Plans de pensións: revisión profunda ante a crise

Atopar refuxio seguro paira o seu diñeiro está a converterse nunha obsesión paira moitos aforradores. Quen máis quen menos sente vulnerable e sofre por ese diñeiro aforrado ao longo dos anos, eobre todo cando se concibe como un elemento imprescindible paira encarar o futuro post-laboral, a xubilación, con garantías de solvencia e capacidade económica. A rendibilidade nunca se menospreza, pero en conxuntura de crise e incerteza como a actual, a prioridade é a seguridade; noutras palabras, que se garanta que o capital aforrado con tanto esforzo e paciencia nin se vai a evaporar nin se vai a depreciar de modo significativo. Porque una cousa é investir e asumir que as cousas poden torcerse, por exemplo na Bolsa, e outra ben distinta, evitar riscos e limitarse a aforrar. Algúns investidores, de feito, xa abandonaron a Bolsa e os fondos, e dirixiron o seu diñeiro cara a depósitos e débeda pública, máis seguros.

Agora ben, que facer cos plans de pensións, un dos produtos financeiros máis populares no noso país, ademais de aforro ilíquido por excelencia, que non pode rescatarse até o momento en que se chega á xubilación? En sintonía co mercado, a súa rendibilidade en 2008 foi decepcionante: os plans de pensións do sistema individual perderon un 6,13% de media nos últimos doce meses a peche de setembro, segundo informou Inverco. Tan só os plans de pensións de renda fixa a curto prazo resisten en positivo, con ganancias medias do 1,42%. A falta dunhas semanas paira pechar o ano, e coas perspectivas económicas e financeiras tan pouco estimulantes, non poucos aforradores expoñen si será este un bo momento paira investir por primeira vez nun plan de pensións. E algúns de quen xa o tiñan contratado, reflexionan sobre si convén ou non realizar achegas extra ao seu plan de pensións contratado fai una década ou máis. E mesmo, as vantaxes de traspasar os seus aforros dun plan a outro con mellores condicións. Agora, máis que nunca, convén avaliar os proles e os contras destes activos financeiros deseñados paira o longo prazo.

Os plans de pensións impoñen ao titular una disciplina de aforro que lle vai a acabar facilitando compor lentamente un patrimonio ao que poderá dar uso só una vez chegada a xubilación. Aínda que as cifras non son comparables coas doutros países europeos, en España xa hai máis de 8,52 millóns de contas de partícipes que contrataron plans de pensións no territorio común e Navarra. E máis de 1,2 millóns de vascos contan cunha EPSV (Entidades de Previsión Social Voluntaria), produto de similares características e fiscalidade aos plans de pensións, coa particularidade de que permiten o rescatar o diñeiro aos 10 anos. En total, hai máis de 50.000 millóns de euros investidos nestes instrumentos, segundo pode deducirse dos datos de Inverco e do Observatorio Vasco de Previsión Social.

En xeral, as entidades permiten abrir un plan de pensións ou una EPSV desde 6 euros ao mes e deixan liberdade ao aforrador paira ingresar no produto as cantidades que considere oportunas e cando lle pareza conveniente. Noutros casos, con todo, esixen facer achegas anuais, con mínimos que van desde os 300 euros. De calquera modo, o obxectivo do plan de pensións é constituír un capital que sirva de complemento paira a pensión pública de xubilación, meta interesante paira calquera cidadán, posto que se estima que a Seguridade Social podería sufrir problemas dentro de dous ou tres décadas paira facer fronte ao pago de todas as pensións comprometidas.

A principal vantaxe, e a vez, motivación que impulsa aos aforradores a subscribir un plan de pensións é a súa fiscalidade: permiten reducir a base impoñible xeneral do contribuínte, o que significar pagar menos impostos na próxima Declaración da Renda.

No territorio xeral, as achegas realizadas por contribuíntes de até 50 anos de idade redúcense da base impoñible xeneral até 10.000 euros anuais ou o 30% da suma dos rendementos netos do traballo e de actividades económicas percibidas individualmente en cada exercicio (tomarase a menor das cantidades). Os maiores de 50 anos poderán reducirse até 12.500 euros ou o 50% da suma dos rendementos netos de traballo. Os contribuíntes cuxo cónxuxe non obteña rendementos netos do traballo nin de actividades económicas, ou os obteña nun importe inferior a 8.000 euros, poden reducirse tamén as achegas realizadas ao plan de pensións do seu cónxuxe, co límite de 2.000 euros anuais.

En Navarra, a redución é de 8.000 euros ou o 30% dos ingresos obtidos por traballo paira os aforradores de até 50 anos. Poderán deducirse 12.500 euros como máximo ou o 50% da suma dos ingresos por traballo. Neste caso, se o cónxuxe obtén ingresos inferiores aos 8.500 euros anuais, a redución pode ampliarse noutros 2.000 euros ao ano.

En País Vasco, as EPSV reducen a base impoñible do contribuínte en 8.000 euros anuais, como máximo paira as persoas de até 52 anos. Quen superan esta idade poderán reducirse 8.000 euros anuais máis 1.250 euros por cada ano de idade que exceda de 52 anos até 24.250 euros paira os de 65 ou máis anos.

Una das principais vantaxes que moitas familias atopan neste produto financeiro paira axustar as súas economías domésticas é o beneficio que pode supor en 2009 a redución de impostos na próxima declaración da renda. Paira iso, débese contratar o plan de pensións antes de que acabe o ano.

