Os datos da pandemia de coronavirus non son bos, e recorreuse de novo á figura do estado de alarma para cubrir legalmente as decisións que tomen as distintas comunidades autónomas no seu empeño de frear o novo avance do SARS-CoV-2. Pero que dereitos restrínxense nun estado de alarma? Convén aclarar que os dereitos se limitan, non se suspenden, e que ven afectados os dereitos á libre circulación e a reunión. Así mesmo, o cidadán pode sentir inseguridade xurídica debido á escasa claridade do réxime sancionador, aínda que todas as infraccións pódense recorrer, como contamos a continuación.
Que pode limitar un estado de alarma
As medidas que se poden tomar durante o estado de alarma están expresados no artigo 11 da Lei Orgánica 4/1981, explica David Ibáñez, avogado do despacho Espinet Ibáñez. Son as seguintes:
- Limitar a circulación e permanencia de persoas e vehículos en determinados lugares.
- Limitar ou racionar o uso de servizos ou o consumo de artigos de primeira necesidade.
- Requisar de maneira temporal todo tipo de bens e impor prestacións persoais obrigatorias.
- Intervir e ocupar transitoriamente industrias, fábricas, talleres, explotacións, locais con excepción de domicilios privados dando conta diso aos ministerios interesados.
- Impartir as ordes necesarias para asegurar o abastecemento dos mercados e o servizo dos centros de produción.
Que significa isto? En primeiro lugar, que o estado de alarma “non pode habilitar, en ningún caso, a suspensión de ningún dereito fundamental recollido na nosa Constitución”, aclara Juan Segarra, avogado asociado de Molins Defensa Penal. Si pode, con todo, “limitalos ou restrinxilos a certos supostos”, como sucede co novo Real Decreto 926/2020, de 25 de outubro, que en concreto limita estes aspectos:
- A entrada e saída nas comunidades autónomas.
- A liberdade de circulación en horario nocturno.
- A permanencia de grupos de persoas en espazos públicos, privados e de culto.
A limitación da liberdade de circulación atopa respaldo legal no artigo 4 da Lei Orgánica 4/1981, que recolle entre os supostos para declarar o estado de alarma “as crises sanitarias, tales como epidemias e situacións de contaminación graves”. Con todo, a posible limitación ao dereito de reunión que supoñen estas medidas é moi discutible, “xa que limitar este dereito fundamental só é posible a través dun estado de excepción ou de sitio ou a través da oportuna ratificación polo órgano xudicial competente”, comenta Segarra.
Imaxe: JillWellington
Que supón para o cidadán no seu día a día?
A presente regulación supón, sobre todo, unha clara inseguridade xurídica. Por que? Como indican os expertos, no decreto establécese con claridade cales son as limitacións e restricións á libre mobilidade. Con todo, “o réxime sancionador que se aplica en caso de incumprimento está infestado de dúbidas e incertezas, tanto para os axentes da autoridade como para os cidadáns”, matiza Segarra.
A modo de exemplo, o réxime sancionador prevé que o incumprimento das medidas acordadas e a resistencia ás ordes das autoridades será “sancionado con arranxo ás leis”. Unha previsión tan xenérica e abstracta “oponse ao mandato legal de que o cidadán poida comprender con claridade cal é a conduta que se lle esixe e cal é a consecuencia do seu incumprimento”.
Canto pode durar un estado de alarma?
Un estado de alarma, para preservar os dereitos dos cidadáns, non pode durar indefinidamente. En concreto, o Real Decreto de 25 de outubro prolongábase ata o 9 de novembro, pero prevía que este prazo fose prorrogable, e xa se acordou que terminará o 9 de maio de 2021.
Este amplo período pode suscitar certas dúbidas entre os cidadáns. “Coa lei na man, a duración do estado de alarma non pode exceder de 15 días”, indica Segarra. No entanto, engade que a lei sinala tamén que devandito prazo “se poderá prorrogar se se conta coa autorización do Congreso dos Deputados, que no seu caso poderá fixar o alcance e duración que considere conveniente”.
Imaxe: succo
Se non o cumpro, que consecuencias pode ter?
En caso de incumprimento, hai que diferenciar entre as infraccións administrativas e as infraccións penais.
? Infraccións administrativas. O réxime sancionador prevé multas de 601 a 10.000 euros para o grao mínimo; 10.401 a 20.200 euros para o grao medio; e 20.201-30.000 euros para o grao máximo. A aplicación dun grao ou outro dependerá de se é a primeira infracción, de se hai reincidencia, así como das demais circunstancias que determinen a gravidade dos feitos no caso concreto.
? Infraccións penais. Merecen máis atención as sancións penais que se poden derivar do incumprimento de tales medidas. O artigo 556 do Código Penal regula o delito de desobediencia, recollendo penas de prisión de 3 meses a un ano ou ben multa de 6 a 18 meses. A conduta que se castiga nestes casos é a desobediencia ou resistencia grave á autoridade. Considérase así cando se dan estes requisitos:
- Que previamente exista unha orde directa e terminante da autoridade ou os seus axentes, ditada coas formalidades legais e pola que se impoña a un particular unha conduta activa ou pasiva.
- A orde ha de chegar ao coñecemento do particular.
- Negativa aberta a cumprir a orde.
Tanto as sancións administrativas como as penais pódense recorrer, segundo explican os expertos.
- A sanción administrativa poderá ser recorrida pola vía administrativa e posteriormente pola xudicial ante a xurisdición contencioso administrativa.
- As eventuais consecuencias penais requirirán para a súa imposición a incoación e tramitación dun procedemento penal que garanta o dereito de defensa e a tutela xudicial efectiva, así como o consecuente dereito ao recurso.
