Xoves, 00:00 horas, non hai conexión a Internet. Basta con descolgar o teléfono e chamar ao servizo técnico paira resolver o inconveniente. Venres, 04:00h, problemas paira durmir por unha terrible dor de cabeza; acódese á farmacia de quenda. Sábado, 06:00h, a última copa ao camareiro, a discoteca non pecha. Luns, 07:30h, nada máis saír de casa compramos o xornal de camiño ao traballo. Atención ao cliente, servizos médicos, restaurantes e pubs, transportes, tendas de comestibles, gasolineiras, vixilancia… funcionan as 24 horas do día. Nos últimos 30 anos aumentou progresivamente o mercado de traballo nocturno, de acordo ás necesidades da sociedade actual. Pero soster este modelo económico implica o traballo de moitas persoas que, en numerosas ocasións, sofren os trastornos motivados por este horario na súa propia saúde e a súa estabilidade familiar. Polo que o sobresueldo non sempre compensa. Por esta razón esixen una lei cun marco legal propio, sen excepcións nin supostos.
Principais reivindicacións
Hai tempo que as cidades non dormen de noite, senón que a actividade continúa até o amencer nos máis diversos ámbitos, principalmente no sector servizos e de lecer. Agora ben, nin os propios traballadores nocturnos nin os empresarios que os contratan parecen ter claro que é un traballo nocturno. A resposta áchase no Estatuto dos Traballadores que establece como tal o realizado entre as dez da noite e as seis da mañá” (art. 36), aquel en o que se invistan non menos de tres horas de traballo diario, ou polo menos una terceira parte da xornada anual neste tipo de horario. Noutro epígrafe o Estatuto indica que a xornada de traballo nocturno “non poderá exceder de oito horas diarias de media, nun período de referencia de quince días e é aplicable a todos os traballadores, con independencia da categoría desempeñada”.
O Estatuto dos Traballadores establece que a xornada de traballo nocturno non pode exceder de oito horas diarias de media
No entanto, como sinala Pedro Urcelay Losana, xerente e responsable xurídico dun despacho de avogados e psicólogos, o artigo 32 do Real Decreto 1561/1995, de 21 de setembro, prevé a posibilidade de ampliar o límite máximo nos sectores de empregados de leiras urbanas, gardas e vixiantes non ferroviarios, traballo no campo, comercio e hostalaría e transporte, e traballo no mar. Tamén se pode ampliar este límite cando sexa necesario paira previr e reparar sinistros ou outros danos extraordinarios e urxentes. Exceptuando estes supostos, a regra xeral paira o traballo nocturno é a prohibición total de horas extraordinarias, así como a prohibición taxativa (artigo 6 do Estatuto dos Traballadores) de que menores de idade traballen neste horario laboral.
As causas que promoveron o auxe dos traballos nocturnos son de diversa natureza:
Técnica: Esixencia de continuidade dun proceso determinado.
Económica:Rendibilizar ao máximo o investimento efectuado.
Social:Reclamación de maneira crecente da continuidade da prestación de determinados servizos durante as 24 horas do día.
Plus de nocturnidade
Os expertos calculan que cada 15 anos de traballo nocturno provocan un envellecemento prematuro de cinco anos, segundo un estudo do departamento de Saúde Laboral dun dos principale sindicatos españois, realizado en 2001. Herminia García Ardila, psicóloga dun despacho laboral de avogados e psicólogos, comenta que son numerosas as persoas que presentan trastornos derivados da prestación de servizos en horario nocturno. É o caso de auxiliares de voo, transportistas ou camareiros, entre outros profesionais.
Fundamentalmente, as razóns paira elixir esta xornada son de tipo económico, debido a que se cobra un maior salario respecto ao mesmo traballo realizado en xornada diúrna. Segundo o convenio colectivo de limpeza de edificios e locais, por exemplo, un traballador recibe un complemento de nocturnidade do 30% sobre o salario basee diario fixado no mesmo. Un condutor de autobuses da empresa municipal de transportes de Madrid percibe, dous euros máis por hora entre as dez e as seis da mañá que durante o día. É dicir, uns 325 euros ao mes, case un plus do 25%. Adoitan recibir unha porcentaxe menor por nocturnidade os traballadores do sector de servizos auxiliares. Un exemplo é o convenio colectivo dunha gran empresa de servizos e mantemento, que establece un plus do 20% sobre o seu salario basee paira o traballo nocturno.
