Listas de morosos

Os rexistros de morosos son listados automatizados nos que se inclúen os datos das persoas que incumpriron o pago das súas débedas nun prazo establecido. Estes ficheiros son xestionados por empresas privadas que non se fan responsables dos erros que poidan conter as súas listas. De feito, os xestores dos rexistros de morosos nin sequera contrastan as informacións que sinalan co dedo a un suposto debedor.

O artigo 29 da Lei Orgánica 15/1999 de protección de datos de carácter persoal regula as listas de morosos. Segundo esta normativa, e tal como explícase na páxina web da Axencia de Protección de Datos, os requisitos “imprescindibles” paira formar parte dos temidos ficheiros de debedores son os seguintes:

• A existencia previa dunha débeda certa, vencida e exixible, que resulte impagada.
• O requirimento previo de pago a quen corresponda, no seu caso, do cumprimento da obrigación.
• Que o acredor ou quen actúe pola súa conta e interese, asegúrese de que concorren todos os requisitos esixidos nos apartados anteriores, no momento de notificar os datos adversos ao responsable do ficheiro común.
• Cando o dato cedido polo acredor resulte inexacto ou non estea actualizado, deberá ser este, ou quen actúe pola súa conta ou interese, quen comunique ao responsable do ficheiro común no mínimo tempo posible a modificación do dato, sen prexuízo do establecido no artigo 16 da Lei Orgánica sobre o dereito de rectificación e cancelación.
• O responsable do ficheiro común deberá proceder á cancelación cautelar do dato cando o debedor achegue un principio de proba documental suficiente, que desvirtúe algún dos requisitos necesarios que se describen nos apartados anteriores.

Os ficheiros máis coñecidos nos que se inclúe a morosos son Asnef Equifax; Equifax Ibérica, S.L.; Información Técnica de Crédito S.L., (INCRESA); o RAI, dependente do Centro de Cooperación Interbancaria; o Experian Bureau de Crédito S.A. (BADEX) e o Servizo de Ficheiros Mecanizados S.A., antigamente coñecido como Interpres S.L. Transcorridos 90 días desde que se producise a falta de pagamento, as entidades financeiras acoden a algún destes ficheiros paira notificar os datos do suposto moroso. Nun prazo de 30 días os responsables da listaxe deberán comunicar ao afectado a súa inclusión na lista. E é aquí onde se deben facer valer os dereitos dos consumidores.

Estes son os pasos que se deben seguir cando una persoa foi incluída nunha lista de morosos:

• A Axencia de Protección de Datos explica que os usuarios teñen dereito a acceder directamente aos datos que obran en poder da empresa xestora da listaxe.
• Igualmente teñen dereito a acceder aos datos que sobre a súa persoa posúan entidades financeiras coas que manteña algún tipo de relación crediticia. Se un banco incluíu a un cliente nunha lista de falta de pagamento, o afectado ten dereito a sabelo.
• Rectificación e cancelación. Estes apartados fan referencia á posibilidade que ten una persoa de que os seus datos se rectifiquen si houbo algún erro ou si cancelouse a débeda. Nese caso, o normal é que o seu nome sexa eliminado case de forma inmediata si logra acreditar con probas suficientes o pago da súa conta.

Neste aspecto, as asociacións de defensores de usuarios da banca destacan o debate que xurdiu en torno ao polémico saldo cero. É dicir, algunhas xestorías manteñen os datos do debedor na lista aínda cando este saldou as súas contas. Nunha mesa redonda organizada en Madrid pola Asociación de Usuarios da Banca, Ausbanc, o pasado maio, varios expertos debateron este asunto. A Axencia de protección de Datos sostén que quen cumpriu coa súa débeda non debe permanecer no ficheiro, pero a Dirección Xeral de defensa da Competencia defende una permanencia de tres meses.

Segundo Jesús Rubí, responsable da subdirección da Inspección da Axencia de Protección de Datos, este organismo ditou xa varias resolucións, amparadas pola xustiza, nas que se establece claramente que cando un usuario salda a súa débeda o seu nome e os seus datos deben desaparecer de forma inmediata do rexistro de morosos. Rubí respecta, con todo, a opinión da Dirección Xeral de Defensa da Competencia no sentido de que una vez saldada a débeda é válida una permanencia de tres meses. “O que pasa é que en ocasións concorren circunstancias de dous organismos distintos, como é o caso da axencia e defensa da competencia”, sinala.

