Mediación: todo o que debes saber sobre o proceso para resolver conflitos sen chegar aos tribunais

A Asociación Española de Mediación (Asemed) define este tipo de negociación como “un proceso polo que unha persoa, independente e imparcial, axuda a outros a atopar solucións para resolver as súas diverxencias, evitando acudir aos xulgados para resolver o conflito”. Trátase dun procedemento voluntario e confidencial, cuxo obxectivo é buscar, de forma consensuada e dialogada, solucións personalizadas a cada conflito.

Normalmente acudimos ao xulgado cando dúas persoas non saben como solucionar un conflito e esperan que un terceiro impoña unha solución. Na mediación, os implicados son os protagonistas: tomarán as súas propias decisións, porque son eles os que enfrontarán o conflito e chegarán a acordos, axudados polo profesional da mediación, que é imparcial e neutral. O seu traballo é tender pontes, non asesorar, facilitando que o conflito se vexa desde todos os puntos de vista. Do que trata a mediación é de virar 180 graos o conflito, para que cada parte vexa o problema desde o punto de vista do outro.

Existen tantos tipos de mediación como conflitos na contorna familiar, laboral, escolar, civil ou mercantil. A regulación da mesma está recollida na Lei 5/2012, de 6 de xullo, de mediación en asuntos civís e mercantís, que reúne as directivas comunitarias europeas e cuxo regulamento foi desenvolvido, un ano despois, no Real Decreto 980/2013. As diferentes normativas autonómicas sobre mediación familiar acóllense aos mesmos principios e bases establecidos pola lei estatal e europea.

Todo proceso de mediación desenvólvese baixo as premisas de voluntariedad, neutralidade, imparcialidade e confidencialidade. Dentro desa voluntariedad, a mediación non se inicia si as partes non están decididas ou si empezan o proceso e deciden acabar antes de tempo, sen acordo. Tamén é voluntario para o mediador, quen determinará si o que se fala entre as partes pódese mediar ou non.

Existen conflitos nos que non é posible a mediación: cando se dá unha desigualdade ou falta de equilibrio entre as persoas en conflito, cando o mediador observa que hai unha situación de malos tratos ou violencia ou si as partes están tan enconadas que non poderán resolvelo nese momento.

A mediación é un proceso máis flexible e económico que acudir aos xulgados e os seus prazos de resolución tamén son máis breves. A mediación equilibra a situación para que haxa igualdade de condicións entre ambas as partes en conflito, nun espazo cómodo e tranquilo, no que poidan expresar o que lles pasa e escoitar ao outro.

É un proceso máis rendible que xudicializar, non só no aspecto económico, senón tamén por tempo e emocións. “No xulgado hai cuestións, feridas de fondo, que non se poden tratar. O xuíz non vai escoitar a parte emocional, nin resolvela, só dita sentenza e iso é pór unha tirita sobre unha ferida que non cura. A mediación levanta a tirita, desinfecta a ferida e deixa que cure ao aire. Podería dicirse que os mediadores somos os sanitarios dos conflitos”, explica Nuria Calvo.

Xa se trate de separacións, divorcios, conflitos na aula, agravios na contorna laboral, problemas veciñais, reparticións de herdanzas ou disolución de empresas familiares, a mediación alcanza calquera área da vida civil e mercantil. Tamén existe a mediación penal e penal, comunitaria e intercultural, que axudará a considerar diferentes puntos de vista para resolver unha situación enquistada.

A mediación na comunidade educativa pode abordar o acoso escolar a través da prevención e formación, pero non cando o bullying xa se cometeu, porque implica que xa existe violencia. Da mesma forma, tampouco se pode mediar en casos de violencia de xénero durante un proceso de separación.

Si se pode facer en mediación “prácticas restaurativas”, de forma paralela ao xulgado, para conseguir unha comunicación diferente, sen violencia, como forma de xestionar o conflito. “Desta forma, as vítimas poden procesar como se sentiron e os victimarios reflexionar sobre que lles levou a facer dano e escoitar á vítima sobre o que provocou a súa conduta. Iso non implica que cheguen a un acordo, pero si que sexan capaces de seguir coas súas vidas”, apunta a mediadora.

• En ocasións, o conflito dáse no seo da familia, que pode acudir á mediación se non atopa ferramentas para resolvelo por si mesma. Este tipo de intervención incumbe a todos os familiares implicados, para cambiar a forma en que se tratan cara a unha comunicación non violenta. O profesional da mediación achegaralles habilidades de asertividad, descrición de emocións e escoita activa. “Cando fálanche ben, respondes ben. Iso é o que traballamos coas familias que teñen problemas. Por exemplo, pais que adoptaron e teñen dificultades con esa adopción cando o neno crece. Traballamos con todos eles para que a forma en que se comuniquen sexa diferente e deixen o berro e o insulto e transfórmese en comunicación fluída e de calidade”, expón Calvo Boizas.
• Tamén se pode acudir á mediación ante a dificultade exposta polo coidado de familiares dependentes. “Traballamos moito nos conflitos relativos ao coidado de maiores ou de fillos enfermos, porque xorden moitos conflitos nas familias cando hai un membro que require un coidado especial. Isto xera que todo vire ao redor deses familiares e xorden rozamentos sobre como nos organizamos ou tomamos decisións. Todo isto pódese traballar coa familia de forma preventiva, para que cando suceda nun futuro, teñan as ferramentas suficientes para resolver cada situación”, explica Calvo.
• Outra posible intervención mediadora atópase na contorna de empresas familiares, nas que os posibles conflitos futuros trabállanse a través da creación de protocolos, para ordenar os cambios xeneracional cando o dono da empresa xubílese, por exemplo, e así deixar por escrito como se incorporarán os fillos e familia política e como resolver os problemas societarios que poidan xurdir na empresa familiar.