Traballar de noite debería ser una elección libre, aínda que hai sectores como o da saúde, onde os traballos nocturnos non son una alternativa rechazable. No caso dos condutores de ambulancia, cuxo convenio estima que si por causa do servizo o traballador non puidese cear ou pasar a noite no seu domicilio, recibirá una dieta específica (11,06 euros por concepto de pasa a noite e almorzo, paira todas as categorías). Paira un camillero cun salario basee de 580 euros esta retribución extra representa case un 30%, en cambio paira un médico cun salario basee de 1.250 euros, é só un 15% máis.
Non é necesario fixar una retribución específica cando se trata de traballos que pola súa propia natureza deben realizarse en xornada nocturna, ou cando se acordou entre empresario e traballador a compensación do traballo con períodos de descanso. Pero a retribución específica do traballo nocturno adoita consistir, na maioría das ocasións, nun complemento salarial que adoita denominarse “plus de nocturnidade”.
Outra vantaxe paira algúns traballadores, ademais do diñeiro extra percibido, é o non sentirse supervisados constantemente. Ter maior liberdade paira tomar decisións sen a presión dun xefe.
O estado sociofamiliar (compromisos familiares ou sociais) inflúe tamén á hora de tomar a decisión de traballar de noite.
O carácter e personalidade tamén inflúen na maneira de aceptar un traballo nocturno. Os individuos de temperamento máis solitario mostran menos reticencias.
Os inconvenientes
Traballar “a deshora” provoca conflitos coa familia, os amigos… pero, ademais, incide directamente no organismo. Os ritmos circadianos (ritmos cotiáns do corpo) refírense a fenómenos biolóxicos que ocorren rítmicamente ao redor da mesma hora, como a sucesión de vixilia e soño. Cando una persoa traballa de noite, faio co ritmo circadiano baixo e dorme cando está alto, segundo sinala García Ardila, quen indica os inconvenientes reseñables do horario laboral nocturno:
Alteracións do soño: A luz do día envía ao organismo una sinal e reforza a tendencia natural do seu reloxo circadiano a espertarse. O soño vese afectado por problemas vinculados á actividade do resto da sociedade: o tráfico, o timbre do teléfono, etcétera. Durmir nesas condicións provoca una menor recuperación do cansazo mental. Como media, estímase que un traballador nocturno dorme entre una e dúas horas menos que un traballador diúrno.
Alteracións dos hábitos alimentarios:
- Problemas gastrointestinales, de apetito, constipación, ardor estomacal, dores abominables… A longo prazo, poden sufrir enfermidades graves como gastritis crónicas, colitis e úlceras gastroduodenales. Paira todos eses males hai una explicación: a cea. A miúdo, isto traballadores tómana fría, rapidamente e sen apetito.
- Uso abusivo de estimulantes como o café ou o alcol, que se consumen paira mellorar o estado de vixilia, e dos somníferos utilizados paira durmir durante o día, que son agresivos paira a mucosa gástrica non protexida.
Efectos psíquicos:
- Tensión emocional ou tensión.
- Nerviosismo, ansiedade, astenia, depresión e agresividade.
- Redución da capacidade cognitiva de vixilancia e control sobre todo en traballos de proceso continúo.
- Trastorno da memoria.
Alteracións da vida social:
- Efectos negativos sobre as relacións familiares e mesmo sobre a saúde doutros membros da familia (ocorre, especialmente, nas mulleres).
- Efectos negativos sobre a vida social, en canto á participación en todo tipo de actividades: cívicas, culturais ou deportivas. O horario dificulta a realización de todo tipo de encontros sociais, polo que se produce un certo illamento que esixe ao traballador un esforzo extra paira poder cubrir estas necesidades.
