Endebedamento e morosidade

Datos da Fundación das Caixas de Aforros (Funcas) apuntan que a débeda dos fogares españois ha aumentado un 177% entre 1998 e 2005 e que este endebedamento creceu até chegar ao 131% da renda dispoñible bruta das familias. Os préstamos paira a compra dunha vivenda en 2005 eran os responsables do 93,36% da débeda familiar; en 2006 chegarán a ser do 94,28% da mesma. Tamén o Banco de España advertiu recentemente de que o endebedamento das familias españolas ha chegado a cifras marca: xa representa máis do 82% do PIB. Por primeira vez, a débeda dos fogares supera o 80% do PIB español e achégase aos 800.000 millóns de euros.

Mentres, os tipos de interese continúan subindo. Os analistas auguran que o prezo do diñeiro fixarase en torno ao 4% a mediados do próximo ano e que este incremento terá un impacto significativo na carga financeira dos fogares. En España a inmensa maioría das hipotecas contrátase a interese variable. Ante este panorama, e a pesar dese endebedamento evidente, Funcas asegura que o 90% das familias aforra. A taxa de aforro da sociedade española mantense máis ou menos estable desde 1995. Uno dos seus informes desvela que unicamente o 10% das familias ten problemas paira poder chegar a fin de mes debido a que se endebeda por encima das súas posibilidades.

A pesar de que os españois están empeñados “até as cellas” e deben moito diñeiro, a morosidade dos clientes das entidades bancarias é moi baixa. A razón é que o prezo das vivendas incrementouse nos últimos sete anos un 150%, pero o financiamento das mesmas alargouse nos prazos mantendo o custo mensual das cotas paira os titulares dos préstamos. Este aumento no prazo de amortización – que xa pode chegar a ser até de 50 anos- é una das principais explicacións.

Segundo a Asociación Hipotecaria Española (AHE), a partir de xuño de 2005 os valores aparentes da dudosidad do crédito aumentaron “inevitablemente”, pero non debido “a unha evolución negativa da calidade de pago dos prestatarios españois”, senón a un mero cambio contable “que clasifica como dubidoso todo o importe dun préstamo que incorra en atraso do seu pago como mínimo durante tres meses”. Antes da publicación da Circular 4/2004 do Banco de España, o prazo era de seis meses ou un ano de falta de pagamento. Por esta e outras razóns, esta modificación normativa fai moi difícil a comparación coas series anteriores á súa introdución. No entanto, o informe da AHE asegura que “independentemente do criterio utilizado paira confeccionar estas series, a dudosidad do crédito hipotecario, en xeral, segue comportándose dunha forma máis positiva que a do total do crédito ao sector privado” (paira calquera finalidade).

A taxa de créditos considerados “morosos” polas entidades financeiras a empresas e particulares sufriu un lixeiro ascenso en xullo, até o 0,659% do volume de préstamos, tras experimentar dous meses consecutivos de descensos e, precisamente, despois do mínimo histórico marcado en xuño, cando o índice de moura baixou ao 0,655%, segundo datos do Banco de España. Por tipos de entidades financeiras, os bancos ostentan a menor taxa de morosidade, seguidos das caixas de aforros e das cooperativas de crédito.

O xefe do Servizo de Estudos do BBVA, José Luís Escrivá, considera que o novo escenario de tipos de interese máis elevados non vai causar problemas ás entidades financeiras. A proporción de morosos está nun nivel mínimo e “aínda que non vai seguir baixando, tampouco repuntará significativamente”.

Ante o repunte do prezo do diñeiro, as entidades de crédito optaron por alargar os prazos das hipotecas. Este fenómeno cobrou especial intensidade no último ano. Se en marzo do 2005 o prazo medio era de 24 anos e 10 meses, doce meses despois aumentara a 26 anos e tres meses.

Doutra banda, segundo o Banco de España, bancos e caixas relaxaron os criterios paira a concesión de préstamos nos últimos tres anos, tanto a empresas como a familias,

debido ás presións da competencia, a mellora das perspectivas económicas e a solvencia dos prestatarios.

Pola súa banda, as entidades bancarias han ampliado as prestacións das súas hipotecas paira adaptarse ás necesidades do cliente. A Caixa, concretamente coa súa Hipoteca Aberta, permite ao titular “determinar o tipo de cota que desexa, axustar o seu importe e, en caso necesario, aprazar o seu pago”. Existe por tanto no mercado una capacidade de aprazar parte do capital ao vencimiento, acollerse a un período de espera sen pagar intereses nin capital, flexibilidade de cotas, etc.

A pesar destas novas fórmulas de pago, as familias españolas atopan dificultades paira manter o seu nivel de consumo e á vez responder o pago dos seus créditos. Así se desprende dun estudo dos Rexistradores da Propiedade, onde se revela que o préstamo medio supuña en xuño de 2006 máis do 45% do soldo bruto en sete comunidades autónomas. Segundo a Asociación Hipotecaria Española (AHE), sería conveniente que cada familia titular dun préstamo calculase o impacto negativo que tería no seu orzamento o simple encarecemento do seu préstamo en 160 puntos básicos paira situarse no nivel medio da Unión Monetaria Europea.

