Mediación familiar

A mediación familiar é una forma de resolución dos conflitos que xorden nun matrimonio que decide separarse e que recorre, de forma voluntaria, á intervención dunha terceira persoa -un mediador- que exerce de catalizador ou árbitro entre os cónxuxes. Desta forma, téntase que a parella negocie os termos da súa separación, incluíndo a repartición de responsabilidades e o desenvolvemento da súa paternidade, no caso de que haxa fillos, co obxectivo de reconstruír as súas vidas por separado da forma máis harmónica posible.

Trátase, por tanto, dunha alternativa á vía xudicial, fundamentada na idea de que os acordos de separación serían máis fáciles de cumprir si foron establecidos pola parella fronte aos que ditamine un xuíz, ao percibirse como un estraño entre ambos. Estes pactos, cuxo contido redacta o propio mediador, pasan ao avogado sendo instruídos no convenio regulador da separación presentada no xulgado, onde a parella ratificaraos ante o xuíz.

Trátase dun procedemento de gran implantación en Estados Unidos, Latinoamérica e o norte de Europa, onde utilizan habitualmente a mediación familiar como medida previa ao paso polos xulgados. Desta maneira, conseguen un altísimo grao de cumprimento dos acordos de separación alcanzados. Calcúlase que en España, onde este servizo só está regulado por lei en Cataluña, Valencia, Galicia e Gran Canaria, os cónxuxes cumpren as condicións da separación derivadas da mediación entre oito e nove de cada dez casos, mentres no caso das separacións por vía xudicial a porcentaxe redúcese notablemente.

Aínda que a mediación tamén se aplica ao terreo da educación (en casos de nenos inadaptados nos seus centros de ensino), e a conflitos familiares (como o enfrontamento entre irmáns polo coidado de familiares anciáns, problemas sucesorios ou disputas por herdanzas), está principalmente orientada aos procesos de separación e divorcio e, en concreto, ao tratamento dos seguintes conflitos:

• A división dos bens gananciales
• O réxime de visitas aos fillos
• Pensión alimenticia e pensión compensatoria

O obxectivo principal do mediador é guiar á parella para que cada un expoña a súa situación e intereses dunha forma sincera e sen presións, de modo que organicen a súa vida futura por separado de acordo ás súas necesidades e posibilidades reais. Ademais de ser neutral e imparcial, é importante que o mediador consiga total lexitimidade ante a parella, posto que é un proceso que require de total franqueza e confianza pola súa banda.

O mediador adoita ser un psicólogo ou avogado, aínda que hai centros que traballan cun equipo formado por ambos os profesionais, con coñecementos en dereito de familia, relacións persoais e técnicas de negociación. O proceso consta dunha media de entre 8 e 10 sesións nas que, baixo unha estrita confidencialidade, esta figura dirixe á parella en conflito paira tratar de identificar o seu problema e negociar una saída aceptable paira ambos.

Segundo a experiencia da avogada e mediadora familiar no Centro de Apoio a Familias en Crises Bidean (Guipúzcoa), Isabel Gil, uno dos principais obstáculos aos que o mediador ten que facer fronte paira lograr una separación consensuada é a carga emocional (agresividade, frustracións, etc.) coa que chega o matrimonio. Estes sentimentos son os culpables de que, no momento da separación, a parella distorsione a realidade e trate de vingarse ou castigar emocionalmente ao outro. O mediador traballa, esencialmente, con este aspecto emocional e, por tanto, debe conseguir paira poder pasar á fase da negociación que ambos se liberen do seu rancor.

“Noutras moitas ocasións, ademais, a parella chega cun desequilibrio de poder na que una parte está subxugada á outra e non se atreve a expresarse con liberdade”, asegura Gil. “Cando isto ocorre, é imprescindible equiparar as posicións de poder de ambos. Só una vez equilibradas as forzas, podemos comezar a traballar de forma efectiva”, advirte.

A partir dese punto, a tarefa do mediador consiste en coñecer a traxectoria da parella, a natureza da súa relación, os problemas que lles levaron á ruptura e demais datos necesarios paira elaborar una radiografía detallada e realista da súa situación. De feito, a experta asegura que é habitual que ante o desexo de separarse, uno dos cónxuxes queira adoptar un rol que nunca exerceu e que será incapaz de manter paira gañarse o agarimo dos seus fillos. En definitiva, paira gañar terreo á outra parte. “A clave está en ser conscientes das capacidades reais de cada membro da parella: habilidades, horarios de traballo, disposición, etc. paira buscar a mellor fórmula que lles permita ser bos pais”, explica.

Carlos R.G.e Arantxa V.Z., acudiron a un mediador para que lles axudase a separarse da maneira máis amigable posible. “A mediación facilitou o poder falar coa miña ex muller, algo que había resultado imposible sen axuda profesional. O nivel de enfrontamento ao que chegaramos era tan alto nin sequera mirabámonos á cara”, expón Carlos. “O primeiro que logra este proceso é facer lembrar que o respecto cara á outra persoa é básico paira conseguir un clima de comprensión adecuado Cando puidemos comezar a falar, conseguín porme no lugar dela e percibir as súas necesidades”, aclara. Paira Arantxa, o máis importante foi elaborar un plan de futuro conxunto e de mutuo acordo paira os seus fillos. “A través dos consellos do mediador, puidemos cumprir o réxime de visitas sen enfadarnos e sen botarnos nada en cara”, aclara.

A pesar de que ambas as disciplinas, terapia e mediación familiar, tratan os conflitos xurdidos no ámbito da familia, non deben darse confusións entre elas. No primeiro caso, o terapeuta axuda a solucionar os conflitos dos matrimonios que queren seguir unidos. Por outra banda, a parella que acode a un mediador está convencida de que quere separarse e o que busca é facelo de mutuo acordo. Por tanto, a colaboración de ambas as partes é imprescindible.

A mediación familiar está dirixida ás parellas de feito ou matrimonios que desexan romper a súa relación, a quen comezaron os trámites de separación ou divorcio ou, una vez concluídas estas, a queren cambiar os termos do acordo previamente establecido. Por mor da súa escasa tradición e falta de lexislación, estes servizos están pouco institucionalizados, aínda que están a adquirir una maior importancia debido ao incremento das rupturas matrimoniais nos últimos anos. En España, entre un 60% e 70% dos procesos de separación xa se resolven por consenso.

Por esa razón, aínda nos casos nos que as administracións provinciais ou locais non dispoñan de servizos de mediación familiar propios, as parellas interesadas poden acudir á súa área de servizos sociais. Alí informaráselles da localización do centro especializado máis próximo. Sempre dependendo do centro e da existencia ou non de subvencións por parte das institucións, o proceso de mediación (que consta das sesións de tratamento e a redacción dos acordos de mediación que incluirá o convenio regulador de separación) costa ao redor de 600 euros.

Os expertos neste asunto destacan a mediación como a fórmula idónea paira xestionar os procesos de separación e aconsellan optar por ela desde o principio. “Paira recorrer aos tribunais sempre hai tempo”, una vez esgotada a vía amigable da negociación. De feito, ante o trauma que supón una ruptura matrimonial, a mediación familiar presenta vantaxes como estas:

• Elude o enfrontamento e redúcese a conflitividade
• Evita a exposición pública da vida íntima da parella
• O cumprimento dos compromisos adquiridos por consenso resulta máis factible
• Tendo en conta o seu menor custo emocional e económico, é máis rápida e barata
• Contribúe a reducir o colapso da Xustiza