maiores, así como a pouca capacidade para compaxinar a vida familiar e profesional, xeraron un aumento na contratación de empregados domésticos que, na súa maioría, son inmigrantes e mulleres. En 2005, a regularización da que podían beneficiarse os inmigrantes contribuíu ao incremento de traballadores estranxeiros no mercado doméstico que aspiraban a posuír o cartón de residencia. Na actualidade, estas contratacións continúan aumentando, xa que a oferta séguese mantendo.
AESCO, entidade que se dedica a facilitar a inserción dos inmigrantes no mercado laboral, revela que a maioría das persoas empregadas no fogar son mulleres de países de Iberoamérica, xa que falar o mesmo idioma facilita a súa contratación por parte dos españois. O perfil deste sector é de estranxeiro, muller -que deben manter unha familia en España ou no estranxeiro-, e que, aínda que posúe formación, non teñen outra saída laboral. Os países de procedencia son, principalmente, Colombia, Perú, Ecuador, Bolivia, Paraguai, Brasil, Honduras, O Salvador, e tamén Marrocos.