Jesús Rubí tamén explica que a Axencia de Protección de Datos utiliza un criterio que consiste en recomendar aos xestores de listaxes de morosos que cando exista polo menos “un principio de dúbida” en relación coa suposta débeda, non se inclúa nos arquivos a ningunha persoa. “Nós non somos quen paira dicir si existe a débeda ou non”, explica Rubí, pero ao mesmo tempo insiste en que, legalmente, “as dúbidas razoables” bastan para que a unha persoa non se lle faga pasar polo grolo amargo de pertencer ao club dos morosos. A principal recomendación sempre é “exercitar o dereito de cancelación dos datos” e, no caso de que a empresa xestora dos rexistros de morosidade incumpra a normativa débese acudir á Axencia de Protección de Datos.

Este organismo ofrece un servizo de atención ao cidadán no que facilita os requisitos paira o exercicio dos dereitos do usuario. Se se detecta una infracción na Lei, a Axencia pode abrir expedientes sancionadores ou ben ás empresas acredoras ou ben ás sociedades que administran os rexistros de morosidade. As multas que impón a Axencia van desde 100.000 pesetas, 10 millóns, 50 ou 100 millóns, sempre dependendo da gravidade do asunto. É frecuente, con todo, afirma Rubí, “que se impoñan as multas mínimas”, é dicir, as que van entre as 100.000 pesetas e os 10 millóns. Desde o momento no que se reciben as reclamacións hai un período de seis meses paira a resolución do expediente. Ese prazo pode ser superior cando se trata de actuacións previas ou de investigacións que demandan moito máis tempo.

Abundancia de reclamacións

O dos rexistros de morosos é un sector non exento de queixas e reclamacións. Xa en 1997 foi o ámbito que máis denuncias recibiu. Moitos anos despois a situación segue sendo practicamente igual, segundo afirma o responsable da Subdirección da Inspección da Axencia de Protección de Datos. Rubí aclara, iso si, que non todas as reclamacións estímanse porque en moitos casos existe a débeda e una vez estudado o expediente chégase á conclusión de que a reclamación é certa e válida.

No entanto, en opinión de Cholo Furtado, portavoz de Ausbanc, a actual normativa e as sancións que impuxo a Axencia de Protección de Datos frearon a tendencia dos rexistros de morosos a ser un sector conflitivo. En Ausbanc, di Cholo Furtado, recibíronse moitas reclamacións sobre entidades que actúan de forma irregular. Pero, sinala o portavoz, as entidades bancarias, conscientes da normativa, cóidanse un pouco máis de enviar aos seus clientes á lista de morosos. “Se o feito de estar incluído nunha lista impídeche que che faciliten un crédito paira, por exemplo, a compra dunha casa, podes aducir danos e prexuízos e reclamar ante os tribunais”, di Furtado. E engade: “Nós explicámoslle aos nosos asociados que si se cumpre a normativa non pode ser fácil de ningunha maneira que che envíen a unha lista de morosos”.

Ausbanc admite, con todo, que desde “o punto de vista práctico” a normativa incúmprese moitas veces. E os rexistros de morosos abundan. Non se trata só dos máis coñecidos e que están sustentados en entidades bancarias; una empresa de telefonía ou que presta servizos de Internet e inclusive grandes cadeas de supermercados poden ter as súas propias listas de morosos. Pero a lei non lles impide facelo.

O Director do Servizo de Defensa da Competencia, Fernando Jiménez Latorre, recoñeceu, durante a súa intervención no debate promovido por Ausbanc, que practicamente todos os sectores económicos contan xa co seu propio rexistro de morosos. O que se estuda agora é a posibilidade de que se regulen a través dun regulamento específico. Jesús Rubí, da Axencia de Protección de Datos, tamén recoñece a súa existencia e engade que estes sectores igualmente están en capacidade de enviar a un usuario a unha lista de morosos.