Nestes momentos de inestabilidade do mercado financeiro e de recorrentes caídas bolsistas, quen teña decidido que non quere correr o risco de volver ver reducirse o seu patrimonio (a curto prazo, non está claro que vaia producirse una recuperación en Bolsa), pode apostar por produtos conservadores, como os plans de pensións de renda fixa. E vale tanto o consello paira quen se está expondo contratalo por primeira vez como paira quen xa o teña subscrito. Naturalmente, os plans de pensións que mellor están capeando o temporal, esta crise financeira e económica, son os que invisten en activos de renda fixa, sobre todo en débeda pública. A peche de setembro, só os fondos de renda fixa a curto prazo rexistraron rendibilidades medias positivas (do 1,42%). Por tanto, os aforradores conservadores e quen non estean dispostos a asumir riscos, mellor farían si apostan por produtos de perfil baixo. Evitaranse sobresaltos e desgustos como os que poden estar a sufrir quen teñen contratados plans de pensións de renda variable. Nos últimos doce meses, os plans que invisten en Bolsa caen un 26,5% de media.

Quen teñen un plan de pensións subscrito desde hai varios anos poden exporse a opción de traspasalo a outro si non están conformes coa rendibilidade que lles achega. É una operación que non implica gasto algún. Pero tampouco é aconsellable retirarse precipitadamente da Bolsa porque vendelo todo agora é facer efectivas as perdas sen darse a oportunidade de recuperarse cando se supere a crise. Porque a Bolsa, una crise tras outra, sempre termina superando a súa enfermidade e acaba dando beneficios a quen poden ou saben aguantar posicións. No entanto, os aforradores menos proclives ao risco poden realizar as novas achegas de 2008 a un plan de pensións conservador. A lei permite realizar tantos traspasos como o partícipe desexe, e tamén cambiar o seu aforro desde un plan de pensións “de Bolsa” cara a outro máis conservador, paira logo regresar a un de máis risco, cando a situación nos mercados comece a dar síntomas de mellora. A lexislación española permite ter abertos tantos plans de pensións como o titular queira, aínda que só un servirá paira facer efectivas as desgravacións fiscais. Desta maneira, aínda que se teña xa subscrito un plan de renda variable, pode abrirse outro máis conservador, paira diversificar.

En canto aos traspasos, se un aforrador decide cambiar de plan debe saber que terá que trasladar todo o seu aforro acumulado (o que se denomina tecnicamente dereitos consolidados). Non se permite traspasar só una parte do aforro.

En todo caso, o investimento en plans de pensións débese realizar con vistas ao longo prazo. Quen ven aínda afastado o momento de xubilarse atópanse en mellores condicións paira asumir riscos, porque a posibilidade de que a Bolsa se recupere nun longo período é moi alta. Con todo, os clientes que teñen cerca a data da súa xubilación deben valorar a posibilidade de afianzarse en posicións garantidas e traspasar o seu plan cara a un PPA (plan de previsión asegurado), un plan de pensións garantido ou outro que invista en renda fixa. Precisamente, desde xaneiro de 2008 pódense facer traspasos entre plans de pensións e plans de previsión asegurados. Estes últimos son seguros de aforro pensados paira o longo prazo, coas mesmas características fiscais que os plans de pensións, pero cun tipo de interese garantido. Son similares aos plans de pensións garantidos. No entanto, os PPA poden traspasarse en calquera momento sen perder o interese nin o capital, vantaxe da que carecen os plans de pensións garantidos.

Na contratación dun novo plan de pensións, ou ao asinar un traspaso, hai que fixarse en aspectos como as comisións ou a política de investimentos do produto, e non deixarse levar polo agasallo que a modo de gancho ofreza a entidade financeira. Nesta etapa final do ano, as xestoras tratan de atraer a novos partícipes con incentivos como obsequios tecnolóxicos, aparellos paira o fogar… pero nada é gratis. Polo xeral, o aforrador acaba pagando os agasallos mediante o abono de comisións máis altas ou, nalgúns casos, asumindo un maior risco.

En canto ás comisións, o regulamento de pensións fixa a comisión máxima que una xestora pode cobrar no 2,5% (comisión de xestión máis depósito). Dentro de una mesma categoría hai produtos que apuran esta taxa máxima e outros, de similar política de investimento, que esixen taxas máis baixas. O conveniente é optar por plans de pensións con comisións baratas pero rendibilidades históricas medias atractivas. O dato da rendibilidade histórica serve paira valorar a capacidade do xestor. En certos casos, tópase o aforrador con produtos que aplican comisións altas pero ofrecen bos resultados, é dicir, por encima da media do seu sector. Paira coñecer as rendibilidades dos plans de pensións, pódese consultar a páxina de INVERCO (Asociación de Institucións de Investimento Colectivo e Plans de Pensións). E paira estudar as comisións, é útil o buscador de plans de pensións da Dirección Xeral de Seguros e Plans de Pensións (www.dgsfp.meh.es).

Os garantidos son un tipo de plans que se puxeron de moda porque garanten o capital investido e, polo xeral, un tipo de interese fixo. Pero teñen o seu pega: o cliente non debe traspasar o diñeiro en toda a vida do produto (de media, os garantidos teñen prazos de oito-dez anos). Se se traspasa o produto, anúlase a garantía e o investidor pode mesmo perder diñeiro.