O Rexistro de Mediadores e Institucións de Mediación depende do Ministerio de Xustiza e recóllese nunha base de datos informatizada e gratuíta, a través do portal web do ministerio.

Tamén a Asociación Española de Mediación publica anualmente unha Guía de Mediadores Profesionais de España, que se pode consultar online ou en papel en xulgados, notarías, concellos, rexistros da propiedade e do mercantil, nos que se atopan os datos dos mediadores en activo, por provincias e área de especialización. Desta forma podemos buscar profesionais mediadores que estean debidamente formados e certificados para desenvolver a súa actividade, cumprindo cos requisitos recolleitos na lei.

Todo comeza cunha sesión informativa, coas partes reunidas ou por separado, para informarlles sobre como será o proceso de mediación, os principios que rexen, o espazo seguro —físico ou online— no que se realizará, as normas de quenda de palabra, tempos e a forma en que se vai a levar a cabo a mediación.

Despois da sesión informativa, si as partes non están convencidas, dáse unha marxe de 48 a 72 horas para que valoren e decidan si queren iniciar a mediación ou non.

Unha vez aceptado, na seguinte reunión asínase a acta de constitución, no que ambas as partes se comprometen a participar e colaborar na mediación, nos termos expostos na sesión informativa. Acórdase o prezo por sesión, as normas que rexerán estes encontros e faise constar un breve resumo do problema que lles leva á mediación.

A mediación empeza ao escoitar por primeira vez o problema. Trátase de facelo atentamente a ambas as partes.

• Primeiro fala unha, desde o seu punto de vista, durante 15 minutos, sen interrupcións.
• Cando acaba, o mediador fai un resumo ou ‘parafraseo’ do que explicou, para que a persoa escoite a súa propia historia en boca doutro e tamén para que a outra parte escoite a versión a través dun terceiro.
• Despois, a outra parte, nas súas 15 minutos, contará o seu punto de vista.
• De novo, resúmese.

Posteriormente, o mediador fai preguntas, indagando, cunha comunicación positiva, para que eles vaian traballando todo o que teñen enquistado.

Despois da primeira sesión conxunta, pódese dar paso ao “Caucus” ou sesión individual e privada, na que o mediador formula preguntas que faciliten o desafogo e análise de cada parte por separado.

Os mediadores non dirixen nin suxiren solucións ao conflito, senón que a través de distintas ferramentas, como a choiva de ideas, as cartas cos desexos de como quererían que fose a situación ou o intercambio de roles, entre outras.

✅ Cada parte vai atopando o camiño e solucións, sexan parciais ou totais, para chegar a un acordo nas seguintes sesións conxuntas.

Ao finalizar cada sesión de mediación asínanse os acordos parciais aos que se chegou e o acordo final cando termina a mediación. Despois, pódense trasladar:

• aos avogados, si é necesario, para que dean unha forma xurídica, si tense que presentar a un xulgado como procedemento a homologar.
• ou ante un notario, si quérese elevar a escritura pública, para que poidan ser executados en caso de incumprimento.

“Cando un conflito se enquista e as partes non poden avanzar, acábase a mediación sen acordo. Pero non é un fracaso, senón un primeiro paso. Ou quizá o conflito consta de catro puntos e só chégase a acordos en tres deles e no cuarto deciden ir ao xulgado. A mediación pode ser un primeiro paso para alcanzar novos acordos nun futuro”, reflexiona Calvo Boizas.

Algunhas comunidades autónomas dispoñen dun sistema de quenda de oficio de mediación gratuíta no ámbito familiar, para persoas sen recursos que necesiten a súa axuda. Con todo, a mediación aínda non está xeneralizada e incorporada na xustiza gratuíta.

No ámbito privado, hai liberdade de prezos, que oscilan entre 40 e 120 euros por sesión e adoitan durar entre 50 e 60 minutos, dependendo da dificultade do conflito. O obxectivo é atopar unha solución no menor tempo posible. A mediación é máis flexible e rápida que calquera outro procedemento. Si establécese unha sesión á semana, por exemplo, en catro ou seis semanas, mes e medio, podería solucionarse. Neste caso, os prezos da mediación estarían entre 160-480 euros se dura catro semanas, e entre 240 e 720 euros, se se alarga a seis.

Nalgunhas mediacións moi complexas, nas que o mediador ten por exemplo que elaborar un protocolo ou unha repartición de herdanza con elevado patrimonio a dividir, pódese acordar o cobro dun tanto por cento do resultado final.

En calquera caso, a mediación é máis económica que dirimir o conflito nun xulgado [en procesos nos que a contía reclamada supere os 2.000 euros], que implicaría un gasto na minuta do avogado, aranceis do procurador e costas procesuais. O prezo da mediación acórdase e firma na sesión constitutiva e adoita ser pagado a medias entre as partes.