Desde o RAI, uno dos ficheiros máis coñecidos e especializado en débedas relacionadas con letras, recibos e pagarés, aseguran que a famosa práctica do “saldo cero” non existe nesta entidade. Este organismo recoñece que non contrasta as informacións que proveñen dos bancos e que implican aos seus clientes. “En calquera caso a responsabilidade é da entidade que nos facilita a información”, din. No RAI un debedor só pode permanecer por un tempo máximo de 30 meses. En termos legais e segundo a Axencia de Protección de Datos, o tempo máximo de estancia nunha lista de morosos é de seis anos. Una vez esgotado o prazo, e aínda que a débeda non sexa saldada, a normativa obriga a cancelar os datos do usuario.

Estes son os requisitos paira saír dun rexistro de morosos

• Paira saír dunha listaxe hai que enviar una solicitude na que o usuario se interese polos datos.
• O usuario debe presentar o seu DNI e o xustificante de pago ou o pagarei en disputa. No prazo dos dez días seguintes á presentación do escrito, segundo a Axencia de Protección de Datos, débese recibir algunha resposta. No caso de que non sexa así, ou que ao afectado denégueselle a rectificación ou cancelación da súa falta de pagamento, pode acudir á axencia cunha copia da súa solicitude para que sexa esta a que curse a reclamación ante a empresa. No caso de que a débeda non exista, o procedemento é similar. É dicir, o suposto debedor debe presentar un escrito solicitando os seus datos e requirindo a cancelación do asunto.
• Uno dos casos máis coñecidos no que respecta aos rexistros de morosos é o que ten que ver coa quebra de Opening, una academia de ensino de inglés que pechou as súas portas e deixou aos seus estudantes mergullados en enormes débedas bancarias. Dáse a circunstancia de que esta compañía ofrecía os seus servizos a través de entidades crediticias, que, ao cabo, eran as que afrontaban a débeda. Ao extinguirse o contrato ante a falta de liquidez de Opening, moitos estudantes tiveron que seguir abonando puntualmente as súas cotas, aínda que varios fallos xudiciais impídeno.

Segundo Antonio López, portavoz da CEACU, (Confederación Española de Consumidores e Usuarios), moitos alumnos de Opening foron incluídos en rexistros de morosos pola falta de pagamento da débeda. Con todo, una das súas representadas recibiu una resposta xudicial na que un tribunal desestima a pretensión da entidade crediticia de demandala por falta de pago.

O xuíz do denominado caso Opening en Madrid tamén se mostrou a favor dos alumnos afectados nesa comunidade. Nun auto ditado recentemente, aceptou a petición de que uns 600 alumnos da xa extinguida escola de inglés e adscritos á Asociación de Usuarios de Bancos, Caixas e Seguros, Adicae, non poidan ser incluídos nos ficheiros de morosos e que, de igual forma, elimínense as reclamacións xudiciais paira cobrar uns créditos por unha formación que xa non están a recibir.

Andrés Garvi, portavoz de Adicae, asegura que moitos dos afectados neste caso chegaron a recibir presións constantes de entidades financeiras que lles atemorizaban con actuacións xudiciais e a inclusión en ficheiros de morosos. Nese sentido a titular do xulgado 17 de primeira instancia de Madrid foi clara: As entidades financeiras Pastor Serfin, BSCH, Eurocrédito, Financia BBVA, Caixa Madrid e Banesto, deben absterse de “reclamar xudicial ou extraxudicialmente os créditos concedidos paira o financiamento dos cursos contratados polos alumnos de Opening”.

Adicae explica que a maioría de reclamacións relacionadas con listas de morosos teñen que ver con créditos ao consumo. Un caso moi recorrente é cando un usuario perde o seu cartón de crédito e é obxecto dun roubo a través desta. O banco, polo xeral, quere cobrar esa cantidade aínda que non sexa utilizada polo titular do servizo.

O subdirector da Inspección da Axencia de Protección de Datos explica que, de momento, as débedas entre particulares non orixinaron ningunha inclusión nun ficheiro de morosos, pero que, aínda así, esta circunstancia é factible.

Medidas contra a morosidade

Na súa loita contra a morosidade o Goberno aprobou o pasado xuño a remisión ás Cortes dun anteproxecto de Lei, una serie de medidas contra a falta de pagamentos que se deriven de operacións comerciais. A medida incorpora una Directiva Comunitaria de xuño de 2000. Esta normativa pretende, sobre todo, protexer ás pequenas e medianas empresas dos problemas de liquidez e rendibilidade. Esta Lei, con todo, deixa fóra do seu ámbito de aplicación as operacións nas que interveñan consumidores.