A flexibilidade das hipotecas é outra gran baza coa que pode xogar o consumidor. Gregorio Mayayo, presidente da AHE, manifesta o seu acordo co borrador de reforma do mercado hipotecario que o Goberno está a preparar e insiste en que é necesario abordar as modificacións dun contrato hipotecario e reducir os actuais custos establecidos, é dicir, “aranceis notariais e rexistrais”. Iso, e a creación de novos produtos, podería servir de axuda paira reducir o custo da débeda dos fogares. Cando entre en vigor a nova normativa poderanse alargar prazos, modificar cotas, pasar de tipos de interese fixos a variables etc., sen necesidade de cancelar a hipoteca e constituír una nova. De acordo coas estatísticas do INE, mensualmente subrogan as súas hipotecas unhas 3.000 persoas, mellorando a capacidade de adaptación e reestruturación dos préstamos.

As persoas que nun momento dado sofren una caída de ingresos e quen se atopan “afogadas” por non prever a subida de tipos, ou non calcular ben o seu grao de endebedamento, adoitan tentar redefinir ou reestruturar os seus créditos paira non entrar en quebra. O habitual é que inicialmente se dirixan á oficina bancaria onde contrataron os seus préstamos. Se se topan con dificultades teñen a opción de irse a outro banco ou caixa, ou de acudir a empresas de intermediación financeira. Ultimamente proliferaron estas compañías que se dedican, nestes casos, ao refinanciamento de débedas. Un informe de Tormo e Asociados revela que no que vai de ano duplicouse o número deste tipo de franquías. Actualmente achéganse ao medio centenar e a súa rede suma até 3.200 oficinas. Hai tres anos case nin existían no noso país.

Cando se redefinen ou reestruturan as débedas, segundo Cristian García, director xeral de Best Credit, do que se trata é de buscar una solución particular ante unha falta de liquidez. Cada situación estúdase de maneira persoal e así:

• En ocasións, pode bastar con “transformar o curto prazo en longo prazo” paira evitar una crise por falta de pagamento de crédito.
• Se o problema é conxuntural (por exemplo una baixa prolongada en caso dun autónomo) pode ser suficiente con negociar un período de carencia (espazo de tempo da vida dun préstamo no que o cliente soamente paga os intereses).
• Outras veces pódese optar pola subrogación do préstamo hipotecario (trámite polo cal se cambia de entidade financeira) paira obter una mellora nas condicións económicas do mesmo.
• En certos casos a mellor opción pode ser a cancelación e nova contratación dos créditos adquiridos, a pesar de ter que pagar as súas correspondentes taxas en concepto de penalización por anulación anticipada ou comisión de apertura. Uno dos aspectos máis positivos que se persegue cun novo financiamento é que se trata de reutilizar a parte xa amortizada do crédito hipotecario paira atender novas necesidades, é dicir, trátase de obter sempre que sexa posible un único e novo préstamo a interese hipotecario.

A unificación das débedas a un interese máis competitivo pode ser interesante, o mesmo que aprazar os pagos. No entanto, segundo fontes da Asociación Nacional de Axentes Financeiros (ANAF), “en ocasións aprazar o problema non significa solucionalo”, o que provocaría que o cliente acabase perdendo os seus bens embargados “dentro dun ano”.

Esta asociación está a colaborar coa Comisión Nacional do Mercado de Valores (CNMV) desde hai dous anos paira evitar o intrusismo. Pretende que todo o sector estea regulado paira cando entre en vigor a Directiva de Mercados de Instrumentos Financeiros (Markets in Financial Instruments Directive – MIFID) o 1 de novembro de 2007. Mentres tanto é coma se a profesión de asesor financeiro “non existise”, engaden as mesmas fontes, desexosas de manter limpo o bo nome de asesórelos.

En calquera caso, o consumidor debe tentar facer una planificación dos ingresos e gastos, tanto ordinarios como extraordinarios, e ter en conta algúns aspectos:

• Segundo a nova Directiva de Crédito ao Consumo, os intermediarios financeiros deberán estar rexistrados oficialmente no Banco de España paira poder seguir operando no sector. Convén asegurarse de que a entidade efectivamente así o está.
• O Banco de España advirte de que estas entidades cobran una comisión pola súa intermediación, que se engade aos custos, en moitos casos elevados, de cancelación anticipada dos préstamos, contratación dun novo e os gastos notariais, rexistrais e de impostos.
• Paira ter una valoración adecuada da operación débese contemplar non só a diferenza de tipos de interese entre os préstamos antigos que se substitúen e o novo, senón tamén o prazo durante o cal se vai a estar a pagar e os gastos totais da operación.
• Pagar o primeiro ano un interese máis baixo pode solucionar un problema, con todo este pode verse agravado no prazo dun ano, por exemplo. Hai que valorar a operación coa maior perspectiva posible.

A pesar de todas estas ferramentas a disposición do consumidor, a OCDE, o FMI, a Comisión Europea e o Banco de España advirten reiteradamente de que existe una alta probabilidade dun repunte da morosidade. No mesmo sentido, o Servizo de Estudos do BBVA no seu último informe sobre a evolución do consumo deixa entrever tensións na economía doméstica. De feito apunta “que se podería estar a producir xa un certo repunte na morosidade dos cartóns de crédito”.